Qosqanynan şaşqany köp

Künı keşe elorda tızgının qolyna alǧan Altai Kölgınovke bırqatar tapsyrmalar bergen Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev Nūr-Sūltan qalasynyŋ medisinalyq turizm ortalyǧy boluyna barlyq mümkındıgı baryn, özge öŋırlerden kelıp elordada em qabyldaityndardyŋ qatary da molaiyp kele jatqanyn airyqşa atap, bas qalada medisinanyŋ sapasyn arttyryp, onyŋ qoljetımdı boluyn qamtamasyz etu kerek dep atap öttı. Aityp-aitpai, el astanasynda ne köp? Jaŋadan boi kötergen qymbat, zamanaui jabdyqtar ornatylǧan emdeu, sauyqtyru oryndary köp. Emdeu tehnikasy, mamandar da jaman emes ekenı anyq. Alaida bas qalamyz būl mümkındıgın tolyq paidalanyp otyr ma?

Kerı ketken körsetkış

«Astana aqşamynyŋ» üs­tımızdegı jylǧy 28 nauryz küngı nömırınde «Turizm nege tūsauly attai typyrlap tūr?» degen taqyryppen elımızdegı turizmnıŋ damu jaǧdaiyna, ony örkendetuge tūsau bolǧan tüitkıldı mäselelerge jurnalistık saraptama jasaǧan edık. Osydan köp ötpei Respublikalyq biudjettıŋ atqaryluyn baqylau jönındegı esep komitetı «Kazakh Tourism» AQ pen QR Mädeniet jäne sport ministrlıgıne qarasty Turizm industriiasy komitetınıŋ qyzmetın tekserıp, bıraz bylyqtyŋ betın aşty.
Qazaqstanda turizmnıŋ barlyq türın damytuǧa qajettı şart-jaǧdai tolyq. Memleket te otandyq turizmdı damytuǧa köŋıl bölıp, qajettı joba-josparyn jasady. Bıraq el ekonomikasyn jandandyryp, halyq tūrmysyn jaqsartuǧa tyŋ serpın beretın būl salanyŋ memleket qazynasyna qosqanynan şaşqany köp bop şyqty. Mäselen, «Kazakh Tourism» men Turizm industriiasy komitetı 2 jylda turizm salasyn jandandyruǧa el biudjetınen 8,2 mlrd teŋge qarjy jūmsaǧan. Alaida salǧan qarjy köp bolǧanymen, tabys joq. Kerek deseŋız, otandyq turizmnıŋ damuy osydan 10 jyl būrynǧy körsetkış deŋgeiıne de jetpei qalǧan. Dälırek aitsaq, osydan 10 jyl būryn josparlanǧan (2007-2010 jyldar) «Qazaqstanǧa 9,5 mln şeteldık turistı tartu» jospary EXPO halyqaralyq körmesı ötken 2017 jyly da oryndalmaǧan.
Bır el turizmınıŋ damu kör­setkışı sol elge kelgen şeteldık turister sany men ışkı turizmnen tüsken kırıspen ölşenetını belgılı. Elımızde būl jaǧynda da auyz toltyryp aitarlyqtai nätije joq. Atap aitqanda, ışkı jäne syrtqy turizm tülejıgenı sol, qazaqstandyq turister şetelge aǧylsa, şetelden Qazaqstanǧa saiahattai kelgen turisterdıŋ sany da tym mardymsyz. Esep komitetınıŋ müşesı Talǧat Jaqanūlynyŋ aituynşa, şetelge saiahattap baratyndardyŋ ülesı Qazaqstanǧa saiahattap keletın turister sanynan 1,5 ese artyq eken. Nege? Onyŋ da sebebın aldyŋǧy maqalamyzda aşyp aitqan edık. Mäselen, qazaqstandyqtar el ışınde saiahattaiyn dese, oǧan qajettı şart-jaǧdailar tolyq jasalmaǧan. Köptegen turistık oryndardyŋ inf­raqūrylymdary kemeldenbegen, keibır saiahat oryndarynda därethana da joq. Soǧan qaramastan baǧasy udai qymbat, jol naşar, qatynasy qolaisyz. Turisterge qyzmet körsetu sapasy da oidaǧydai emes. Sondyqtan da bızdıŋ elge keletın turister sany az.
QR Syrtqy ıster ministrlıgınıŋ mälımetıne qaraǧanda, biyl jyl basynan berı Qazaqstanǧa 7310 şeteldık turis­tık vizamen kelgen. Elımızdıŋ zaŋyna säikes, turistık vizalardy Qazaqstannyŋ şet elderdegı resmi mekemelerı beredı. Qazırgı uaqytta älemnıŋ 67 elınde Qazaqstannyŋ 90 konsuldyǧy jūmys ısteidı. Al Qazaqstannyŋ konsuldyq mekemelerı joq elderdıŋ azamattaryna turistık vizalar Nūr-Sūltan jäne Almaty qalalaryndaǧy halyqaralyq äuejailarda berıledı. Osy täsıl boiynşa 2019 jyldyŋ basynan berı 4656 şetel azamaty turistık viza resımdegen. 2019 jylǧy 1 qaŋtardan bastap Qazaqstan şeteldık turisterge elektrondy viza bere bastaǧan edı. SIM mälımetıne qaraǧanda, būl mümkındıktı äzırge 2654 şeteldık paidalanǧan. Ärine, Qazaqstannyŋ turistık äleuetınen qaraǧanda, būl körsetkışter de köŋıl könşıtpeidı.

