Keşe Astanada ūltymyzdyŋ daŋqty batyry, Reihstagqa bırınşı bolyp tu tıkken qazaqtyŋ ūly, Halyq qaharmany Raqymjan Qoşqarbaevtyŋ eskertkışı aşyldy.
Belgılı müsınşı Asqar Nartovtyŋ qolynan şyqqan, tūǧyrymen qosqandaǧy jalpy biıktıgı 12 metr bolatyn batyrdyŋ qola müsını Qoşqarbaev-Momyşūly daŋǧyldarynyŋ boiynda boi köterdı.
Erekşe oqiǧanyŋ basyna qoǧam qairatkerlerı, ziialy qauym ökılderı, äskeri oqu oryndarynyŋ tärbielenuşılerı, batyr ūrpaqtary, qalanyŋ jūrtşylyǧy jinalyp, Raqymjan ruhyna taǧzym ettı. Tūlǧanyŋ tuǧanyna tura 92 jyl tolǧan künı elorda törınen boi kötergen eskertkıştı Astana äkımınıŋ orynbasary Ermek Amanşaev aşyp berdı.
– Bügın – astanalyqtar üşın airyqşa kün. Osy Saryarqa, Aqmola öŋırınen qazaqtyŋ talai batyrlary men erlerı tülep ūşty. Talǧat Bigeldinov, Saǧadat Nūrmaǧambetov, Älmūqan Sembinov syndy batyrlardyŋ atqarǧan ısterı ūrpaqqa önege. Olardyŋ esımderımen halyq maqtanyp, tūlǧalaryn ardaqtaidy. Osy qatarǧa Raqymjan Qoşqarbaevty da sözsız qosuǧa bolady. Batyrdyŋ aşylyp otyrǧan eskertkışı – astanalyqtar kez kelgen uaqytta täu etetın, aǧamyzdyŋ ülken erlıgıne bas ietın orynǧa ainalady, – degen Ermek Ämırhanūly atalmyş eskertkıştıŋ boi köteruıne ülken ülesın qosqan «BI GROUP» kompaniiasyna alǧysyn jetkızdı.
HALYQ TILEGI ORYNDALDY
Bırde ǧalamtor betın şarlap jürıp, belgılı jurnalist Anar Töleuhanqyzynyŋ «Has batyrdyŋ eskertkışı qaida?» atty maqalasyna jolyǧyp qaldyq. Onda avtor būl mäselenı köteruge Vokzal Kärımūly deitın adamnyŋ qozǧau salǧanyn aitady. Aqsaqaldyŋ: «Zamanymyz jaqsaryp, elımızge tynyştyq ornady. Ekonomikamyz küşeiıp, biudjet qorymyz jyl saiyn ösıp, jeke käsıpkerlerımızdıŋ de sany köbeiıp keledı. Barlyǧy tamaşa, bıraq ökınışke qarai, elımızdıŋ bas qalasy Astanada Halyq qaharmany Raqymjan Qoşqarbaevtyŋ eskertkışı joq. Eskertkış ornatylsa, Memleket basşylaryna halqymyz şeksız alǧysyn aitar edı» degen sözderın de keltıredı. Şamalasaq, būl osydan tört jyl būrynǧy äŋgıme eken. Vokzal aǧa būl armanyna jete almai, ömırden ozyp kettı. Būl künde äruaǧy riza şyǧar, käsıpkerler qolǧa alyp, Astana bilıgı qoldap, eskırtkış boi köterdı.
Būǧan «BI GROUP» investisiialyq qūrylys holdingı mūryndyq boldy. Eskertkıştı ornatudyŋ syryn atalmyş kompaniianyŋ basqarma töraǧasy Amangeldı Omarov aşyp, onyŋ ideiasy holdingtıŋ mereitoiyna orai byltyr «20 jyldyqqa – 20 ızgı ıs» baǧdarlamasynyŋ aiasynda qolǧa alynǧanyn jetkızdı. «Biznestıŋ äleumettık jauapkerşılıgı aiasynda halqymyzdyŋ tarihynyŋ jarqyn betterın aşqymyz keldı. Būl eskertkıştıŋ aşyluy sonyŋ bır jemısı» dedı ol.
