Qazaqstannyŋ halqy az, jerı keŋ bolǧanmen, qazır mal baǧatyn, egın salatyn jer ala almai sandalyp jürgen azamattar az emes
Elordanyŋ ırgesı jyl saiyn keŋeiıp, tūrǧylyqty halqy köbeiıp keledı. Jan sanynyŋ artuyna ılesıp qalanyŋ infraqūrylymy men azyq-tülıkpen qamtamasyz etu ısıne tüsetın salmaq ta artqany belgılı. Äsırese bas qala tūrǧyndaryn sapaly ärı qoljetımdı azyq-tülıkpen qamtamasyz etu elorda Esıldıŋ jaǧasyna ırge tepken künnen bastap maŋyzdy mäselege ainalǧan. Sol sebeptı «Elordanyŋ azyq-tülık beldeuı» qūrylyp, oǧan memleket tarapynan qyruar qarjy da bölıngen-tūǧyn. Alaida būl jobanyŋ atqaryluymen elordanyŋ azyq-tülık mäselesı tübegeilı şeşılıp ketken joq. Atap aitqanda, Arqa tösıne astana salǧanymyzǧa 25 jyl bolǧanmen, bas qalanyŋ basty azyq-tülıgın älı künge deiın alys aimaqtardan, kerek deseŋız, şetelden tasimyz. Öitkenı astananyŋ töŋıregındegı auyl, audandarda öndırıs älı de tūsauly attai typyrlap tūr.
Auylda jūmys joq bolǧandyqtan, jastardyŋ köbı ırı qalalarǧa qarai aǧylady. Tıptı jūmys ızdep şetel asyp jatqandary da bar. Auyldan jastar ketkennen keiın qarttar da ien qalǧan eldı mekenderde tūra almai, şarasyzdyqtan qalaǧa qarai jyljidy. Sosyn da şyǧar qazır elordada auyldan köşıp kelıp üi jaldap otyryp jūmys ısteitınder öte köp. Bas qalada jūmys ısteitın balasyna qara tartyp, elordadan üi satyp alyp jatqan zeinetkerler de az emes.
Baqytjan DÜISENŪLY, zeinetker:
AUYLDAN OLAR NEGE KETEDI?
– Elımız täuelsızdık alǧannan keiın keŋes ökımetı kezınde şaruaşylyǧy şalqyp, öndırısı dürkırep tūrǧan talai auyldyŋ tırlıgı tūralady. İnfraqūrylymdardyŋ köbı qirap, äkımdık pen medpunktten basqa eşteŋe qalǧan joq. Osydan keiın auyl tūrǧyndarynyŋ qalaǧa qarai aǧyluy bastaldy. Mäselen, men tuyp-ösken Koluton stansasynda 1990 jyldary myŋǧa juyq tūrǧyn bar edı, al qazır olardyŋ sany 400-ge de jetpeidı. Köbı köşıp kettı. Men de, mıne, jyly ornymdy suytyp, astanaǧa köşıp kettım. Nege? Sebebın aitaiyn.
Auyldan qalaǧa köşu älemdık ürdıs ekenı ras. Alaida bızdıŋ eldegı köştıŋ jaǧdaiy būǧan ūqsamaidy. Menıŋşe, auyl tūrǧyndary auyldan bezgennen emes, kerısınşe, şarasyzdyqtan köşıp jatyr. Auylda jūmys joq, joǧary bılımı bar jastar eşteŋesı joq, infraqūrylymy küiregen auyldarǧa barǧysy kelmegendıkten, oqu sapasy, emdeu şart-jaǧdaiy da naşar. Kıtaphana, mädeniet üiı, kinoteatr syndy ruhani ortalyqtardy aitpai-aq qoiaiyq, auylda jönı tüzu baspana da joq. Köbı – keŋes ökımetı kezınde salynǧan köne üiler. Aldy qūlap jatyr. Bylaişa aitqanda, auyl men qalanyŋ arasyndaǧy paryq jer men köktei. Ükımet auyldy damytu üşın qabyldaǧan baǧdarlamalar auyl mäselesın tübegeilı şeşedı dep aita almaimyn. Auyldaǧylardyŋ köbı qarttardyŋ zeinetaqysymen kün körıp otyr. Menıŋşe, auyldardy saqtap qalamyz desek, auyldarǧa qaladaǧymen bırdei jaǧdai jasau kerek. Şetelden kelgen qarjygerlerdı, qūrylys kompaniialaryn astana men Almatyǧa ǧana tartpai, ırı qalalardy azyq-tülıkpen qamtamasyz etıp otyrǧan auyldarǧa da tartu kerek. Astanada salynyp jatqan ǧimarattar auyldarda da salynsa, tūrǧyndardyŋ auyldan köşıp nesı bar?! Balalary jūmys ızdep qalaǧa ketıp qalǧan soŋ, auylda qalǧan şal-kempır qaqaǧan qysta ot jaǧudan qinalady da, amalsyzdan qalaǧa kelıp üi satyp alady nemese päter jaldap otyrady. Men de osyndai jaǧdaimen köşıp keldım. Auylda mūndai jyly ǧimarat bolsa, men astanaǧa bır kün tūrmaimyn. Amalsyzdan jıpsız bailanyp otyrmyn. Auyldan kärı ketse, bärı ketedı. Al auyl ien qalsa, bärımız qalaǧa jinalyp alsaq, zat baǧasy köterılmei qaitedı?! Demek, auyldarda da ırı qūrylys salynuy kerek. Astanadan aqşasyn tölep üi alyp jürgender auyldan da alady.
