Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı – Elbasy N.Ä.Nazarbaevtyŋ Qazaqstan halqyna Joldauy
Qymbatty qazaqstandyqtar!
Qūrmettı Parlament deputattary men
Ükımet müşelerı!
Hanymdar men myrzalar!
Sanauly künderden keiın bız azattyq tuyn jelbıretıp, Täuelsız memleket atanǧanymyzdyŋ 25 jyldyǧyna aiaq basamyz. Būl – täuelsızdıktı nyǧaitu jolyndaǧy ölşeusız eŋbegımızdıŋ şirek ǧasyrlyq belesın qorytyndylaityn mereilı sät. Täuelsızdıktı baiandy etu oǧan qol jetkızuden de qiyn. Memlekettıgımızdıŋ tūǧyryn myzǧymastai nyǧaita tüsu üşın bızge älı talai ötkelı kürdelı, ökpegı köp būralaŋ joldardan ötuge tura keledı.
Zamannyŋ betalysyn özderıŋız körıp otyrsyzdar. Asa kürdelı, qiyn kezeŋge aiaq bastyq. Jaŋa qaterlerı men tyŋ mümkındıkterı qatar örbıgen jahandyq ahual bızdıŋ köz aldymyzda özgerude. Alpauyt elderdıŋ teketıresı men özara sanksiialar almasu dünienı tūiyqqa qarai bastauda. Bızdıŋ basty eksporttyq önımderımızdıŋ düniejüzılık naryqtaǧy baǧasy eselep qūldyrady. Bügıngı ahual – bızdıŋ jetıstıkterımızdı synǧa salyp, eldıgımızdı şyŋdai tüsetın uaqyt tezı. Jauapty sätte bırlıgımızdı saqtap, elımızdıŋ igılıgı üşın aianbai ter töguımız kerek. Bırımız – bärımız üşın, bärımız – bırımız üşın degen qaǧidany ūstanyp, eŋbek etuge tiıspız.
Sät saiyn qūbylǧan alasapyran zamanǧa sai amal boluy kerek. Eŋ jaqsy jospar – uaqyt talabyna beiımdele alatyn jospar. Bız de zamannyŋ betalysyna qarai mejelerımızdı belgılep, josparlarymyzdy jöndep otyramyz. Bızdıŋ maqsatymyz – elı baqytty, jerı güldengen qasiettı Otanymyz Qazaqstandy «Mäŋgılık El» etu! Älemdegı eŋ damyǧan 30 memlekettıŋ qataryna qosylyp, bai da quatty eldermen iyq tüiıstıru. Bız būl maqsatymyzǧa mındettı türde jetemız. Men bügın jaŋa qaterlerı men tyŋ mümkındıkterı qatar örbıgen jaŋa jahandyq naqty ahualda damudyŋ basty baǧyttaryn aiqyndaityn Qazaqstan halqyna Joldauymdy jariia etpekpın.
Qymbatty qazaqstandyqtar!
Qūrmettı Parlament deputattary, Ükımet müşelerı!
Hanymdar men myrzalar!
Bırneşe künnen keiın tarih el Täuelsızdıgınıŋ 25 jyldyǧynyŋ esebın bastaidy. Nebärı şirek ǧasyrda Qazaqstan jahandyq şaruaşylyq bailanystarǧa qosylǧan egemen ūlttyq ekonomika jäne ūlttardyŋ älemdık otbasynyŋ tolyqqandy qatysuşysyna ainalǧan memleket retınde qalyptasty. Bız bärımız bırge köptegen synaqtarǧa tötep berdık, şynyqtyq jäne nyǧaidyq. Bız özımızdıŋ bükıl tarihymyzda köz körmegen tabysty ekonomikalyq damu qarqynyna qol jetkızdık. Bızdıŋ halqymyz būǧan deiın eşqaşan bügıngıdei jaqsy ömır sürgen emes. Bız köp närselerge qol jetkızdık.
Qazır älem şapşaŋ qarqynmen özgerude. Basqaşa däuır tuyp keledı. Bızdıŋ köz aldymyzda özgeşe mümkındıkterı men täuekelderı bar jaŋa jahandyq naqty ahual paida boluda. Bügınde Qazaqstan ekonomikasyna älemdık rynoktardaǧy qūldyrau tuyndatqan bırqatar syrtqy faktorlar terıs äserın tigızude. Jahandyq daǧdarystardyŋ şyǧu törkını bızderge bailanysty emes. Jahandyq daǧdarystar yqpalynan eşkım de saqtanyp qala almaidy.
I. Jaŋa jahandyq naqty ahualdyŋ syn-qaterlerı
Bügınde bızge de älem damuynyŋ bükıl syn-qaterlerın köre bıludıŋ maŋyzy zor.
Bırınşıden, qazırgı jahandyq daǧdarys jappai qamtu sipatyna ie. Is jüzınde barlyq älemdık rynoktar – qarjy, kömırsutegı, metaldar, azyq-tülık jäne basqa da rynoktar tūraqsyz. Bızdıŋ eksporttyq önımderımızge sūranystyŋ tömendeuınıŋ negızgı sebebı de osynda.
Ekınşıden, älemnıŋ barlyq ekonomikalarynda da ekonomikalyq ösımnıŋ baiaulauy baiqaluda. Bügınde jahandyq IJÖ ösımınıŋ ünemı tömendeuı jönındegı boljamdar eşkımdı de taŋqaldyrmaidy. 2011 jyldyŋ küzınen bastap Halyqaralyq valiuta qory olardy 5-ten 3 paiyzǧa deiın tömendete otyryp, boljamdyq körsetkışterdı 6 ret qaita qarady. Jäne, şamasy, būl da şek emes siiaqty.
Üşınşıden, bügınde mūnaidan tüsetın supertabystar joq.
Törtınşıden, jahandyq ekonomika saiasi faktorlardyŋ qysymyn sezınude. Älem tūraqsyz bola tüstı. Jetekşı derjavalar bır-bırıne qarsy sanksiialar engızdı. Olardyŋ arasyndaǧy senım kürt tömendep kettı. Taiau jäne Orta Şyǧys, Soltüstık jäne Ortalyq Afrika öŋırındegı tūraqsyzdyq pen dau-janjaldar keŋ auqymdy bosqyndar aǧynyna aparyp soqtyrdy. Ärbır kün terrorlyq aktıler men ondaǧan adamdardyŋ qaza tapqandary turaly habarlar jetkızude. Bügınde halyqaralyq terrorizm älemge eleulı qater töndırıp tūr. Būl täuelsız memleketterdıŋ ışkı ısterıne syrtqy küşterdıŋ aralasuy jolymen memlekettılıktıŋ küireuınıŋ nätijesı.
Älemnıŋ damuy küşterdıŋ älemdık jäne öŋırlık ortalyqtarynyŋ arasyndaǧy qataŋ bäsekelestık aiasynda jüretın bolady. Jaŋa jahandyq ömır şyndyǧynyŋ syn-qaterlerıne bız özımızdıŋ naqty mümkındıkterımız negızındegı bırtūtas ıs-qimyl strategiiasyn qarsy qoiuymyz kerek.
