Jalpaq älemde ekologiia mäselesı kün tärtıbınen tüspeitın taqyrypqa ainaldy. Būl jaǧdaidan bızdıŋ elımız de tysqary emes. Sondyqtan da Memleket basşysy qyrküiekte halyqqa arnaǧan «Jaŋa jaǧdaidaǧy Qazaqstan: ıs-qimyl kezeŋı» atty Joldauynda qorşaǧan ortany qorǧau jäne ekologiialyq damu aldyŋǧy kezekte tūrǧan özektı mäsele ekendıgın basa aityp öttı. Osy oraida ekologiia taqyrybyn jan-jaqty saralap, oi-pıkırın aşyq jetkızıp jürgen ekobloger, belsendı azamat Bazarbek Qamysbaevpen äŋgıme örbıtken edık.
– Bazarbek Temırūly, merzımdı baspasözde nemese äleumettık jelıde bolsyn ekologiia taqyrybyn qozǧap, osy taraptaǧy problemalardy aityp, jazyp jürsız. Jalpy alysqa barmai, sözdı bas qalanyŋ ekologiiasynan bastaiyq. Mıne, qylyşyn süiretıp qys ta keldı, keide qalany qara tütın basady, sondai kezde demaluǧa da mümkındık bolmaidy, endı osyny qalai şeşuge bolady?
– Qazır elordaǧa gaz kelıp, ol jeke tūrǧyn üilerge tartyla bastady. Ärine, būǧan quanyştymyz. Alaida kögıldır otyn qala auasynyŋ lastanuyn tolyq şeşedı dep aita almaimyn. Sebebı astananyŋ auasyn jeke tūrǧyn üilerden şyǧatyn tütınnen bölek, jylu-elektr ortalyqtary men qoǧamdyq kölıkterden şyǧatyn qaldyqtar da lastaidy. Aldaǧy taŋda jylu-elektr ortalyqtary gazǧa köşetın bolsa, auanyŋ lastanu deŋgeiı äldeqaida azaiady. Sonymen qatar bügınde elordada 800 myŋǧa juyq kölık bar. Olardyŋ da ekologiiaǧa tigızıp jatqan ziiany köp. Sondyqtan būl mäselenı jan-jaqty saraptaǧan jön. Tūrǧyndar jeke kölıkten görı qoǧamdyq kölıktı köbırek paidalanu üşın oǧan qolaily jaǧdai jasau qajet. Sondai-aq velosipedşıler sany köbeise, onyŋ da ekologiiaǧa paidasy mol. Bıraq velosipedşılerge arnalǧan infraqūrylym joǧary bolsa deimın. Astanada salystyrmaly türde būl jaqsy jolǧa qoiylǧan, jyl saiyn velojoldar köbeiıp keledı.
– Osy jerde taǧy bır mäselenıŋ ūşy qyltiiady – ol qoqys şyǧaru. Būl jaiynda ne aitasyz?
– Qazırgı künı qalada qaldyqtardy bölek sūryptau jüiesı engızılgen. Qūrǧaq qaita öŋdeletın qaldyqtar, iaǧni plastik, qaǧaz, aliuminii, şynyǧa arnalǧan sary jäşıkter, tamaq qaldyqtary men basqa da qaldyqtarǧa arnalǧan jasyl jäşıkter qoiyldy. Būdan basqa elektr qūrylǧylary men batareika, lampalarǧa arnalǧan arnaiy qyzǧylt tüstı jäşıkter de bar.
Bıraq… iä, bıraq tūrǧyndar älı de bolsa qoqysty dūrys sūryptap laqtyrmaidy. Sondyqtan osy baǧyttaǧy halyqtyŋ ekomädenietın arttyru, ekosauattylyqty köteru üşın ıs-şaralar köbırek jürgızılu kerek. Būl endı bärımız bırlesıp ısteitın mındet dep qabyldaimyn.