Jer demekşı, qazır auyl töŋıregındegı jerlerdıŋ igılıgın auyl tūrǧyndary emes, basqalar körıp otyr. Olar bilık basyndaǧylarmen ymyralasyp, bos jatqan jerdıŋ köbın alyp alǧan. Al odan sol auylǧa, auyl tūrǧyndaryna tüsıp jatqan bır tiyn paida joq. Sol jerlerdıŋ köbısı igerılmeidı. Jūmys joq, mal baǧatyn jerı, jaily üiı bolmasa, auyldan köşpegende ne ısteidı?! Üi salu kerek, jerdı dūrys paidalanu kerek dep otyrǧan sebebım osy.
Qazır elordada süt, jūmyrtqany alys aimaqtardan tasyp äkelse, elorda maŋyndaǧy auyl tūrǧyndary sol önımderın sata almai otyr. Ony qalaǧa özı äkelıp satqanmen, jol şyǧynyn kötermeidı. Sondyqtan är auyldan şaǧyn bolsa da auylşaruaşylyq önımderın jinaityn şaǧyn ortalyqtar qūryluy kerek.
Auyl – altyn besık. Auylda ūrpaq tärbieleudıŋ tiımdılıgı köp. Qalada ösken bala qūmyrada ösırgen gül siiaqty. Oquy ozat bolǧanmen, şydamdy, qyraǧy, eŋbekqor bop ösken auyl balasyna jetpeidı. Qazır nemerelerım tügel orysşa söileidı, eger auylda bolsa, tılı qazaqşa şyǧar edı. Qanşa aitpasyn, auylda qazaqy orta bar ǧoi. Bız sodan da köz jazyp qaldyq.
Jer demekşı, qazır auyl töŋıregındegı jerlerdıŋ igılıgın auyl tūrǧyndary emes, basqalar körıp otyr. Olar bilık basyndaǧylarmen ymyralasyp, bos jatqan jerdıŋ köbın alyp alǧan. Al odan sol auylǧa, auyl tūrǧyndaryna tüsıp jatqan bır tiyn paida joq. Sol jerlerdıŋ köbısı igerılmeidı. Jūmys joq, mal baǧatyn jerı, jaily üiı bolmasa, auyldan köşpegende ne ısteidı?! Üi salu kerek, jerdı dūrys paidalanu kerek dep otyrǧan sebebım osy
Auyt MŪQİBEK, Nur Otan partiiasynyŋ müşesı:
QANDASTAR ÜŞIN JER QAIǦY
– 2017 jyldyŋ köktemınde Nur Otan partiiasynyŋ respublikalyq qoǧamdyq qabyldau bölmesıne Baqyt Alpys jäne Aithan Bekmūrat atty ekı jıgıt kelıp, auyldan şaruaşylyq maqsatta jer telımın alǧysy keletının, audan äkımınıŋ qoian-būltaqqa salyp, jöndı jauap bermei jatqanyn qynjyla otyryp baiandady. Jönderın sūrasam, ekeuı de Qytaidan köşıp kelıp, Ereimentau audanynyŋ Oljabai auylyna qonystanǧan, qolynda «oralman» märtebesı bar azamattar bolyp şyqty.