II. Qazaqstannyŋ daǧdarysqa qarsy mümkındıkterı
Jahandyq daǧdarys – ol tek qauıp qana emes, sonymen bırge jaŋa mümkındıkter. Älemdık auqymdaǧy köptegen kompaniialar damudyŋ daǧdarystyq kezeŋınde sättı kompaniialarǧa ainaldy. Is jüzınde soŋǧy jarty jüzjyldyqta tabysqa qol jetkızgen elderdıŋ bärı tura maǧynasynda nölden bastaǧan bolatyn. Bızdıŋ Qazaqstannyŋ özı de daǧdarys däuırınde ömırge keldı. Alǧaşqy onjyldyqta – Täuelsızdıktıŋ qalyptasuynyŋ eŋ qiyn kezeŋınde – bız negızınen «mūnaisyz» ömır sürdık. Täuelsız Qazaqstan är kezde de syrtqy ekonomikalyq stihiialarǧa kereǧar damyp otyrdy. Bız Täuelsızdıgımızdı jariialaǧan ötken ǧasyrdyŋ 90-şy jyldarynyŋ bırınşı jartysy bız üşın qolaily bola aldy ma? Ol uaqyttary öndırıs toqtap, adamdar jūmyssyz jäne ömır süruge qajettı qarjysyz qaldy. Bız laiyqty türde, ärbır qadam saiyn ol daǧdarysty eŋsere bıldık. Bızdıŋ elımız özgerısterdıŋ alǧaşqy nätijelerın endı ǧana sezıne bastaǧan sätte 1997-1998 jyldardaǧy Oŋtüstık-Şyǧys Aziiadaǧy qarjy daǧdarysy kelıp jettı.
Sol uaqyttary qabyldanǧan strategiialyq şeşımder men ıs-qimyldar maŋyzdy oŋ sipatty mänge ie boldy. Ol keŋ auqymdy jekeşelendıru men bızdıŋ ekonomikamyzǧa köptegen transūlttyq kompaniialardyŋ keluı. Sol kezeŋde bız jaŋa elordamyz – Astananyŋ qūrylysyn qolǧa aldyq, Kaspii qūbyrly ötkızgış konsorsiumy jūmys ıstei bastady, «Qazaqstan-2030» Strategiiasy bastau aldy. 2007-2009 jyldardaǧy düniejüzılık qarjy daǧdarysy tuyndaǧan kezde Ūlttyq qor qūru turaly şeşımnıŋ maŋyzdylyǧy meilınşe aiqyn bola tüstı. 20 milliard dollardai – Qazaqstan IJÖ-sınıŋ 14 paiyzy – jūmyspen qamtudy qoldauǧa, joldardy jöndeuge jäne saluǧa, qalalar men auyldardy körıktendıruge bölındı. Bank sektory, şarua qojalyqtary, şaǧyn jäne orta biznes kömekke qol jetkızdı. Aram niettı qūrylys saluşylarǧa aldanǧan myŋdaǧan ülestık qūrylysqa qatysuşylar memlekettıŋ ızgılıktı erık-jıgerınıŋ arqasynda jaŋa tūrǧyn üiler alyp şyqty.
Bız daǧdarysqa qarsy ekı jospardy äzırlep, däiektılıkpen jüzege asyrdyq. Būl bızdıŋ ekonomikalyq qiyndyqtardy eŋserudegı zor da tabysty täjıribemız. Qazırgı jahandyq daǧdarys bızdıŋ basymyzǧa kütpegen jerden kelıp tüsken joq. Men jaŋa tolqynnyŋ qaitkende de kelıp soǧatynyn talai ret aitqanmyn. Būl joly Qazaqstan daǧdarysqa qarsy aldyn alu strategiiasyn alǧaş ret qoldanyp otyr.
Bırınşıden, bız qazırdıŋ özınde industriialyq-innovasiialyq damudyŋ ekınşı besjyldyǧyn bastadyq, iaǧni şikızat resurstaryna ǧana qarap qalmaityn ekonomika qūrudamyz.
Ekınşıden, bız «Nūrly Jol» Memlekettık infraqūrylymdyq damu baǧdarlamasyn qabyldadyq. Daǧdarysqa qarsy şaralardyŋ maŋyzdy aspektısı ūlttyq valiutamyz teŋgenıŋ erkın baǧamǧa köşuıne bailanysty boldy.
Üşınşıden, bız «5 instituttyq reformany jüzege asyru boiynşa 100 naqty qadam» Ūlt josparyn jüzege asyrudamyz. Parlament Ūlt josparyn zaŋnamalyq qamtamasyz etu üşın jūmys ısteude. Olar 80-nen astam zaŋ. Olar bız josparlaǧandai, 2016 jyldyŋ 1 qaŋtarynan jūmys ıstei bastaidy. Şaǧyn jäne orta käsıpkerlık üşın äkımşılık kedergıler joiyluda, memlekettık basqaru, bılım beru men densaulyq saqtau jetıldırılude. Osy şaralardyŋ bärı de memleketke, qoǧamǧa bızdıŋ ekonomikamyzǧa qosymşa tözımdılık beredı.
Törtınşıden, bız qajettı memlekettık qor men altyn-valiuta rezervın jinaqtadyq.
Besınşıden, menıŋ tapsyrmam boiynşa, būǧan deiın men aitqandai, mūnai baǧasy barrelıne 30-ǧa deiın jäne 20 dollarǧa deiın tömendegen jaǧdailarǧa oilastyrylǧan ıs-qimyldar nūsqasy äzırlendı.
Altynşydan, Qazaqstanda innovasiialyq industriialandyru şeŋberınde qūrylǧan ekonomikanyŋ jaŋa sektorlary ekonomikalyq ösımnıŋ draiverlerıne ainaluda. Köptegen öŋdeuşı salalar ösım körsetıp otyr. Bes jylda öŋdeu önerkäsıbı 1,3 ese, himiia önerkäsıbı men qūrylys materialdary öndırısı 1,7 ese östı. Maşina jasau önımderın şyǧaru 2,2 ese, eksport 3 ese artty. 800-den astam industriialyq jobalar jüzege asyryldy. Biylǧy jyly metallurgiia önerkäsıbı bırden 15 paiyzǧa, himiia önerkäsıbı 3,2 paiyzǧa ūlǧaidy. Mineraldy önımder öndırısı 3,2 paiyzǧa, kiım-keşek 4 paiyzǧa östı. Düniejüzılık bank pen Aziia damu bankı Qazaqstan üşın 2016 jylǧa joǧary ekonomikalyq ösu qarqynyn boljap otyr.
Jetınşıden, qazaqstandyqtardyŋ ekonomikalyq mınez-qūlyqtary özgerude. Eŋbek önımdılıgınıŋ 60 paiyzdan astamǧa artqany baiqalyp otyr.
* * *
Bızdıŋ halqymyz eşqaşan bügıngıdei baquatty tūrmys keşıp körgen joq. Täuelsızdık alǧannan berı 1300-den astam densaulyq saqtau nysany men 1700-den astam bılım beru oşaǧyn saldyq. Olardyŋ barlyǧyn eŋ soŋǧy ülgıdegı qūraldarmen jabdyqtadyq. Asa kürdelı operasiialardy öz elımızde, öz därıgerlerımız jasaityn jaǧdaiǧa jettık. Jalpy halyqtyŋ tūrmysynyŋ, densaulyǧynyŋ tüzeluı, sanynyŋ ösuınıŋ nätijesınde qazaqstandyqtardyŋ ortaşa ömır ūzaqtyǧy 72 jasqa juyqtady.
