Qoǧamdyq kölık köpşılıkke qolaily ma?

Osy jyldyŋ şılde aiynan berı elordadaǧy qoǧamdyq kölıkterde qolma-qol tölem jüiesı alynyp, ornyna kölık kartasy ıske qosylǧany belgılı. Osynyŋ nätijesınde jolauşylardyŋ 93 paiyzy kölık kartasyn tūraqty qoldanyp keledı. Sol siiaqty tabys közı de ortaşa eseppen alǧanda 30 paiyzǧa artqan. Aitarlyǧy, būl bastama biyl ǧana mındettelgenmen, kölık kartasynyŋ engızılgenıne bırneşe jyl bolǧany anyq. Degenmen osy jaŋaşyldyqtyŋ äserınen qoǧamdyq kölıkterde tuyndaǧan kei özgerısterdıŋ astanalyqtar üşın älı de qolaisyz tūstary bar. Bız osy tūsta avtobus töŋıregınde şeşımın tappai tūrǧan bırneşe mäselenı qozǧaudy, sondai-aq özge elderdegı täjıribenı mysalǧa aludy jön kördık.

«Aldynan kıresıŋ, artynan şyǧasyŋ»

Elordadaǧy qoǧamdyq kölıkterdıŋ būl erejesı qala tūrǧyndary men qonaqtaryn äbden mezı etkenı jasyryn emes. Qarbalas uaqytta jolauşylardyŋ aldyŋǧy esıkten kırıp, validasiia arqyly tölem jasauyn jürgızuşınıŋ özı tıkelei qadaǧalauy onyŋ basty mındetıne üsteme jūmys bolyp qana qoimai, jolauşylardyŋ da tyǧyz uaqytyn alyp, qūqyǧyn şekteidı. Būǧan qosa, kestede körsetılgen uaqyttan keşıkpes üşın jürgızuşılerdıŋ qūstai ūşatyny taǧy bar. Jaqynda osyndai oqiǧanyŋ bırı kısı ölımımen aiaqtalǧany belgılı. №40 baǧyttaǧy avtobus sauda-ekonomika kolledjınıŋ 15 jastaǧy studentın qaǧyp öltırgen bolatyn. Qaiǧyly jaǧdai bolǧan tūsta rūqsat etılgen jyldamdyq 50 km/saǧ bolsa, avtobus 53 km/saǧ jyldamdyqpen ötıptı. Ras, mūndai oqiǧa mūnymen ǧana şektelmeidı.
Aitarlyq taǧy bır mäsele, ortaŋǧy jäne artqy esıkten şyǧuǧa ūmtylǧan jolauşylar aldyŋǧy kıreberıstegı jūrttyŋ ışke kırıp boluyn kütuge mäjbür bolady. Būl prosess bırneşe minutqa sozylatyn sätter kezdesıp jatady. Onsyz da asyǧyp tūrǧan jolauşynyŋ bıraz uaqyty osy tūsta zaia ketedı.
– Osyndai tärtıp qandai yŋǧaisyz edı! Avtobusqa kıru üşın bıraz uaqytymdy jūmsap edım. Şyǧu üşın, mıne, taǧy da tūrmyn. Qanşama uaqytym kettı. Būl – Astra kartasyn paidalanu mındettelgen uaqyttan berı künde qaitalanatyn mäsele. Aldynan kıresıŋ, artynan şyǧasyŋ… Salonnyŋ bır emes, üş jerınde validasiia tūr. Bıraq jürgızuşı tek aldyŋǧysynan ǧana töletedı, – dep keiıdı avto­bustan şyǧa almai tūrǧan jolau­şylardyŋ bırı. – Jürgızuşıden mūnyŋ sebebın sūrasaŋ, jöndı jauap qaitarmaidy. «Bastyqtar solai tapsyrma bergen. Bızge emes, joǧary jaqqa aityŋyz!» degen jauap aldym. Mädenietten sondai jūrdai bolar ma? – dep mäselenıŋ taǧy bır şetın şyǧaryp qaldy.
Ras, elektrondy jolaqy jü­iesı mındettelgen künnen bastap osyǧan ūqsas türlı yŋǧaisyzdyqtar arta tüspese, kemıgen emes. Jolauşylardyŋ bärı dıttegen jerıne bır-aq avtobuspen jete salmaidy. Al älgı ereje