Ebın tauyp esep jasaidy…

Osydan bırşama jyl bū­ryn bıryŋǧai marketingtık jospardy ıske asyru jäne turizmdı ılgerıletu tūrǧysynan ortalyq pen öŋırlerdı üilestıru maqsatynda qūrylǧan «Kazakh Tourism» mekemesı qūrylǧany belgılı. Basynda öz jūmysyn oidaǧydai atqaryp, turizmnıŋ tüleuıne türtkı bolǧan būl mekeme de jüre kele jürısınen jaŋylyp, Qazaqstan turizmın damytudan görı, ministrlık pen jeke kompaniialar arasyndaǧy deldaldyq jūmystan ärı aspai qalǧan syŋaily. Tekseru kezınde būl mäsele de basa aitylyp, ūjym basşylary qataŋ sögıs aldy.
Turizmdı damytu jäne onyŋ bolaşaq josparyn jasauǧa da qyruar qarjy jūmsalǧan. Alaida şyǧys köp, kırıs joq. Mäselen, Esep komitetı töraǧasy Natalia Godunovanyŋ aituynşa, «Qazaqstandaǧy turizm jaǧdaiy jäne qysqa merzımdı turizm men ışkı turizmdı damytu jönındegı ūsynystar» taqyrybynda zertteu jürgızuge 25 mln teŋgege juyq qarjy jūmsalsa, «Turizm salasynyŋ keleşegı» taqyrybyna komitet 68 mln teŋge bölgen. «Aidaǧanyŋ bes eşkı, ysqyryǧyŋ jer jarady» degendei, sonşa qarjy şaşqanda jospardyŋ joly bolyp, kırıs te köbeise jön edı. Bıraq jaǧdai kerısınşe. Onyŋ üstıne, tiımsız jūmsalǧan 1,46 mlrd teŋgenıŋ 96,5 paiyzy buhgalterlık esep jürgızu tärtıbıne säikes kelmeitının eskersek, tyndyr­ǧanynan bylyqtyrǧany köp mekemelerdıŋ köp küşın «ebın tauyp esep jabuǧa» jūmsaityny baiqalady.
Bır el turizmnıŋ damu deŋgeiı sol eldegı ūlttyq turis­tık ūiymdardyŋ märtebesı men jūmys jürgızu quatyna tıkelei äser etedı. Sondyqtan da būl arada ūlttyq turistık ūiymdardyŋ atqaratyn jū­mys­taryna nemqūraidy qarauǧa bolmaidy. Sebebı būl mekeme eldegı turizmnıŋ damuyna qajettı şart-jaǧdailardy äzırleumen qatar, memlekettıŋ turizmdı damytuǧa baǧyttalǧan saiasattarynyŋ naqty atqaryluyn da qadaǧalap, baqylap otyruǧa mındettı. Bıraq Qazaqstandaǧy ūlttyq turistık ūiymdar būl deŋgeige älı jete almai otyr. Jetpek tügıl, öz mekemelerınıŋ ışkı mäselesın de şeşe almaǧany qynjyltady. Atap aitqanda, ūlttyq kompaniianyŋ qū­rylymy men ştat sany da ūiym aldyna qoiylǧan mındetterdı ıske asyru qajetıne sai jasaqtalmaǧan bolyp şyqty. 50 qyzmetkerdıŋ 24-ı – 13 departamenttıŋ basşylary. Onyŋ üstıne, şyǧyn şaş etekten bolǧanyna qaramastan, qyzmetkerlerge 25 mln teŋgege juyq merekelık syiaqy taratylǧan.

Turist tartudyŋ jalǧyz joly osy ma?

