Astanadaǧy Q.Quanyşbaev atyndaǧy Memlekettık akademiialyq qazaq muzykalyq drama teatrynda «Qorǧansyzdyŋ künı» atty dramanyŋ premerasy öttı.
«Qorǧansyzdyŋ künı» – bala künımızden tamsanyp oqyǧan ūly suretker Mūhtar Äuezovtıŋ äŋgımesı. 1921 jyly zaŋǧar jazuşy atalǧan şyǧarmany «Qyzyl Qazaqstan» jurnalynda alǧaş jariialaǧan. 1922 jyly Orynborda «Qorǧansyzdyŋ künı» degen atpen jeke kıtap bolyp jaryq körgen. Körnektı qalamger osy äŋgımenı jazǧanda özınıŋ ışkı jan düniesındegı qinalǧan kezderın aq qaǧazǧa möldıretıp tüsırgen. Qysqasy, qazaq ädebietınen ǧana emes, älem ädebietınen oiyp tūryp oryn alar tuyndy. Basqany qaidam, özımız solai baǧalaimyz.
Bır ǧajaby, Äuezovtıŋ kez kelgen şyǧarmasy sahnaǧa sūranyp tūrady. Sondyqtan oǧan rejisserler de köbırek barady. Tūsauy kesılgen dramalyq qoiylymnyŋ sahnalyq nūsqasyn jasaǧan rejisser Älımbek Orazbekov būǧan deiın ūly jazuşynyŋ «Abai», «Qaraş-Qaraş», «Aiman-Şolpan» tuyndylaryn jūrtşylyqqa ūsynǧan. Olardyŋ bärı de körermennıŋ jyly baǧasyna ie bolǧan. Qoiylym rejisserı būl dünienı osydan jiyrma jyl būryn sahnalaǧan eken. Keşe sony elorda teatrynda özgeşe qyrynan baiytyp, jaŋaşa jaŋǧyrtty.
Ömırdıŋ özı – küres. Aq pen qara taitalasy. Jaryq pen tünektıŋ arpalysy. Qazaqy ūǧymmen aitqanda, itjyǧys tırşılık. Sonda da adam balasy jaryqqa ūmtylyp, erteŋgı künnen jaqsylyq kütedı. Soǧan aldanyp, köŋılı jai tabady. Spektakldıŋ ön boiynan ızgılık pen zūlymdyqtyŋ mäŋgılık küresı örılıp otyrady. Bır otbasynyŋ taǧdyry talasqa tüsedı. Būl tartysta kım jeŋedı, qorǧansyzǧa kım pana bolmaq? Köz aldymyzǧa baiyrǧy qazaq auylynyŋ beinesı keldı. Tuysqanynyŋ joǧalǧan malyn ızdeimın dep qapiiada köz jūmǧan Jaqyp. Erınıŋ qaiǧysyn kötere almai zaǧip bolyp qalǧan ana. Bır-bırıne süienış bolyp otyrǧan kärı äjesı men nemeresı. Rejisser ötken kündı beineleu arqyly bügıngı zamannyŋ aşy şyndyǧyn ortaǧa salady. Qazır de aramyzda jürgen «qorǧansyz» Ǧazizalar köp. Ärine, qoiylymda akterlerdıŋ oinau şeberlıgı ärqily boldy. Bas keiıpker Ǧazizany somdaǧan jas aktrisa Jūldyz İbraevanyŋ tyrnaqaldy tuyndysy eken. Onyŋ bolmysynan perışte peiıldı armanşyl jandy tanydyq. Äsırese, bızge kempırdıŋ QR eŋbek sıŋırgen ärtısı Janat Chaikina rölı qatty ūnady. Kädımgı köptı körgen, qaiǧysy qalyŋ qazaqy keiuanany tamaşa somdady. Söilegen sözı körermenge ūǧynyqty jetıp otyrdy. Qaita Ǧazizanyŋ anasynyŋ beinesı onşa aşylmady. Bır qainauy jetpei qalǧandai äser ettı. Jaqyptyŋ tuysqany, äpendıleu Düisennıŋ rölın QR eŋbek sıŋırgen qairatkerı Keŋesbai Nūrlanov şynaiy jetkızdı. Düisennıŋ äielın somdaǧan QR «Serper» Jastar odaǧy syilyǧynyŋ iegerı Saia Toqmanǧalieva piǧyly böten, oiy aram näzık jandynyŋ tūlǧasyn jandyryp jıberdı. Aqan bolysty QR eŋbek sıŋırgen qairatkerı Erlan Malaev oinady. Bızge Aqannyŋ atşabary Qaltaidyŋ beinesı (Qasymhan Būǧybai) jylyraq körındı. Kädımgı qojasynyŋ köŋılın tabamyn dep qaida bolsa da daiyn tūrǧan sūmyraidy kelıstı keltırdı. Qoiylym soŋyndaǧy Ǧazizanyŋ aianyşty küiı körermennıŋ közıne jas alǧyzbai qoimaidy.