ekı-üş avtobuspen qatynaityndar üşın tıpten qiyndyq tudyryp otyr.
– Qap, ana avtobus jürıp ketetın boldy ǧoi. Endı kelesısın 15-20 minut kütuıme tura keledı. Kölık kartasy biyl ǧana mındettelgenmen, qoldanysqa engızılgenıne bıraz uaqyt boldy emes pe?! Qoǧamǧa qolaisyz
tūsy nege erterek şeşılmegen? – degen jolauşynyŋ renışıne kuä boldyq.
Osy oraida «Konduktorlar qaida? Olar ne ısteidı?» degen zaŋdy saual tuyndary anyq. Bır qyzyǧy, Astanadaǧy qoǧamdyq kölıkte konduktor qyzmetkerlerı jūmys ıstemeidı. Būǧan «Astana LRT» JŞS basqarma töraǧasy Bekmyrza İgenberdievtıŋ sözı dälel.
– Jaŋa jüie boiynşa konduktorlar jūmys ıstemeidı. Endı
avtobusta renjısu de, soqtyǧysu da, özge de orynsyz jaittar bolmaidy. Al käsıbi konduktorlar avtobus parkınıŋ baqylau jelısıne, sol siiaqty kölık baqylau
qyzmetınıŋ özge de türlerıne ornalastyrylady, – degen bolatyn «Astana LRT» JŞS basqarma töraǧasy.
Degenmen qazır qoǧamdyq kö­lık­terdıŋ keibırınde jürgızu­şıden bölek taǧy bır qyzmetkerdıŋ jūmys ıstep jürgenın baiqauǧa bolady. Olardyŋ mın­detı – jūrtşylyqtyŋ jol­aqysyn tölegenın tekseru. Endı būǧan qosa Kölıktı baqylau departamentınıŋ mamandary jo­lau­şylardyŋ kartasyn taǧy bır tekserıp ötetının aita keteiık. Jürgızuşı, konduktor, odan qala berdı baqylau qyzmetkerlerı üş jaqtap jürıp tekserse, jolaqysyn tölemegenı üşın 2 AEK, iaǧni 4810 teŋge aiyppūl salynatyny taǧy bar. Osynyŋ nätijesınde jaqynda «Astana LRT» JŞS basqarma töraǧasynyŋ orynbasary Beibıt Esjanov jyl basynan berı jolaqysyn tölemegen jolauşylarǧa bas-­aiaǧy 27 mln 214 myŋ teŋge aiyp­pūl salynǧanyn mälımdegen bolatyn. Al byltyr­ǧy mälımetterge süiener bolsaq, 1 şılde men 24 qaraşa aralyǧynda 7980 adam ereje būzypty. Sondai-aq, osy uaqyt aralyǧynda aqşasyn alyp, bilet bermegenı üşın 173 konduktorǧa jalpy kölemde 1928650 teŋge aiyppūl salynǧan. Osyndai tekserısı qatal bola tūra, jolauşylardy aldyŋǧy esıkten ǧana kırgızu qanşalyqty oryndy?

Wi-Fi Aty ǧana bar

Osydan üş jyl būryn qoǧamdyq kölıkterge tegın Wi-Fi internet taratu jüiesı engızılgen bolatyn. Mūny elımızdegı bırqatar BAQ süiınşı sūrap, aqparat taratqan. Degenmen Wi-Fi jü­iesı bar avtobus degen aty bolmasa, qazır qoǧamdyq kölıkterde ǧalamtor paidalanu mümkın emes. Osyny bılmek maqsatynda №60 baǧyttaǧy avtobustyŋ jürgızuşısınen sūraǧanymyzda onyŋ jūmys ıstemeitının aityp, sebebın tüsındırıp bere almady.
Aita keteiık, 2016 jyly Qa­zaqstan Internet Live Stats mä­lımetı boiynşa ǧalamtor paidalanatyn elderdıŋ arasynda 43-orynda tūrǧany belgılı boldy. Būl halyqtyŋ 55,8 paiyzy, iaǧni 9,9 mln tūrǧynnyŋ internettı paidalanatynyn körsetedı.