Biylǧy «Qazaqstan aruy» baiqauyn ūiymdastyruşylar «şaranyŋ maqsaty – şeteldık turisterdı tartu» dep ūrandaǧanymen, äleumettık jelı qoldanuşylar būǧan basqaşa pıkır aityp, qarsy közqarasty qarşa jaudyryp jatyr. Aityp aitpai, «atyŋnyŋ basy qatyp, jorǧasy qap pa» degendei, elımızdıŋ turizm salasy dürıldep, saiahat oryndarynyŋ jalpy jaǧdaiy jasalǧan bolsa bır söz, ügıtı auqymdy jasalmaǧan, şeteldıkter tügıl, Qazaqstan azamattaryna da tolyq tanystyrylmai jatqan turistık oryndardy Qazaqstan arulary ta­nys­tyr­ǧanda, Ündıstan men Qytaidan qalyŋ turist auzynan suy aǧyp jetedı eken-mys. Qazaqtyŋ jerın emes, qyzynyŋ sūlulyǧyn körgelı kelgen turis­ter arulardyŋ aitqanyna elıtıp, sol jerlerdı köruge barady degenge kım senedı?! Mūny ūiym­das­tyruşylar da bıledı. Bıraq «suǧa ketken tal qarmaidy» degendei, orynsyz şaşqan aqşalary men beibereket jūmsaǧan qarjynyŋ ornyn toltyru üşın osy qadamǧa barǧan syŋaily. Sosyn da atalǧan jobanyŋ ırıkteu kezeŋın ūiymdastyruǧa 75 mln teŋge bölınse, 34 mln teŋge jaŋa memlekettık baǧdarlama jobalaryn tanystyruǧa jūmsalǧan. Äsılı, būl aqşa 250-den asa otandyq jäne şeteldık investorlarǧa Qazaqstannyŋ turistık äleuetın tanystyruǧa arnap bölıngen eken.
Turizm – barlyq mümkındıktı paidalana otyryp, tez aqşa tabatyn, ülken bolaşaǧy bar sala. Alaida turizmdı damytudy jeleu etıp, joǧarydaǧydai bır rettık şaralarǧa aqşa salu eşqaşan şyǧyndy ötemeidı, salany tületpeidı.

Halyqaralyq sammit elorda turizmıne qarqyn berse…

Qazır Arqa tösındegı aru qala – Nūr-Sūltannyŋ ataǧy aspandap tūr. Toǧyz joldyŋ torabyna ornalasqan jas qalanyŋ qatynasy qolaily, körkı de köz süisındıredı. Onyŋ üstıne, EXPO siiaqty halyq­aralyq maŋyzy bar şaralardyŋ bas qalamyzda ötkızıluı de astanamyzdyŋ abyroiyn odan ärı asqaqtata tüskenı belgılı. Sosyn da şyǧar, Qazaqstanǧa kelgen, qazaq topyraǧyna tabany tigen turisterdıŋ Nūr-Sūltanǧa soqpai ötetını kemde-kem. Düniede äigılı saiahat orny sanalatyn Burabai kurottyq aimaǧyna bet tüzegen turister de būl qalaǧa būrylmai ketpeidı. Osy tūrǧydan alǧanda, elordamyz-Nūr-Sūltanda turizmdı damytuǧa mümkındık mol. Bıraq bız sol mümkındıktı tolyq paidalana almai otyrǧan siiaqtymyz.
Ötken jyly elordalyq delegasiia Düniejüzılık turis­tık ūiymnyŋ qala turizmın damytu jönındegı halyqaralyq 7-sammitıne qatysyp qait­qany esımızde. Sol sammitte Nūr-Sūltan qalasy 2019 jyly qyrküiekte qala turizmın damytu jönındegı halyqaralyq 8-sammitı ötkızu qūqyǧyna ie bolǧan edı. Ärine, būǧan deiın Ystanbūl, Mäskeu, Barselona, Marrakeş, Kuala-Lumpur, Seul qalalarynda ötken älemdık jiyndy bas qalamyz­dyŋ ötkızuı quanarlyq jait. Öitkenı jahandyq sammittı ötkızu bas qalamyzdyŋ turis­tık jäne ıskerlık äle­uetın körsetıp qana qoimai, Qazaqstannyŋ jäne Ortalyq Aziiadaǧy qalalardyŋ turizm şaruaşylyǧyn şalqytuǧa tyŋ serpın beretını belgılı. Alaida sodan berı bır jyl ötse de, halyqaralyq jiyn ötetın şyraily şahardan qazırge deiın eşbır qarpuly qimyl baiqalmaidy. Dälırek aitqanda, «Turizmdı damytamyz» dep köp aitylǧanymen, ony tületetın naqty joba älı jasalmai tūr. Būl bylai qaraǧanda bır qalanyŋ mäselesı siiaqtanǧanymen, tūtas Qazaqstan turizmın ılgerı bastyruda nemqūraidy qarauǧa bolmaityn maŋyzdy tüiın. Äsılı, halyqaralyq sammit ötetın biylǧy jyldy «elordanyŋ turizm jyly» dep jariialap, bas qala turizmın özek etken ügıt-nasihatty erte bastan küşeitu kerek edı. Bıraq bız älı ünsızbız. Keş qalmaiyq!