Memleket qandai jaǧdaida da äleumettık mındettemelerın şaşau şyǧarmai oryndap keledı. Tarihymyzdy tügendep, mädenietımızdı örkendetuge qol jetkızdık. Jaŋa jyldan biudjet qyzmetkerlerınıŋ jalaqysy, äleumettık järdemaqylar men şäkırtaqy ortaşa alǧanda 30 paiyzǧa deiın köbeiedı. Osynyŋ barlyǧy halyqtyŋ bolaşaqqa senımmen qarap, alaŋsyz ömır süruıne tolyq negız bolady.
Qūrmettı qazaqstandyqtar!
Osydan ekı jyl būryn men «Qazaqstan-2050» Strategiiasyn jariialadym. Osy uaqyttyŋ özınde-aq bız ony jüzege asyruda, tıptı, jahandyq daǧdarystyŋ terıs yqpalyna qaramastan, orasan zor nätijelerge qol jetkızdık.
Bırınşıden, Davos ekonomikalyq forumynyŋ Jahandyq bäsekege qabılettılık indeksı körsetkışı boiynşa Qazaqstan älemde 42-şı orynǧa ie boldy.
Ekınşıden, biznes üşın barynşa qolaily jaǧdailar jasaityn elderdıŋ älemdık reitingınde Qazaqstan 41-şı pozisiiany ielendı.
Üşınşıden, bügın, 30 qaraşada Qazaqstan Düniejüzılık sauda ūiymynyŋ zaŋdy türdegı tolyqqandy müşesı boldy. Ol turaly DSŪ-nyŋ Bas keŋesınıŋ otyrysynda resmi türde habarlanatyn bolady. Būl oqiǧa täuelsız Qazaqstannyŋ tarihyndaǧy maŋyzdy kezeŋ bolyp tabylady. Ol bızdıŋ elımızdıŋ tolyqqandy sauda-ekonomikalyq ärıptes retınde moiyndaluyn aiǧaqtaidy. Qazaqstannyŋ DSŪ-ǧa ötuı bızdıŋ eksporttauşylarymyz üşın de, ekonomikamyzdyŋ şeşuşı sektorlaryna keletın şeteldık investorlar üşın de jaŋa mümkındıkter aşady.
III. Bızdıŋ daǧdarysqa qarsy basty stratagemamyz
Bügınde köptegen jaittar Ūly Qazaqstan joly men Mäŋgılık El ideiasyn bastap otyrǧan özımızge bailanysty. Bızdıŋ ūzaq merzımdı, orta merzımdı jäne taiau bolaşaqqa arnalǧan ıs-qimyl strategiialarymyz bar.
Qazır jäne kez kelgen basqa uaqytta bızdıŋ daǧdarysqa qarsy basty stratagemamyz üş qarapaiym, bıraq maŋyzdy – ösım, reformalar, damu ūǧymdarymen ündes.
Bırınşısı – ösım. Äŋgıme eŋ aldymen, ekonomikalyq ösım turaly bolyp otyr. Aǧymdaǧy mındetterge qatysty alǧanda bızge Qazaqstannyŋ älemnıŋ neǧūrlym damyǧan otyzdyǧyna enuın qamtamasyz etetın ekonomikalyq ösım qarqynyn qalpyna keltıru qajet. Bız jeke bastamalardy damyta otyryp, ösımnıŋ jaŋa ışkı közderın aşuǧa tiıspız.
Ekınşı – reformalar. Olar ekonomikanyŋ, qoǧam men memlekettıŋ tūraqtylyǧyn qamtamasyz etedı. Qazır bız «100 naqty qadam» Ūlt josparyn jüzege asyryp jatyrmyz. Olar öz auqymy jaǧynan bız 90-şy jyldary jürgızgen reformalar auqymyna säikes. Bızge memlekettık jäne korporativtık menedjmenttı, qarjy jäne fiskaldyq sektorlardy neǧūrlym tereŋırek reformalau meilınşe qajet.
Üşınşı – damu. HHI ǧasyrda qoǧamnyŋ barlyq salalaryn üzdıksız jaŋǧyrtu damudyŋ basty faktoryna ainalyp otyr. Bız Jalpyǧa Ortaq Eŋbek Qoǧamy, joǧary äleumettık jauapkerşılık, halyqtyŋ neǧūrlym älsız buyndaryna atauly kömek qaǧidattarynda bükıl memlekettık, qoǧamdyq jäne jeke instituttardy keŋ auqymdy jaŋǧyrtu boiynşa jūmystar jürgızudemız.
IV. Daǧdarysqa qarsy jäne qūrylymdyq jaŋarulardyŋ bes baǧyty
Taiau uaqyttarda bızge kelesı bes baǧyt boiynşa daǧdarysqa qarsy jäne qūrylymdyq keşendı jaŋarulardy jüzege asyru qajet.
BIRINŞI. Qarjy sektoryn tūraqtandyru
Bızdıŋ maŋyzdy mındetımız – qarjy jüiesın jyldam tūraqtandyru, ony jaŋa jahandyq naqty ahualǧa säikestendıru.
Bırınşıden, qarjy sektorynyŋ teŋgenıŋ erkın baǧamy jaǧdaiynda tiımdı jūmys ısteuın qamtamasyz etu. Mūndaǧy qaǧidatty sät sol, Ūlttyq valiutanyŋ baǧamyna Ūlttyq qor qarjylary esebınen şeksız qoldau körsetu täjıribesıne qaita oralu bolmaidy. Ūlttyq bank bank sektorynyŋ barlyq subektılerıne jūmys ıstemeitın nesieler boiynşa stress-testıleu jürgızuı qajet. Onyŋ nätijelerı boiynşa olardy moiyndau jäne esepten şyǧaru jönınde şaralar qabyldau kerek. Kapitaldandyru problemalaryn şeşe almaǧan bankter qarjy jüiesınen «ketuı» tiıs. Qazaqstandyq bankter barlyq halyqaralyq standarttarǧa, sonyŋ ışınde, Bazel komitetı men Halyqaralyq valiuta qorynyŋ standarttaryna säikes keluı qajet. «Dollarsyzdandyru» qūraldaryn keŋeitu arqyly ūlttyq valiutaǧa degen senımdı nyǧaituǧa qol jetkızudıŋ maŋyzy zor.
Ekınşıden, infliasiialyq targetteu şeŋberınde Ūlttyq bank orta merzımdı bolaşaqta infliasiia deŋgeiın 4 paiyzǧa deiın tömendetuı kerek. Ol üşın paiyzdyq mölşerlemelerdı ikemdı özgertu tetıgı tolyqqandy paidalanyluy tiıs.
Üşınşıden, Ūlttyq banktegı instituttyq kemşılıkterdı joiu qajet. Bırtūtas Zeinetaqy qoryn, Problemaly nesieler qoryn jäne basqa da qarjy instituttaryn onyŋ baqylauynan şyǧaru kerek.
Törtınşıden, 2016 jyly zeinetaqy aktivterı jeke qazaqstandyq nemese şeteldık kompaniialardyŋ basqaruyna berıluı tiıs. Zeinetaqy jinalymdarynyŋ tabystylyǧyn arttyru maqsatynda zeinetaqy qarjylaryn investisiialauǧa közqarastardy qaita qaraǧan jön. Zeinetaqy qoryna közqaras pen basqaru da Ūlttyq qorǧa közqaras pen basqaru siiaqty boluy kerek.
