Onda: «Qajymūqan Mūŋaitpasov 1871 jyly tuǧan» dep jazylǧan eken. Sol pasportty 42 jyl saqtaǧan Marks Qyzykenov aǧamyz taiauda ony Astanadaǧy jaŋadan aşylǧan Ortalyq mūrajaiǧa äkelıp ötkızdı. Ol qazır sondaǧy tarihi jädıgerler zalynda tūr».
Jūrttyŋ bärın şatastyrǧan pasport osylai alynǧan eken. Al şyndyǧynda Qajymūqan atamyzdyŋ naqty tuǧan jyly barlyq zertteuşı ǧalym aityp jürgendei – 1883 jyl.
Bız Ş.Uälihanov atyndaǧy Tarih jäne etnologiia instituty daiyndap jatqan «Köne zamannan bügınge deiıngı Qazaqstan tarihy» 7 tomdyq akademiialyq basylymynyŋ 5-tomynda «Qajymūqan – klassikalyq küresten qazaqtyŋ tūŋǧyş älem chempiony» atty tarauynda Qajymūqan babamyzdyŋ ömırbaianyndaǧy dauly mäseleler tüzetılse deimız.
Dauly mäseleler:
1) Qajymūqannyŋ
tuǧan jyly;
2) Qajymūqannyŋ
tuǧan jerı;
3) Qajymūqannyŋ
sportta jetken jetıstıkterı;
4) Qajymūqannyŋ
qarttyq şaǧy.
Osy institut mamandaryna qolda bar materialdardy berıp, Qajymūqan babamyzdyŋ ömırbaiany naqty faktılerge negızdelıp jazylsa deimız.
2021 jyly Ükımettıŋ şeşımımen Qajymūqannyŋ 150 jyldyǧy toilandy. Sol jyly üş tılde: qazaqşa, orysşa, aǧylşynşa «Küş atasy – Qajymūqan» atty kıtap şyǧaryldy jäne «Aiǧaq TV» tüsırgen «Älem moiyndaǧan Küş atasy. Qajymūqan Mūŋaitpasūly» atty körkem filmı men «Qazyǧūrt» kinostudiiasy tüsırgen «Alyp küş iesı – Qajymūqan!» atty derektı film şyǧaryldy.
Bıraq, osy jyly Qajymūqan atamyz mäŋgılık mekenın tapqan Temırlan auylynyŋ janyndaǧy Batys Qytai – Batys Europa küre jolynyŋ boiynan bes gektar jer bölınıp, Qajymūqan babaǧa salynbaq bolǧan muzei keşen aiaqtalmai qaldy. Ükımet qarjy böludı josparlaǧanmen, tiıstı qarjy berılmei, qūrylys älı toqtap tūr. Būl turaly elımızdıŋ idelogiia salasynda jemıstı jūmys ıstep jürgen ūlt janaşyry Darhan Myŋbai «Qajymūqan keşenı – el boryşy» atty maqala jazǧan bolatyn.
Darhan Qamzabekūly aitady: «Qazaqstan Ükımetı ūlt jäne älem sportynyŋ bırtuar tūlǧasy – Qajymūqan mūrasyna şyn janaşyrlyq tanytsa, jaqynda Ūlttyq ekonomika ministrlıgı qabyldaǧan şeşımdı özgertuge tiıs dep oilaimyz».
Qazaq elınıŋ atyn älemge tanytqan tūŋǧyş käsıpqoi baluanymyzdyŋ, küş atasynyŋ 150 jyldyǧyna orai aşyluǧa tiıs memorialdyq keşen qūrylysy aiaqtalmai qalǧany bylai tūrsyn, biyl basymdyq berıletın obektıler qatarynan syzylyp tastalǧany habarlandy.
Būl – täuelsızdıgınıŋ otyz jylyn atap ötken elımızge, äruaq syilaǧan dästürımızge syn. Äitpese, tūtas ǧūmyryn küres önerıne arnap, özı tırnektep jiǧan qarajatqa äskeri ūşaq jasatyp, faşizmge qarsy soǧysqa üles qosqan qazaqtan şyqqan alǧaşqy älem chempiony Qajymūqan Mūŋaitpasūly babamyzǧa bärımız jabylyp bır keşen sala almaǧanymyzǧa ne joryq?
Onyŋ üstıne baluan atyndaǧy keşen bükıl sportşyǧa, jalpy qazaq sportynyŋ tarihyna arnaluǧa tiıs edı. Qūrylysy jarty jolda toqtap qalǧan muzei keşenge Qajymūqan baba mäŋgılık oryn tapqan jerdıŋ ırgelestıgı eskerılıp, turizm salasyn damytqaly otyrǧan Türkıstanǧa jaqyn audan aumaǧynan, Batys Qytai – Batys Europa küre jolynyŋ boiynan arnaiy bes gektar jer bölıngenı oŋtaily bolatyn.
Tıptı, ǧimarattar orny qazylyp, ırgetastary qalanyp, oblystyq biudjetten bölıngen 30 million teŋge qarjy igerılıp te qoiǧan. Bügınde qarjy jetpıspeuşılıgınen özge jūmystar qaŋtarylyp tūr. Jobadaǧy memorialdyq keşen üş bölıkten qūralǧan amfiteatr türınde jobalanǧan sportzal auyldyq, audandyq, oblystyq jäne respublikalyq deŋgeilerde kürestıŋ käsıpqoi jäne olimpiadalyq türlerı – erkın küres, dziudo, qazaqşa küres pen sambo küresterınen jarystar ötkızuge mümkındık tuǧyzbaq. Arnaiy zaldardyŋ bärı qisyndy qarastyrylǧan. Sondai-aq halqy tyǧyz ornalasqan audanda jūmys ornyn aşyp, tabys tabuǧa eseptelgen qonaqüi, ashana, konferensiia zaly, zamanaui şaǧyn körme zaly, kıtaphana, jädıger, kıtap qoryn saqtaityn jailar da közdelgen.