Oralmandarǧa jer uchaskelerin beru Qazaqstan Respublikasy Jer kodeksınıŋ 46, 37, 97 jäne 100 babynda qarastyrylǧan. Sondai-aq «Halyqtyŋ köşı-qon turaly» zaŋynyŋ 23 babynda da oralmandarǧa jer uchaskelerin beru oralmandarǧa, etnikalyq qazaqtarǧa jäne olardyŋ otbasy müşelerıne ūsynylatyn memlekettık qoldau şaralarynyŋ tızbesıne engızılgen. Tıptı Jer kodeksınıŋ 46 babynda «oralman» märtebesı bar azamattarǧa jer telımderınıŋ paidalanu qūqyǧy eşbır konkurssyz, auksionsyz berıletındıgı aşyq jazylǧan. Osy jeŋıldıkterdı tanystyra otyryp, ekeuıne audan äkımınıŋ atyna jer telımın beru turaly ötınış jazyp berdım. Köp keşıkpei ekı jıgıt audan äkımı Ermek Nūǧymanovtyŋ qoly qoiylǧan jauapty alyp, qaita oraldy. E.Nūǧymanov «Jer zaŋnamasynyŋ keibır normalaryn qoldanuǧa moratorii engızu turaly» Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ 2016 jylǧy 6 mamyrdaǧy №248 Jarlyǧyn syltauratyp, olarǧa jer telımı berılmeitının kesıp aitypty. Negızı, moratoriidıŋ oralmandardyŋ jer aluymen eş qatysy joq edı. Sosyn Aqmola oblystyq Jer qatynastary basqarmasynyŋ basşysyna qaratyp ekınşı ötınış jazdyq. Az künnen keiın ekı jıgıt Aqmola oblystyq Jer qatynastary basqarmasynyŋ basşysy Almagül Qadyralinanyŋ qoly qoiylǧan jauabyn äkeldı. Bır ärpı özgermegen. A.Qadyralina da aldyŋǧy E.Nūǧymanov jauabynyŋ auzynan tüse qalǧandai jauap berıptı.
Joǧarydaǧy jauaptarǧa sılteme jasai otyryp, BAQ betterınde «Ermek Nūǧymanov Elbasynyŋ zaŋyna qarsy ma?!», «Qadyralina zaŋǧa baǧynbai älı qasarysyp otyr…», «Qadyralinanyŋ Prezident qol qoiǧan zaŋdy būrmalauǧa haqysy bar ma, Myrzahmetov myrza?!» degen taqyryppen 23 maqala jariialadyq. Aşyq aqparatqa aty şyqqan soŋ, Ermek Nūǧymanovtyŋ degbırı kete bastapty. Oljabai auylyna kelıp, jūrtpen jinalys ötkızıp, ekı oralman azamatqa «Zaŋgerlerge teksertıp jatyrmyn, eger menıŋ bergen jauabym dūrys bolyp şyqsa, ekeuıŋdı sotqa beremın!» dep qūqai körsetedı.
Ekı jıgıttı ertıp, partiianyŋ respublikalyq qoǧamdyq qabyldau bölmesıne azamattardy qabyldauǧa kelgen sol kezdegı Auyl şaruaşylyǧy bırınşı vise-ministrı Qairat Aituǧanovtyŋ qabyldauyna kırdım. Köp ötpei Qairat Aituǧanovtyŋ pärmenımen Auyl şaruaşylyǧy ministrlıgınde taǧy bır vise-ministr Erlan Nysanbaevtyŋ töraǧalyǧymen beinekonferesiia öttı. Oǧan Aqmola oblysy äkımdıgınıŋ, Nur Otan partiiasynyŋ, QR Işkı ıster ministrlıgı Köşı-qon komitetınıŋ ökılderı qatysty. Vise-ministr Erlan Nysanbaev oblys pen audan basşylaryna, qoldanystaǧy zaŋnamalarǧa sai, «oralman» märtebesı bar azamattarǧa jer telımderınıŋ paidalanu qūqyǧy eşbır konkurssyz, auksionsyz berıletındıgın tüsındırdı. Sonymen bırge respublikanyŋ barlyq Jer qatynastary basqarmalaryna «…atalǧan zaŋnamalarǧa säikes, oralmandarǧa auyl şaruaşylyǧy maqsatynda jer uchaskelerın jalǧa beru mäselesı toqtatylmaǧanyn jäne olarǧa jer uchaskelerın beru barysynda Jer kodeksınıŋ 46, 37, 97 jäne 100 baptaryn basşylyqqa alu qajet ekenın eske salamyz…» degen vise-ministr E.Nysanbaevtyŋ qoly qoiylǧan hat jönelttı. Sonyŋ arqasynda ötınış ielerı 671 gektar jaiylymdyq jerge zorǧa qol jetkızdı.