Ūlttyq bank qoǧam men qarjy mekemelerıne öz qyzmetınıŋ mäselelerı boiynşa ünemı tiianaqty aqparat berıp tūruy tiıs. Qarjy sektoryna qatysuşylardyŋ bärımen qalypty jūmys babyndaǧy ünqatysudy jolǧa qoiudyŋ maŋyzy zor. Osy atalǧan barlyq kezek küttırmes şaralardy qabyldaǧannan keiın ǧana ekonomikany yntalandyruǧa, sonyŋ ışınde monetarlyq täsıldermen yntalandyruǧa kırısuge bolady. Men jaŋa basşylyqtyŋ Ūlttyq banktı sauatty basqaratynyna senemın. Bızdıŋ bärımızdıŋ de ūlttyq valiutamyz – teŋgege senuımız qajet. Teŋge salymdary – bügınde azamattardyŋ jinalymdaryn saqtaudyŋ eŋ üzdık qūraly.
EKINŞI. Biudjet saiasatyn oŋtailandyru
«Körpege qarap kösılu» – būl, äsırese, jahandyq daǧdarystyŋ yqpaly jaǧdaiynda bız üşın tekserılgen qaǧidat jäne biudjet saiasatynyŋ dūrys modelı.
Bügınde bız biudjetke salyqtyq tüsımderdıŋ 20 paiyzǧa derlık tömendegenın aityp otyrmyz. Qosylǧan qūn salyǧyn töleu kölemı törtten bırge, al tabysqa korporativtık salyq boiynşa 13 paiyzǧa tömendedı. Būl bar bolǧany bizneske qosymşa qysymdy bıldıretın bolady. Biudjet şyǧyndaryn Ūlttyq qor esebınen jabu – köregendık emes. Bız aldaǧy jyldardyŋ qandai bolaryn bılmeimız. Sondyqtan menıŋ ūstanymym qaǧidatty – Ūlttyq qor qarjylaryn aǧymdaǧy şyǧyndarǧa paidalanu toqtatyluy tiıs. Ūlttyq qordan respublikalyq biudjetke jyl saiynǧy kepıldendırılgen, şekteulı transfert bırden-bır tetık boluy kerek. Ükımetke Ūlttyq qor qarjylaryn jaŋa jahandyq ömır şyndyǧy jaǧdaiynda qalyptastyru men paidalanudyŋ jaŋa tūjyrymdamasyn äzırleudı tapsyramyn.
Bızge memlekettık kırıster men şyǧystardyŋ bükıl jüiesın qaita qarau qajet. Eŋ aldymen, biudjettıŋ kırıs bazasyn ūlǧaitu kerek. 2017 jyly qazırgı QQS-tıŋ ornyna satudan tüsetın salyqty engızu qajet. Barlyq tiımsız salyqtyq jeŋıldıkterdı joiǧan jön. Salyqtyq rejımderdı oŋtailandyru qajet – tek üş deŋgei ǧana qaluy kerek. Olar – jalpy, jeke käsıpkerler üşın patent jäne şaǧyn jäne orta biznes, sondai-aq, agrarlyq sektor üşın arnaiy salyq rejımı. Mūndai mehanizm «köleŋkelı ekonomikany» jaryqqa alyp şyǧatyn bolady.
Salyq salasynyŋ möldırlıgın arttyru Ükımettıŋ basty mındetı boluy tiıs. Tek osylai etkende ǧana ekonomikanyŋ ärbır subektısı salyqtardy tolyq kölemde töleuge müddelı bolmaq.
Ükımet salyqtyq äkımşılendırudıŋ tiımdılıgın qamtamasyz etuı kerek. Bügınde mülıktı jariia etu merzımderı 2016 jyldyŋ 31 jeltoqsanyna deiın ūzartyldy. Mülık pen aqşany zaŋdy ainalymǧa qaitaru üşın qosymşa yntalandyrular qabyldandy. Qūpiialylyq pen sot qudalauynan qorǧauǧa kepıldık berıledı. Ükımetke jariia etu jaǧdailaryna taǧy bır ret taldau jasaudy jäne qajet bolǧan jaǧdaida, oǧan qatysuşylarǧa kepıldıktı küşeitudı tapsyramyn. Men mülıktı jariia etuge qatysu jönınde älı de oilanyp jürgenderdıŋ barlyǧyn osy mümkındıktı paidalanyp qaluǧa şaqyramyn.
2017 jyldyŋ 1 qaŋtarynan kırıster men şyǧystardy jappai deklarasiialau küşıne enedı. Odan keiın, olar qaida bolsa da, olardyŋ şyǧu törkını men salyq salynuyn anyqtau üşın, sonyŋ ışınde Ekonomikalyq yntymaqtastyq pen damu ūiymynyŋ kömegımen, esepşottar men aktivterdı anyqtau boiynşa şaralar qabyldanatyn bolady.
Endı biudjet şyǧyndaryn oŋtailandyru jönındegı şaralar turaly. Ükımetke barlyq biudjettık baǧdarlamalarǧa tolyq reviziia jürgızudı tapsyramyn. Daǧdarys jaǧdaiynda är teŋge de maŋyzdy. Tiımsız şyǧyndar nemese jeke sektor esebınen jabyluy mümkın şyǧyndar biudjetten şyǧaryluy tiıs. Öŋırlık jäne industriialyq damu baǧdarlamalarynyŋ şyǧyndaryn qaita qarau qajet.
Memlekettık şyǧyndar men subsidiialar jüiesın de qaita qaraǧan jön. Bügınde bütındei bır salalar memleket esebınen ömır sürude. Sonymen bırge, mäselen, «QazAgro» korporasiiasy arqyly körsetıletın memlekettık qoldau qūraldary bükıl auylşaruaşylyq tauar öndıruşılerdıŋ teŋ jartysy üşın qoljetımdı emes. Biudjet şyǧyndaryn jeŋıldetu üşın memleket-jekemenşık ärıptestıgı tetıgın belsendırek qoldanu qajet. Ekonomikanyŋ basym salalaryna jeke investisiialardy yntalandyru boiynşa qosymşa şaralar qarastyru kerek. Jeke investorlardy jol, gaz qūbyry, auruhanalar, mektepter jäne basqa da nysandar qūrylysyna ǧana emes, sonymen bırge, olardy qaita jaŋǧyrtuǧa jäne tehnikalyq qyzmet körsetuge tartudyŋ da maŋyzy zor. Biudjet şyǧyndaryn oŋtailandyrudan bosaǧan barlyq qarjyny bırınşı kezekte halyq üşın naqty nätijeler äkeletın jobalarǧa baǧyttau qajet.
ÜŞINŞI. Jekeşelendıru jäne ekonomikalyq bäsekelestıktı yntalandyru
Bügınde tūraqty ekonomikalyq ösımdı qamtamasyz etu üşın ışkı resurstardy barynşa bosatudyŋ maŋyzy zor. Ol üşın bız ekı tiımdı qūraldy – keŋ auqymdy jekeşelendırudı jäne bäsekelestıktı ūlǧaitudy paidalanuǧa tiıspız. Bügınde ösım men bäsekelestıktı ne ūstap tūr?