ERLIKTIŊ DAŊQY ÖŞPEIDI
Keŋes zamanynda Bauyrjan Momyşūly, Raqymjan Qoşqarbaev syndy batyrlarymyzdyŋ maidandaǧy erlıgı laiyqty baǧasyn almady. Osyny jaŋǧyrtqan memleket jäne qoǧam qairatkerı Qasym Täuketegı qos batyrdyŋ eskertkışterı bır-bırıne jaqyn maŋda ornalasqanyn, būl ruhymyzdy köteretın oqiǧa ekenın aityp öttı.
Eskertkıştıŋ aşyluyna Raqymjan Qoşqarbaevtyŋ qyzy Äliia men nemeresı Däuren qatysty. «Ata-anamnyŋ äruaqtary rizaşylyqqa bölenıp jatyr dep oilaimyn. Naǧyz qazaq batyrlarynyŋ attary, olardyŋ elı üşın atqarǧan eŋbekterı eşqaşan ūmytylmaidy. Soǧan bärımız kuä bolyp otyrmyz. Bügın –äkemnıŋ ūrpaqtary üşın emes, barşamyz üşın ülken toi. Soǧan üles qosqan barlyqtaryŋyzǧa alǧysym şeksız. Halqymyzdyŋ qaharman ūldaryn biıkke köterer bolsaq, bız sözsız Mäŋgılık elge ainalamyz» deidı Äliia Raqymjanqyzy.
BATYR BAUKEŊNIŊ AMANATY
Raqymjan Qoşqarbaevtyŋ erlıgı jaily jazuşy-jurnalist Käkımjan Qazybaev alǧaş qalam terbedı. 1958 jyldyŋ 21 aqpanynda «Leninşıl jas» (qazırgı «Jas Alaş») gazetıne «Reihstagqa tu tıkken qazaq» ocherkı şyqty. Keiınnen «Kernegen kek», «Naizaǧaidai jarqyldap» povesterı jaryq kördı. Qalamgerdıŋ būl taqyrypqa qalai kelgenı jönındegı qūndy estelıktı jary Orynşa Qarabalina-Qazybaeva jaŋǧyrtty.
«Men Dınmūhamed Qonaev pen Bauyrjan Momyşūlynyŋ tuǧan kelınındei boldym. Joldasym Käkımjan Qazybaevty Baukeŋ tört jyl üiıne tūrǧyzyp, özımnıŋ qara balam dep ataǧan. Batyrdyŋ jalǧyz ūly Baqytjan Käkımjandy jan aǧa sanaityn. Sol üige men kelın bop tüstım. 1958 jyldyŋ aqpan aiynyŋ basynda qara balasyn Bauyrjan Momyşūly şaqyryp alyp: «Sen kımsıŋ özıŋ? Mamandyǧyŋ jurnalist bolsa, sen ne qylyp jürsıŋ osy künderge deiın? Soǧys bıtkelı 13 jyl. Sen jurnalist emessıŋ, jurnalist bolsaŋ Raqymjan Qoşqarbaev turaly jazar edıŋ ǧoi. On istoricheskii chelovek! Raqymjan tozaq otynda bolyp, sodan aman şyǧyp, Reihstagtyŋ töbesıne eŋ alǧaşqy bolyp jeŋıs jalauyn tıktı. Sol künnen bastap Raqymjannyŋ ömırbaiany otpen jazyldy. Osy jıgıt jaŋa ǧana maǧan kelıp, sälem berıp kettı. Sony tauyp, jaz» dep ūrsady» degen Orynşa apai tūlǧalarǧa qatysty ötken künderdıŋ oqiǧalaryn jan-jaqty aşyp berdı.