Osy maqsatqa 2022 jylǧa «Auyl – el besıgı» baǧdarlamasy boiynşa 511 million 988 myŋ teŋgege qarjy qarauǧa ötınımdı Ūlttyq ekonomika ministrlıgınıŋ qoldamai tastaǧany el besıgınde tūryp jatqan jergılıktı tūrǧyndar arasynda tüsınbestık tuǧyzyp otyr. Mūny halyq ünıne qūlaq asatyn memlekettık organnyŋ jauaby deuge äste bolmas.
Şyndyǧyn aitsaq, qazaq elınıŋ dausyz maqtanyşy – Qajymūqanǧa bärımız boryştarmyz. Ol eŋ äuelı özımızge kerek. Ūltymyzdyŋ namysyn eşqaşan jyqpaǧany üşın, dünienıŋ tört būryşynda jürıp, elımızdıŋ ruhyn asqaqtatqany üşın atyn qūrmettep, ūlyqtauǧa mındettımız.
Qūdaiǧa şükır, Qajymūqan babamyzdyŋ jolyn quǧan Däulet Tūrlyhanov siiaqty ataqty sportşylar, belgılı käsıpkerler joǧaryda baiandalǧan jaitty nazardan tys qaldyrmaidy dep esepteimız. Öitkenı būl, bırınşıden, türkı jūrtynyŋ ruhani astanasy – Türkıstan maŋyndaǧy Qazaq sportynyŋ muzei-keşenı bolmaq. Ekınşıden, batyr ata-babamyzdan qalǧan ūlttyq ruhty, namysty, biıktıktı, sportşyǧa tän özge de qasietterdı bügıngı ūrpaqqa darytu – bükıl elımızdıŋ, sonyŋ ışınde sport maitalmandarynyŋ azamattyq paryzy.
Byltyr şılde aiynyŋ soŋynda Ordabasy audanyna arnaiy ıs-saparmen Ūlttyq ekonomika vise-ministrı Bauyrjan Omarbekov keldı. Sapar barysynda vise-ministr audan äkımı Nūrbek Badyraqovtyŋ jol bastauymen qūrylysy toqtap tūrǧan Qajymūqan Mūŋaitpasūlynyŋ memorialdyq keşenınıŋ qūrylys alaŋynyŋ joba-josparymen tanysty.
«Ministrlıktıŋ biudjettık komissiia otyrysynda atalǧan memorialdyq keşen qūrylysyna qajettı qarjy maqūldanbai qaldy. Endıgıde audan äkımdıgı tarapynan memorialdyq keşen jobasyn sporttyq kompleks retınde qaita qarap, ūsynym bergen jaǧdaida ministrlık respublikalyq biudjetten qoldau körsetuge daiyn» dedı Bauyrjan Baqytūly.
«Batys Europa – Batys Qytai» avtojolynyŋ boiynda ornalasqan keşenge jinalǧan audannyŋ ardagerlerı, ziialy qauym ökılderı men sport janaşyrlary Qajymūqan auyldyq okrugıne at basyn būrǧan vise-ministrdı küş atasynyŋ atyndaǧy keşenge qoldau körsetuge şaqyrdy. Audan basşysy Nūrbek Baqtybaiūly būl memorialdyq keşennıŋ audan jastarynyŋ sportpen ainalysuyna taptyrmas alaŋ ekendıgıne toqtalyp, bolaşaq älem chempiondaryn şyǧaruǧa, ūlt sportyn ūlyqtauǧa arnalǧan investisiialyq jobaǧa salalyq ministrlık tarapynan qoldau körsetılse, degen oiyn aityp öttı. Kezdesu qorytyndysy boiynşa audan basşysy aldaǧy uaqytta memorialdyq keşen jobasyna qūrylys talaptaryna sai qaita özgertu engızıp, Ūlttyq ekonomika ministrlıgıne joldaityndyǧyn jetkızdı.
«Dūrys-aq! Ūltqa tūlǧa, ūrpaqqa ülgı bolatyn ūlylarymyzǧa qūrmet körsetetın sät keldı. Küş atasy – Qajymūqan atamyzdyŋ atyndaǧy sporttyq keşen audan jastary men tūrǧyndarynyŋ armanyn oryndaityn orynǧa ainalyp, turizmdı tülete tüsedı degen senım mol» deidı Ädıl Aitöre.
Biyl ūly baluan Qajymūqannyŋ tuǧanyna 140 jyl, baqilyq bolǧanyna 75 jyl tolady. Tırısınde tek qazaq emes, qyrǧyz, özbek, tatar, türık halqy qūrmettep, «mūsylmannyŋ, türkınıŋ bas baluany» atanǧan ardaqtymyzdy «bar qazaqqa ortaq maqtanyşymyz» dep qūrmettei almasaq, eldıgımızge syn. Törteu tügel bolaiyq, aǧaiyn.
Bekjan BEISENBAI,
qajymūqantanuşy