Eŋ aldymen, ülken memlekettık sektor – 7 myŋnan astam käsıporyndar. «Samūryq-Qazyna» jäne «QazAgro» holdingterı önerkäsıp pen auyl şaruaşylyǧynyŋ orasan zor aktivterıne tiımdı baqylau jasai almaidy. «Samūryq-Qazyna» qorynyŋ aktivterı IJÖ-nıŋ 40 paiyzdan astamyn qūraidy, 500-den astam «nemereler» men «şöberelerden» tūrady. «QazAgro» jäne «Bäiterek» holdingterı biudjet pen bankter arasyndaǧy tiımsız deldaldarǧa ainaldy. Osylardyŋ bärı daliǧan ştattarmen jäne orasan biudjettık resurstarmen qosa jüredı, sonymen bırge, jeke investisiialar men bastamalardy yǧystyryp şyǧaruǧa aparyp soqtyrady.
Qazır memlekettık sektor nysandaryn jekeşelendıruge şekteulerdı alyp tastau maŋyzdy. «Memlekettık mülık turaly» Zaŋ men Azamattyq kodekstıŋ bırqatar erejelerın qaita qarap, jekeşelendıruge jatpaityn strategiialyq nysandardyŋ sanyn qysqartu qajet. Ükımetke memlekettık menşıktegı ūiymdardyŋ bärın qosa otyryp, Jekeşelendırudıŋ jaŋa baǧdarlamasyn jasaudy tapsyramyn. Olardyŋ ışınde, «Samūryq-Qazyna», «Bäiterek» jäne «QazAgroǧa» kıretınderı de bar. Jekeşelendıruden keiın osy üş basqaruşy holdingtıŋ bärı yqşam ūiymdarǧa qaita qūrylymdalatyn boluy tiıs.
Jekeşelendıru ädılettı naryqtyq baǧa boiynşa, aşyq jäne bäsekelı jüzege asyryluy kerek. Mūnda aksiialardy qor naryqtaryna ornalastyru men aşyq auksiondar şeşuşı tetıkterge ainaluy tiıs. Oǧan qazaqstandyq jäne şeteldık investorlardy barynşa mol qatystyru üşın jaǧdai jasau kerek. Ükımetke barlyq aksionerlerdıŋ mülkınen aiyrylǧandardyŋ aktivterın satyp aluǧa degen basym qūqyqtaryn alyp tastaudy tapsyramyn.
Ärı qarai, Ükımet erkın jäne salamatty bäseke üşın jaǧdailar jasauy tiıs.
Bırınşıden, Ükımetke antimonopoliialyq qyzmettı küşeitu boiynşa naqty ūsynystar jasaudy tapsyramyn. Bızge antimonopoliialyq vedomstvo turaly märtebesı men jūmys tärtıbı naqty reglamenttelgen jeke zaŋ kerek.
Ekınşıden, baǧany jasandy retteu türınde naryqtyq yntalandyrularǧa qatysty būrmalaulardy joiu qajet. Ükımetke ekonomikanyŋ barlyq sektorlarynda naryqtyq baǧa qalyptastyruǧa ärı qarai köşudı jalǧastyrudy tapsyramyn.
Üşınşıden, bäsekelestık salasyndaǧy saiasat bankrottyq jäne tiımsız kompaniialardy oŋaltudy tiımdı retteu üderısterımen qoian-qoltyq jüruı tiıs. Naryqtyq ekonomika – küştılerdıŋ bäsekesı. Jeŋılgender naryqtan ketuge nemese qaitadan bastauǧa mümkındık alulary kerek. Bızde mūndai joq. Tiımsız kompaniialar memleketten türlı türdegı subsidiialar men jeŋıldıkter alu üşın kezekke tūrady. Bırde-bır damyǧan elde kompaniialardyŋ bankrottyǧy salanyŋ ydyrauyna nemese jūmysşylaryn bosata otyryp, käsıporynnyŋ toqtauyna alyp kelmeidı. Tiımsız menedjerlerdıŋ ornyna özımen bırge investisiialar äkeletın jaŋa menşık ielerı keledı. Bız bäsekege qabıletsız kompaniialardy memleket esebınen «süiremeuge» tiıspız. Ükımetke jeke jäne zaŋdy tūlǧalar üşın bankrottyqtyŋ naqty jäne tüsınıktı resımderın jasaudy tapsyramyn. Ol barynşa jeŋıldetılgen boluy tiıs.
* * *
Käsıpkerler, ısker azamattar!
Memleket sızderdıŋ biznesterıŋızdı damytyp, aiaqqa nyq tūrularyŋyzǧa barlyq jaǧdaidy jasady. Bügıngıdei syn saǧattarda sızderge ülken jauapkerşılık artylady. Jekeşelendırudıŋ jaŋa legıne belsendı qatysyŋyzdar, qarjyny zaŋdastyryp, aşyq jūmys ısteŋızder. Quatty el bolu – bäsekege qabılettı bolu degen söz. «Qazaqstanda jasalǧan» ärbır būiymda tört qasiet – sapaly, yŋǧaily, ädemı jäne arzan boluy kerek. Sonda ǧana ısımız önımdı, zatymyz ötımdı bolady. Özımızdı özımız qamşylauymyz kerek, bızdı syrttan kelıp eşkım jarylqamaidy.
* * *
Men käsıpkerler tabyna, barlyq auqatty qazaqstandyqtarǧa, barlyq biznesmender men ısker adamdarǧa söz arnaǧym keledı. Memleket jekeşelendıru men ekonomikalyq yryqtandyru boiynşa bızdıŋ tarihymyzda būryn-soŋdy bolmaǧan qadamdarǧa baryp otyr. Elımız qazırdıŋ özınde köpşılıkterıŋızge aqşa tabuǧa jäne ıskerlık jurnaldardyŋ bırınşı betterınen körınuge mümkındık berdı. Men sızderdı kapitaldardy zaŋdastyruǧa, jekeşelendıru tenderlerıne belsendı qatysuǧa şaqyramyn. Osylaişa sızder özderıŋızge jäne Qazaqstanǧa, barşa halqymyzǧa järdemdesetın bolasyzdar.
TÖRTINŞI. Jaŋa investisiialyq saiasattyŋ negızderı
Taiaudaǧy onjyldyqta Qazaqstannyŋ aldynda tūrǧan mındetter:
– ekonomikanyŋ jyl saiynǧy ösımın 5 paiyz deŋgeiınde qamtamasyz etu;
– öŋdelgen tauarlardyŋ eksportyn 2015 jylmen salystyrǧanda kem degende ekı ese ūlǧaityp, ony jylyna 30 milliard dollarǧa deiın jetkızu;
– ekonomikaǧa jyl saiynǧy investisiialardyŋ kölemın 10 milliard dollardan astamǧa ūlǧaityp, tūtastai alǧanda 10 jyl ışınde – kem degende 100 milliard dollarǧa jetkızu;
– 660 myŋnan astam jaŋa jūmys oryndaryn qūru, eŋbek önımdılıgın 2 eseden astamǧa arttyru.
Ekonomikalyq ösımnıŋ mūndai qarqyny tek eksporttyq tabystar aǧynyn mümkın etetın jaŋa draiverler qalyptastyru esebınen ǧana qamtamasyz etıle alady.
Jaŋa jahandyq naqty ahualdyŋ mänı tek ärtaraptandyrylǧan ekonomikanyŋ ǧana jahandyq daǧdarys saldaryna tiımdı qarsy tūra alatynynda bolyp tabylady. Sondyqtan da bız industriialandyru baǧdarlamasyn jüzege asyru üstındemız. Bızge jaŋa investisiialyq saiasat kerek.