QAZYBAEVTYŊ IZDENISI
Käkımjan Qazybaev Raqymjan Qoşqarbaevpen kezdesetın künderı batyr Jarkent qalasynda Qytaidan kelgen qazaqtardy qarsy alyp, ornalastyru qyzmetın atqarady eken. Qalamger ızdene bastap, kıtaphanadan Vasilii Subbotin, Boris Gorbatov syndy jurnalisterdıŋ maqalalaryn tauyp oqidy. «Frontovik», «Voin Rodiny» gazetterınıŋ tıgındılerın aqtarady. Sonyŋ nätijesınde joǧaryda aty atalǧan alǧaşqy maqalasy men kıtaptary düniege keledı.
«Osy jyldary sonyŋ barlyǧynyŋ basy-qasynda Baukeŋ jürıp, Käkımjanǧa baǧyt berıp otyrdy. Jeŋıstıŋ, 20, 25, 30, 35, 40 jyldyqtarynyŋ barlyǧynda joǧarǧy jaqqa Käkeŋnıŋ qolymen, Äzılhan Nūrşaiyqovtyŋ ūiymdastyruymen bükıl qazaq ruhaniiatynyŋ maqtanyştary, eŋbek erlerınıŋ atynan qanşama hattar jöneltıldı. Bıraq bärı de jauapsyz qaldy. 1980 jyly Leonid Brejnev Qazaqstanǧa kelgende būl mäsele Dınmūhamed Qonaevtyŋ auzymen aityldy. Sonda Brejnev: «Tarihty qaita qaramaidy» dep jauap berıptı. Sonda būl mäselege nükte qoiyldy. Bıraq Käkımjan Qazybaev öle-ölgenşe otyz jyl boiy Rahaŋ jönınde 23 aqpan jäne 9 mamyr künderı gazet-jurnaldarǧa maqala berıp, radio-televideniede batyr turaly söilep otyratyn. 1988 jyly Raqymjan Qoşqarbaev qaitys boldy. Bır jyldan keiın Käkeŋ dünieden ozdy. Dünieden öter aldynda bükıl arhivın süiıktı şäkırtı Janbolat Aupbaevqa tapsyrdy» dedı Orynşa Qarabalina-Qazybaeva.
«MEN QALAI MARAT ATANDYM?»
Belgılı ǧalym Marat Äbsemetovtyŋ atyn Raqymjan Qoşqarbaev qoiǧan eken. «Bızge jezde bolyp keletın Raqymjan Qoşqarbaev soǧystan keiın Balqaş jaǧynda Saryşaǧan stansasyna basşylyq ettı. Sol jyldary äkem jol boiynyŋ milisiiasynyŋ bastyǧy boldy. Alpysynşy jyldarynyŋ basynda men düniege keldım. Atym Nūrlan qoiylǧan eken. Sonda şıldehana toiy ötıp jatqanda Raqymjan aǧamyz bastaǧan bır top kısı qonaqqa keledı. Sonda batyr auzyma tükırıp, atymdy Marat qoidy» deidı ol.
Eskertkıştıŋ basynda osyndai jarqyn estelıkter aitylyp, jyrdan jäne qazaq saltymen tättıden şaşu şaşyldy.
R.S. Qazaqstan men Reseidıŋ qoldauymen «28 panfilovşy» filmı tüsırılıp, juyrda Resei Prezidentınıŋ elımızge sapary kezınde qos memlekettıŋ basşylaryna körsetıldı. Ekı el būl qadamǧa panfilovşylardyŋ erlıgıne kümänmen qaraǧandardyŋ küdıgın seiıltu üşın bardy. Raqymjan Qoşqarbaevtyŋ eskertkışı Astanada boi köterdı.
Endı Grigorii Bulatov ekeuınıŋ erlıgın paş etetın körkem film kerek siiaqty. Sebebı, Reihstagqa alǧaşqylar bolyp tu tıkkenderı aŋyz emes, aqiqat. Sol aqiqatty özgeler moiyndaityn kezeŋ keldı.
Amanǧali QALJANOV