– Bırde sızdıŋ plastiktıŋ adam aǧzasyna ziian ekendıgı turaly jazbaŋyzdy oqydym. Kündelıktı tırşılıkte ony jiı qoldanamyz, endı odan qalai qūtyluǧa bolady?
– Şyn mänınde plastik adam aǧzasyna öte ziian, onyŋ qūramynda uly toksindı zattar bar. Ökınışke qarai, bız plastiktı köp qoldanamyz. Tıptı plastiksız ömırımızdı elestete almaityndai jaǧdaiǧa jettık. Alaida plastiktı qoldanudy barynşa azaituǧa bolady. Bızde eŋ köp kezdesetın plastik türı – ol qarapaiym plastik paketter. Statistikalyq mälımetterge süiensek, bır künde elımızde 15 millionǧa juyq paket paidalanylady eken. Mysaly men onyŋ ornyna matadan tıgılgen sömke qoldanamyn. Dükenge barǧanda paket satyp almaimyn. Ekosömkenı qoldanu ekologiialyq jaǧynan da, ekonomikalyq jaǧynan da öte tiımdı. Sondai-aq alǧaşqyda eş ziiansyz körınetın kofe stakandaryn da qoldanbaimyn. Öitkenı olar qaǧazdan jasalǧanmen, ışkı jaǧynan jūqa plastikpen qaptalǧan jäne olar qaita öŋdeuge jatpaidy. Onyŋ ornyna özımmen bırge termostakanymdy alyp jüremın nemese kofenı asyqpai kofehanada şyny ydysqa qūiyp ışemın.
Bır jaǧynan plastiktı qoldanudy azaitu qiyn emes. Mūndaǧy eŋ maŋyzdy närse – sanaly tūtynu. Plastiktı satyp alar aldynda jaqsylap oilanu kerek. Onyŋ ornyna ärtürlı balama zattardy qoldanuǧa bolady. Al eger amalsyzdan plastiktı qoldanuǧa tura kelse, ony dūrys sūryptap, qaita öŋdeu punktterıne tapsyryŋyz nemese sary konteinerge laqtyryŋyz.
– Ekobloger retınde osy taqyrypta qolǧa alǧan jobalaryŋyzǧa toqtalasyz ba?
– Menıŋ ekofrendli ömır saltyn ūstanyp, osy taqyrypqa qyzyǧyp jürgenıme 3 jylǧa juyq uaqyt boldy. Bır baiqaǧanym, sanaly tūtynudy qoldap, osy baǧytqa bet būrǧan adamdar sany kün sanap artyp keledı. Bır ökınıştısı, ekologiia taqyrybynda qazaqşa kontent öte az. Sondyqtan qazaqşa ekoblog jürgızudı qolǧa alyp, özımnıŋ paraqşamda paidaly mälımettermen, jeke täjıribemen bölısemın. Būdan bölek, erıktı retınde basqa da orys tılındegı ekoparaqşalardyŋ mätının audaruǧa kömektesem. Biylǧy qyrküiek aiynda IýNİSEF ūiymy «Plastic Free» jobasy boiynşa ekovolonterlerge ırıkteu ötkızdı. Men osy joba aiasynda ırıkteuden ötıp, basqa da volonterlermen bırge mektep oquşylaryna «Plastiktı qoldanudy azaitu» taqyrybynda onlain-sabaq ötkızıp jürmın. Būl jobanyŋ balalardyŋ ekologiialyq sauatyn köteru, ekomädeniettı qalyptastyruǧa maŋyzy öte zor. Sonymen bırge jaqynda qaita öŋdeuge jatatyn qaldyqtardyŋ türın ajyratuǧa mümkındık beretın telegram kanal aşudy josparlap otyrmyz. Öitkenı köbısı plastik, makulatura türlerınıŋ taŋbalanuyn ajyrata almaidy, qaldyqtardyŋ qaisysy qaita öŋdeletının bılmeidı. Būl kanalda ekopunktterdıŋ mekenjaiy, telefondary tolyq körsetıledı.