Bırınşıden, transūlttyq korporasiialarǧa ekpın tüsıre otyryp, jeke investisiialar tartu maŋyzdy. Bız «kürdelı investisiialar» tartu üşın oŋtaily orta qalyptastyruymyz kerek. Osy jyly «Astana» Halyqaralyq qarjy ortalyǧyn qūru turaly şeşım qabyldandy. Ol islamdyq qarjylandyru, privat-banking jäne qaita saqtandyru salalarynda öŋırlık hab bolady. Qazaqstan küştı instituttary, bılıktı, tiımdı jäne boljamdy ükımetı bar öŋırdegı köşbasşy-elge ainaluy tiıs. Bızde ozyq tehnikalyq kadrlar, älemdık deŋgeidegı infraqūrylymdar boluy tiıs, qoǧamdyq tärtıp pen adamdardyŋ jeke qauıpsızdıgı qamtamasyz etıluı kerek.
İnvestisiialyq ahualdy jetıldıruge baǧyttalǧan reformalardy ärı qarai jalǧastyru EYDŪ jäne basqa da halyqaralyq qarjy instituttarymen bırlesıp jürgızıluı tiıs. Ükımetke üş ai merzım ışınde investisiialyq ahualdy jaqsartudyŋ egjei-tegjeilı josparyn jasap ūsynudy tapsyramyn. Būdan bölek, investorlarmen jūmysty belsendı ete tüsu üşın investorlar tartu men investisiialyq ahualdy jaqsartuǧa baǧdarlanǧan Ükımet keŋesın qūrudy tapsyramyn. Öŋırlerde jergılıktı maŋyzdaǧy jobalardy jüzege asyru üşın investisiialar tartuǧa qajettı osyndai keŋester qūru kerek.
Ekınşıden, ekonomikalyq ösımnıŋ öŋırlık draiverlerın qalyptastyru maŋyzdy. Barlyq investisiialyq jobalar tıkelei öŋırlerde jüzege asyrylady. Sondyqtan, 6 makroöŋırler – Oŋtüstık, Soltüstık, Ortalyq-Şyǧys, Batys, Almaty, jäne Astana üşın jeke baǧdarlamalar jasau qajet. Irı öŋırlık jobalar ainalasynda şaǧyn jäne orta biznestı damytu kerek. Sondyqtan, käsıpkerlıktı qoldaudyŋ «Biznestıŋ jol kartasy-2020» baǧdarlamasy makroöŋırlerdıŋ investisiialyq baǧdarlamalarynyŋ bır bölıgı boluy tiıs. Eŋbek resurstarynyŋ jūmylǧyştyǧyn joǧarylatu boiynşa, bırınşı kezekte, eŋbek küşı artyq öŋırlerdıŋ eŋbek küşı jetıspeitın öŋırlerge migrasiialardy yntalandyruǧa baǧyttalǧan şaralardy aldyn ala qarastyru qajet.
Makroöŋırler «Nūrly Jol» baǧdarlamasy şeŋberınde qūrylatyn bırtūtas kölıktık, logistikalyq jäne kommunikasiialyq qūrylym aiasynda bırıgulerı tiıs. Qazırgı kezde «Ortalyq – Oŋtüstık», «Ortalyq – Şyǧys», «Ortalyq –Batys» şeşuşı baǧyttary boiynşa 11 joba jüzege asyryluda. «Borjaqty – Ersai», «Almaty – Şu» temırjol jelılerı men Qūryq portyndaǧy paromdyq ötkel qūrylystary jürgızılude. Būl jobalar qazırdıŋ özınde 72 myŋ adamdy jūmyspen qamtyp otyr. Ükımetke atalǧan baǧdarlamalardy jüzege asyru ısın belsendı ete tüsudı tapsyramyn.
Sonymen qatar, ekonomikalyq koniunkturany esepke ala otyryp, qarjylandyru közderın ärtaraptandyru qajet. Menıŋ QHR-ǧa saparym barysynda EksimBankpen 2,6 milliard dollar somasynda zaim tartu turaly uaǧdalastyqqa qol jetkızıldı. Qazır memlekettık biudjet esebınen köptegen joldar salynyp jatyr. Bıraq, būl jobalarǧa şeteldık jäne jergılıktı investorlardy da tartu kerek. Jaqyn bolaşaqta «Nūrly Jol» baǧdarlamasy jobalaryna jeke kapitaldy tarta otyryp, qarjylandyru modelıne keltıru kerek.
Üşınşıden, qazır älemdık jäne öŋırlık rynoktarda eksporttyq tauaşalardy belsendırek igergen jön. Bız jaqyn jatqan elderdıŋ ekonomikalyq äleuetterın tiımdı paidalanuǧa tiıspız. Bırınşı kezekte, būlar –Qytai, Resei, İran, Moŋǧoliia, Ündıstan, Päkıstan, Ortalyq Aziia jäne Kavkaz elderı. Atalǧan elder jyl saiyn 3,5 trillionnan astam dollardyŋ tauarlary men qyzmetterın importtaidy. Euraziialyq ekonomikalyq odaqqa şeşuşı öŋırlık rynoktarmen erkın sauda turaly kelısım jasasu qajet. Ükımet atalǧan mäselelerdı bızdıŋ ärıptesterımızben bırlesıp jasap, bärımız üşın paidaly etıp şeşuı tiıs. SIM-ge osy mındetterdı oryndau üşın Qazaqstannyŋ şetelderdegı mekemelerınıŋ barlyq resurstaryn ıske qosu qajet.
Törtınşıden, bızge tehnikalyq kadrlar daiyndau jüiesın barynşa damytu qajet. Tehnikalyq jäne käsıbi bılım beru investisiialyq saiasattyŋ negızgı baǧyttarynyŋ bırı boluy tiıs. Būl üşın Germaniiamen, Kanadamen, Avstraliiamen jäne Singapurmen kadrlar daiyndau ortalyǧyn bırlesıp qūru kerek. Olar bükıl elımız üşın tehnikalyq jäne käsıbi bılım beru jüiesınıŋ modelı bolady.
Besınşıden, Qazaqstan ekonomikasynyŋ innovasiialyq äleuetın arttyrǧan jön. Bolaşaqtyŋ ekonomikasyn qūru üşın negız qalau maŋyzdy. Smart-tehnologiialar, jasandy intellekt, kiberfizikalyq jüieler integrasiialary, bolaşaqtyŋ energetikasy, jobalau jäne injiniring salalarynda bılıktılıktı damytu qajet. Mūny tek tiımdı ǧylymi-innovasiialyq jüie qūru arqyly ǧana jasauǧa bolady. Nazarbaev Universitettıŋ «Astana biznes kampusy» haitek-parkınıŋ bazasy men Almatydaǧy «Alatau» tehnoparkınde qalyptastyrylatyn quatty zertteu universitetterı men innovasiialyq klasterlerı onyŋ negızıne ainalady. Astanada EKSPO-2017 Halyqaralyq mamandandyrylǧan körmesın ötkızu bızge «jasyl tehnologiialarǧa» negızdelgen jaŋa energetikany belsendı damytuǧa jaqsy mümkındık beredı.