«Oŋai» nazarǧa alynsa…

Almaty qalasyndaǧy qoǧamdyq kölıkterge «Oŋai» tölem jüiesınıŋ engızılgenıne üş jylǧa juyq uaqyt bolyp qaldy. Bügınge deiın būl bastamanyŋ da qala tūrǧyndaryna yŋǧaisyz tūstary bolǧany ras. Mäselen, qolma-qol tölem qabyldanbaǧan. Osynyŋ saldarynan alǧaşqy künı-aq jüzdegen adamǧa aiyppūl salynyp ülgerdı.
Alaida bügınge deiın osyǧan ūqsas türlı qiyndyqtar şeşımın tauyp keledı. Al elordada biyl ǧana engızılgendıkten, täjıribesı kenjeleu «Astana LRT» ūiymy kei mäselelerdıŋ şeşımın tabuda «Oŋai» ūiymyna jügınse jön
bolar ma edı?! Mysalǧa alar bolsaq, Almatydaǧy qoǧamdyq kölıkterde validasiia jasaǧanyn tekseru jürgızuşılerdıŋ mındetıne jatpaidy. Tiısınşe, jolauşylar da avtobustyŋ qalaǧan esıgınen kırıp, şyǧa alady. Al baqylau ūiymynyŋ qyzmetkerlerı kez kelgen uaqytta kırıp, tekseruge haqyly.
Sol siiaqty tölem kartasyn toltyru kez kelgen Qiwi apparattary arqyly jüzege asyrylady. Apparat qosymşa qyzmet üşın artyq aqşa almaidy. Onyŋ syr­tynda «Oŋaidyŋ» özındık avtomattary baryn aita ketken jön. Osynyŋ nätijesınde kölık kartasyn toltyru kezınde ūzyn-sonar kezek bolmaidy.

Şeteldık täjıribe qandai?

Osy oraida Polşa men Türkiia elderındegı täjıribenı mysalǧa aludy jön kördık.
– Biyl jyl basynda Polşanyŋ Varşava qalasyna oquǧa tüskenmın. Mūnda jolaqy elektrondy türde jürgızıledı eken. Baqylauşy qyzmetkerlerı de sirek kıredı. Sodan ne kerek, student bolǧannan keiın aqşamdy ünemdeiın dep jolaqyny şamamen bır aptadai tölemei jürgenmın. Bırde aiaqastynan kırıp kelıp, bärımızdı tekserıp şyqty. Kezek maǧan kelgende qylmysymdy bılıp qoiyp, aiyppūl saldy. Onyŋ somasy menıŋ bır apta tölemegen aqşamnan äldeneşe ese köp boldy. Artynşa şetel azamaty bolǧannan keiın vizamnyŋ küşı joiyluy mümkın ekenı turaly eskertu keldı. Osyndai ülken aiyppūl salynatyndyq­tan, jūrt mūndai qulyqqa barmaidy eken, – dep tüsındırdı Oljas esımdı student.
Al Türkiiadaǧy jaǧdai azdap özgeşe körınedı. Mäselen, Ys­tanbūl qalasynda avtobustyŋ jüretın joly bolǧandyqtan, onyŋ aialdamasyna kez kelgen adam emın-erkın kırıp-şyǧa almaidy. Al «Istanbul kart»
elektrondy biletı bır rettık jäne bır kündık bolyp satylady. Mūndai biletı bolmaǧan jolauşy aialdamaǧa kıre almaidy. Tiısınşe, jolaqysyn tölemei, zaŋsyz jürgen jolauşyny da kezıktıru mümkın emes.
Qoryta aitar bolsaq, ärbır bas­tamanyŋ bastapqyda kemşın tūs­tary boluy zaŋdylyq. Alaida uaqyt ozdyrmai, şeşımın tappai tūrǧan ornyn özge elder qoldanǧan täjıribe arqyly şeşılgenı jön.