Al dramanyŋ jelısın arbadaǧy qos jetektei jelıtıp otyrǧan ekı beine – Jaryq (Janat Ospanov) pen Tünektıŋ (Oljas Jaqypbek) tūlǧasy aişyqty şyqty. Tuyndynyŋ basty jaŋalyǧy dep osy ekı keiıpkerdı aitamyz. Sonymen bırge sahnalyq bezendıru, qimyl-qozǧalys, akterlerdıŋ kiımderı men grimdık ärleulerı öte üilesım tapqan. Oryndalǧan muzykanyŋ özı adamnyŋ köŋıl qylyn şertıp, mūŋdy äserge böleidı. Premeranyŋ qoiuşy suretşısı Şynar Elembaevanyŋ köp ter tökkenın kördık.
Bız qoiylym aiaqtalǧannan keiın ekı belgılı azamatty sözge tartyp, ystyq-suyǧy basylmai tūrǧan äserlerımen bölıstık.
Quanyş Jienbai, jazuşy, Halyqaralyq «Alaş» syilyǧynyŋ laureaty:
– Spektakldıŋ sahnalyq talaptary öte joǧary deŋgeide jasalǧan. Ūly suretkerdıŋ «Qorǧansyzdyŋ künı» äŋgımesınıŋ siujetı bärımızdıŋ esımızde. «Ättegen-ai» deitın sätter de kezdestı. Maǧan bas keiıpker Ǧazizanyŋ beinesı säl-päl kömeskıleu körındı. Ol qanşa degenmen qosymşa keiıpkerlerden sözımen, ısımen bolsa da daralanyp tūru kerek qoi. Sodan keiın taǧy bır pıkırımdı aitqym keledı. Ärine, klassika kerek. Ony joqqa şyǧarmaimyn. Degenmen, bız bügıngı sahnada qazır aramyzda jürgen «qorǧansyzdardyŋ künın» jasasaq deimın. Ötkenge şegıne berudıŋ qajetı joq. Qazır älemde teatrǧa qoiylatyn talap mülde özgerdı. Bolmaityn dünieden adam taŋǧalatyn tuyndy jasaidy. Bızdıŋ qazaq teatryna da sılkınıs kerek.
Tılektes Meiramov, akter, Qazaqstannyŋ halyq ärtısı:
– Adamǧa oi salatyn qoiylym boldy. Bıraz jyldan berı Älımbekten osyndai serpılıs kütıp jür edım. Sony körgenıme quandym. Būryn tarihi şyǧarmalar qalai jazylsa, sahnada solai qoiylatyn. Al rejisser zaŋǧar jazuşynyŋ şyǧarmasyna zamanaui közqaraspen kelgen. Oǧan belgılı aqyn Serık Aqsūŋqarūlynyŋ poeziiasynyŋ qosylǧany spektakldı baiytyp jıbergen. Pesany körıp otyryp, zūlymdyqtyŋ aldynda bärımız de qorǧansyz ekenbız. İnssenirovka aiasynda är keiıpker öz rölın jaqsy oinady. Körınbei qalǧan beine bolmady. Bır sahnalyq nūsqada barlyq taqyrypty engızu mümkın emes. Onda şyǧarma tūtastyǧynan aiyrylady. Qoiylymdy teatr festivaldaryna ūialmai aparuǧa bolady.
Azamat ESENJOL