BESINŞI. Jaŋa äleumettık saiasat
Serpındı ekonomikalyq ösım köptegen jyldar boiy bızge belsendı äleumettık saiasat jürgızıp, adamdardyŋ ömır sapasyn bırneşe ese arttyruǧa mümkındık berdı. Barlyq jahandyq daǧdarystardyŋ terıs yqpalyna bailanysty ekonomikamyz tap bolǧan bükıl qiyndyqtarǧa qaramastan, bız ärkez qazaqstandyqtardyŋ äl-auqatyn arttyryp keldık. On jylda äleumettık salaǧa memlekettık şyǧyndar naqty körsetkış boiynşa 3 esege juyq östı. Äleumettık sala men memlekettık basqaruda jūmys ısteitınderdıŋ sany 1,2 million adamnan asady. Memleket järdemaqy men tölemderdıŋ ülken kölemın qamtamasyz etude. Olardy 1,5 millionnan astam azamat alady.
Ekonomikalyq täuekelderge, jalpy, eşteŋege de qaramastan, bız halyqty äleumettık qoldau şaralaryn jüzege asyrudy jalǧastyramyz. Men 2016 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap densaulyq saqtau salasy qyzmetkerlerınıŋ eŋbekaqysy ortaşa alǧanda – 28 paiyzǧa deiın, bılım beru salasy qyzmetkerlerınıkı – 29 paiyzǧa deiın, äleumettık qorǧaudaǧy qyzmetkerlerdıkı 40 paiyzǧa deiın artatynyn jariialaimyn. Mūnda biudjet qyzmetkerlerınıŋ türlı kategoriialaryna qatysty saralanǧan täsıl qoldanǧan ūtymdy. Aldaǧy jyly mügedektıgı men asyrauşysynan aiyryluǧa bailanysty äleumettık järdemaqylardyŋ 25 paiyzdyq ösımı, sondai-aq, stipendiialar qamtamasyz etıletın bolady. 2016 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap bız infliasiia deŋgeiınıŋ aldyn ala otyryp, yntymaqty zeinetaqyny 2 paiyzǧa indeksteimız. 2016 jyly «B» korpusyndaǧy memlekettık qyzmetşılerdıŋ eŋbekaqysy 30 paiyzǧa arttyrylatyn bolady. Būl maqsattarǧa qarjyny bız biudjettık şyǧyndardy oŋtailandyrǧannan keiın ünemdeimız. Osylaişa bız eŋbekaqyny ösıru üşın qarjy tauyp, özımızdıŋ halyq aldyndaǧy äleumettık mındettemelerımızdı oryndaimyz!
Men barlyq äleumettık jaǧynan älsız qorǧalǧan jıkterge sözımdı arnamaqpyn. Bız mūqtajdarǧa qaşanda kömek qolyn sozyp keldık. Sonymen qatar, äleumettık ädılettılık būrmalanbauy tiıs. Öitkenı, ärbır äleumettık tölem – būl jai biudjetke ǧana emes, ärbır jūmys ısteitın qazaqstandyqqa qosymşa salmaq. Äleumettık ädılettılık ideiasy jūmys ısteitın qazaqstandyqtarǧa qatysty äleumettık ädıletsızdıkke ainalmauy tiıstıgın naqty tüsınu kerek. Būl – solardyŋ aqşasy!
Bügın de tek Jalpyǧa Ortaq Eŋbek Qoǧamy ǧana syrtqy sılkınısterge ornyqty, tiımdı ekonomikanyŋ naqty negızı boluǧa qabılettı. Azamattarǧa äleumettık qoldaudy keŋeitu maqsatynda Ükımetke 2016 jyldyŋ bırınşı toqsanynyŋ soŋyna deiın eŋbekpen qamtudyŋ jaŋa Jol kartasyn jasaudy tapsyramyn. Baǧdarlamalardy qarjylandyru kölemı 2009-2010 jyldary jüzege asyrylǧan osyǧan ūqsas Jol kartasymen salystyrǧanda ūlǧaitylatyn boluy tiıs. Būl jergılıktı infraqūrylymdardy damytu men eldı mekenderdı abattandyru jobalary esebınen eŋbek rynogynyŋ tūraqtylyǧyn qamtamasyz etetın bolady. Kadrlardy keŋ auqymdy qysqa merzımdı qaita daiarlau men bılıktılıgın arttyru ūiymdastyrylady. Käsıpkerlıktı damytu üşın mikronesieleu keŋeiude.
Bügın men jaŋa äleumettık saiasat jasau mındetın qoiamyn. Memlekettıŋ äleumettık saladaǧy rölı älsız qorǧalǧan azamattardy qoldaumen jäne adam kapitalyna investisiialardy qamtamasyz etumen şekteletın boluy tiıs. Atauly äleumettık qoldau tek mūqtaj adamdarǧa, olardyŋ naqty tabystary men ömır süru jaǧdaiyn baǧamdau negızınde, körsetıletın bolady. Basqalar aqşany özderı, özderınıŋ eŋbekterımen tabulary tiıs. Azamattarymyzdyŋ jekelegen toptarynyŋ erekşe sūranystaryn eskere otyryp, ömır sürudıŋ eŋ tömengı deŋgeiınıŋ qūrylymdaryn qaita qarau jäne onyŋ türlı deŋgeilerın belgıleu qajet. Ükımetke üş ai ışınde äleumettık qamsyzdandyru jüiesın oŋtailandyru boiynşa ūsynys engızudı tapsyramyn.
Eŋbek ete alatyndarǧa memlekettık qoldau tek olardyŋ qaita oquǧa nemese eŋbekpen qamtu baǧdarlamalaryna qatysulary negızınde ūsynylatyn boluy tiıs. Ükımetke äleumettık kömektıŋ mūndai türlerın 2017 jyldan bastap engızudı tapsyramyn. Äleumettık saiasattaǧy memlekettıŋ basymdyǧy adam kapitalyn damytuǧa keŋ auqymdy investisiialar boluy tiıs. Bız būǧan deiın qabyldanǧan baǧdarlamalarǧa säikes, bılım beru jäne densaulyq saqtau salalaryn jaŋǧyrtudy jalǧastyruymyz kerek. Men 2017 jyldan bastap jaŋa joba – «Barşaǧa arnalǧan tegın käsıbi-tehnikalyq bılım» baǧdarlamasy bastalatynyn jariialaimyn. Ükımetke ony jasauǧa kırısudı tapsyramyn.
Qazaqstannyŋ jas azamattary!
Bılımdı, eŋbekqor, bastamaşyl, belsendı boluǧa qazırden bastap daǧdylanyŋdar. Jūmys pen sūranys bar öŋırge batyl baryŋdar. Şeberlıktıŋ şyŋyna jete bılseŋder mamandyqtyŋ bärı jaqsy. Qazır tehnikalyq mamandyqtardyŋ, ǧylym men innovasiianyŋ künı tuǧan zaman. Erınbei eŋbek etken, talmai ǧylym ızdegen, jalyqpai tehnika meŋgergen adam ozady. Tūrmysy jaqsy, abyroiy asqaq bolady. Bız jüzege asyryp jatqan tübegeilı reformalar men atqaryp jatqan qyruar ısterdıŋ bärı sender üşın, bolaşaq üşın jasaluda.
* * *
Men jastarymyzdy jūmysşy mamandyǧyn belsendı meŋgeruge şaqyramyn. Jūmysşy mamandyqtaryn meŋgeru kerek. Kezınde men de jūmysşy kiımın kiiuden bastadym, domna peşı ot-jalynynyŋ janynda tūrdym. Ülgı alyŋdar! Jyldar ötedı, bıraq, osy ömırlık täjıribelerıŋ, sender qandai ömır jolyn taŋdap alsaŋdar da, mındettı türde kädelerıŋe jaraidy.