Kesıp aitaiyn, bızdıŋ auyl tūrǧyndaryn tūralatyp, adymyn aştyrmai otyrǧan – şikı zaŋdar men osyndai jetesız basşylar. Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ «Jer şeteldıkterge berılmeidı!» degen tarihi şeşımınen keiın Jer kodeksıne özgertuler engızıldı. Jaŋa kodekste 46 baptyŋ üş normasy qaldy da, qalǧan 37, 97 jäne 100 baptar alynyp tastaldy. «Qandas» märtebesınıŋ bır jylǧa qysqaruyna bailanysty arǧy betten oralǧan aǧaiyndar endı Qazaqstan azamattyǧyn alǧan soŋ, atalǧan kodekske sai, jergılıktı halyqpen bırdei jer telımderın ala alady. Bıraq auyl halqyna şaruaşylyq jürgızu maqsatynda jer beruge kelgende jergılıktı atqaruşy bilıktıŋ nietı de, Jer kodeksınıŋ jer beru şarty da bälendei özgerıp ketken joq, sol eskı küiınde qaldy.
Endı qoldanystaǧy jaŋa Jer kodeksıne kelsek, atalǧan kodekstıŋ 48 babynda Qazaqstan Respublikasynyŋ Ükımetı aiqyndaǧan öŋırlerge, oblystyq maŋyzy bar qalalarǧa qonystanǧan qonys audaruşylarǧa jer uchaskelerın nemese jer uchaskelerın jalǧa alu qūqyǧyn sauda-sattyqsyz (auksionsyz) beru közdelgen. Būl öte dūrys. Al alys-jaqyn şetelden köşıp kelgen qandastarymyz üşın, ökınışke qarai, mūndai jeŋıldık norma qarastyrylmaǧan. Būl dūrys emes. Arǧy betten oralǧan qandastarymyz ondai jeŋıldıkpen jerge qol jetkızu üşın aldymen Ükımet aiqyndaǧan öŋırlerden tys oblystarǧa qonystanyp, tūraqty tırkeuge tūryp, Qazaqstan azamattyǧyn aluy kerek. Sodan soŋ olar Ükımet aiqyndaǧan öŋırlerge qonys audaryp, «qonys audaruşy» atanuyna tura keledı. Būl künde ökımet aiqyndaǧan oblystardan, özge öŋırlerden jerdı jerden şūqysaŋ da tappaisyŋ, bärı qoldy bolyp ketken. Oǧan aparyp jergılıktı atqaruşy bilıktıŋ nietın qossaŋyz, myna ekı jıgıttıŋ künın keşesız.
Menıŋşe, auyldy jerde şaruaşylyqpen ainalysqysy keletın ärbır azamatqa jer telımderınıŋ paidalanu qūqyǧy belgılı mölşerde belgılı bır merzımge saudasattyqsyz (auksionsyz) berıluı kerek. Eger sol merzım ışınde olar jerdı igere almasa, qaitaryp alyp, basqaǧa bergen dūrys. Sondai-aq auyl tūrǧyndarynyŋ jer telımderın aluyna, olardyŋ qūral-saiman, maşina-traktorlarynyŋ bar-joǧy şart etılmeuı tiıs. Mūndai «şarttar» toiymsyzdardyŋ jerdı köbırek basyp qaluy üşın ädeiı zaŋdastyrylǧany körınıp tūr. Eŋ qiyny, şette jürıp, özın-özı jūmyspen qamtuǧa töselıp kelgen qandastarymyz üşın taǧy da jer qaiǧy bolyp tūr. Bärıne aqyly jetken Ükımettıŋ qandastarymyzǧa kelgende saraŋdyq jasaǧanyna taŋǧalamyn…
P.S: Qazaqstannyŋ halqy az, jerı keŋ bolǧanmen, qazır mal baǧatyn, egın salatyn jer ala almai sandalyp jürgen azamattar az emes. Jerdıŋ köbın şendıler men olardyŋ tamyr-tanysy, qaltalylar iemdenıp alǧan. Auyldyŋ ırgesıne deiın egın salyp, auyl tūrǧyndary sauyp otyrǧan jalǧyz siyrynyŋ qūiryǧynan ūstap baǧatyn jaǧdaiǧa jetken. Auyt myrza aitqandai, auyl, audan äkımderı jer jönındegı saiasatty dūrys tüsınbeidı.