Tūtastai alǧanda, Joldauda ılgerıletıp otyrǧan şaralardyŋ barlyǧy naqty sipatqa ie jäne, ädettegısınşe, senımdı qarjylandyrumen qamtamasyz etılgen. 2014-2015 jyldary şaǧyn jäne orta biznestı damytuǧa 1 trillion teŋge bölınıp ülgerılgen bolatyn. «Nūrly Jol» baǧdarlamalary jobalaryna – 2,7 trillion teŋge. 2,7 trillion teŋge Qazaqstanǧa halyqaralyq qarjy ūiymdary tarapynan bölındı. Qytai Halyq Respublikasy 2,7 milliard dollar kölemınde nesie berıldı. Tūtastai alǧanda, osy Joldau jobalaryn jüzege asyruǧa 7,5 trillion teŋge tartylmaq. Osy qarjylardy tiımdı paidalanu – Ükımettıŋ basty mındetı jäne jauapkerşılıgı.
Qiyndyqtardy eŋserude bız jalǧyz emespız. Özımızdıŋ salmaqty syrtqy saiasi qyzmetımızben bız bükıl älem boiynşa köptegen dostar taptyq. Olar bızdı qoldap keledı. Sızder menıŋ saparlarymmen älemnıŋ jetekşı elderınıŋ köşbasşylarymen kelıssözderımnıŋ kuägerlerı boldyŋyzdar. QHR-men 23 milliard dollarǧa şikızattyq emes sektordaǧy yntymaqtastyq turaly uaǧdalastyqqa qol jetkızıldı. Būl – 40-tan astam jaŋa käsıporyn salynady degen söz. London men Parijge saparlarym da, ekonomikalyq yntymaqtastyq tūrǧysynan alǧanda, tabysty boldy. Jasalǧan kelısımşarttardyŋ jalpy somasy 11,5 milliard dollardy qūraidy. Elımızge Resei Prezidentınıŋ sapary bızdıŋ dästürlı ızgı körşılestık qarym-qatynastarymyzdyŋ tūraqtylyǧy men berıktıgın jäne ekonomikalyq integrasiianyŋ damyp kele jatqanyn körsettı. Japoniia premer-ministrınıŋ sapary investisiialyq jäne tehnologiialyq yntymaqtastyqtyŋ kökjiegın keŋeitetın bolady. Bızge tūŋǧyş ret «Toiota» konsernı kelıp, Qazaqstanda avtomobilder şyǧarady.
Basty nätijelerdıŋ bırı bızge halyqaralyq qarjy instituttarynyŋ joǧary senımı bolyp tabylady. Osyndai kürdelı kezeŋde bızdıŋ reformalarymyzdy qoldai otyryp, olar 9 milliard dollar kölemındegı qarjy resurstaryna qol jetkızuımızge jol aşty. Bız Europalyq Odaqpen tereŋdetılgen ärıptestık pen yntymaqtastyq turaly kelısımge qol qoidyq. Bız älemdık qoǧamdastyqpen iadrosyz älem üşın, terrorizm men ekstremizmge qarsy küreste bırgemız. Bız kez kelgen janjaldardyŋ beibıt jolmen şeşılgenın qalaimyz jäne osy üşın qolymyzdan kelgennıŋ bärın jasaimyz.
Düniejüzınde bız bastaǧan reformalar turaly, Jüz qadam turaly jaqsy bıledı jäne olardy qoldaidy. Bız dostarymyzdyŋ köŋılın qaldyrmauǧa tiıspız. Būl reformalar, men atalǧan Joldauda alǧa qoiǧan olarmen özara bailanysty mındetterdı oryndau oŋai bolmaidy, mümkın, tıptı, auyr soǧuy yqtimal. Bıraq, olarǧa balama joq. Eger bız osynyŋ bärın jasamaityn bolsaq, onda älemdık damudan ümıtsız keiındep qalamyz. Bıraq bız, ädettegıdei, belgılegenderımızdıŋ bärın jasaimyz.
Qūrmettı otandastar!
Jaŋa 2016 jyldan Ūlt jospary şeŋberınde qabyldanǧan jaŋa zaŋdar jūmys ıstei bastaidy. Bügın men ekonomikamyzdy, memleketımız ben qoǧamymyzdy nyǧaitudy közdeitın jaŋa şaralar turaly habarladym. Barlyǧymyzdyŋ moinymyzda elımızdıŋ bolaşaǧy üşın orasan zor jauapkerşılık jatyr. Aldymyzda qiyn jūmystar kütıp tūr. Qazaqstan halqyna Joldauymdaǧy barlyq mındetterdı jüzege asyruda men «Nūr Otan» partiiasyna erekşe oryn beremın. Joldau barlyq partiia müşesı üşın ıs-qimyl negızı jäne taiaudaǧy jyldarǧa arnalǧan baǧdarlama boluy tiıs. Keŋ kölemdı tüsındıru jūmystaryn jürgızıp, adamdardy jūmyldyru, qoiylǧan barlyq mındetterdı oryndauda bırıktıru kerek. Partiiadan sailanǧan deputattar daǧdarysqa qarsy jäne qūrylymdyq qaita jaŋǧyrulardy zaŋnamalyq tūrǧydan qamtamasyz etulerı tiıs. Men barlyq saiasi partiialardy, qoǧamdyq bırlestıkterdı, barlyq azamattardy Otanymyzdyŋ igılıgı jolyndaǧy ortaq ıske bır jaǧadan bas, bır jeŋnen qol şyǧara otyryp jūmylyp, atalǧan Joldaudy jüzege asyruǧa belsene qatysuǧa şaqyramyn.
Kele jatqan kürdelı kezeŋ bız üşın eŋseru kezeŋı bolady. Bız jaŋa jahandyq daǧdarysty mındettı türde jeŋemız. Būl üşın bızde bırtūtas erık-jıger, halyq bırlıgınıŋ berık dästürlerı bar. Bız Qazaqstanymyzdy damudyŋ jaŋa şepterıne şyǧaratyn bolamyz!
Qymbatty qazaqstandyqtar!
Daǧdarystardyŋ bärı ötkınşı, ötedı de ketedı. El täuelsızdıgı, ūlt mūraty, ūrpaq bolaşaǧy siiaqty ūly qūndylyqtar ǧana mäŋgı. Men aityp ötkennıŋ barlyǧy jeŋuge bolatyn, bız jeŋe alatyn bögetter. Bız köldeneŋ şyqqan kedergılerge kıdırmei, damyǧan 30 eldıŋ qataryna qosylu maqsatyna qadam basamyz.
Ruhy biık, eŋbegı eren, bırlıgı myǧym Mäŋgılık El bolu üşın bızde bärı bar. Täuelsızdıktıŋ tuyn jelbıretıp, tūǧyryn nyǧaitqan bızdıŋ tarih aldynda jüzımız jarqyn! Bızdıŋ tıregımız – täuelsızdık, tılegımız – tūraqtylyq, bılegımız – bırlık!
Men halqyma senemın. Kök bairaǧymyzdaǧy altyn qyrandai elımız qanatyn keŋge jaiyp, asqar biıkterden körınsın! Bardy baǧalap, joqty jasai bılgen jasampaz jūrtymyzdyŋ kök bairaǧy ärdaiym biıkte jelbıresın!
Alǧa, Qazaqstan!
