Byltyr elordada qūrylysşylar men säuletşılerge arnalǧan eskertkış aşyldy. Onyŋ avtory – Qazaqstannyŋ qūrmettı qūrylysşysy, «Bäiterek» qūrylysşylar odaǧy zaŋdy tūlǧalar bırlestıgınıŋ prezidentı, «Qūrmet» ordenınıŋ iegerı Jambyl Meldebai. Aita ketu kerek, mūndai monument TMD boiynşa jalǧyz.
Ömır ärkımnıŋ öz üiı-qūthanasynan bastau alady emes pe? Köz jasyndai möldıregen tau būlaǧynan bastalǧan qainar bırte-bırte şaǧyn jylǧaǧa, odan kele-kele özenge ainalatyny belgılı qūbylys. Bır otbasynyŋ perzentı retınde dünie esıgın ıŋgälap aşqan büldırşın öse kele bır auyldyŋ betke ūstar azamatyna, tūlǧasyna ainalatyny sirek bolsa da myna myŋ qūbylǧan qyzyldy-jasyldy ömırde bolyp jatady.
Jambyl Meldebaiūly Jambyl oblysy Sarysu audanyndaǧy Aqtoǧai eldı mekenınde qarapaiym şarua otbasynda düniege keldı. Äkesı jaryqtyq sol öŋırdıŋ belgılı azamattarynyŋ bırı edı. Bılgenın-körgenın artyna ergen balalaryna üiretıp, qūnarly tärbie berıp, eŋbekke baulydy.
Jambyldyŋ äkesı Meldebai aǧamyz elge jaqsylyq jasaudan jalyqpaǧan, Ekınşı düniejüzılık soǧystan keiıngı auyr jyldary qiynşylyqqa tap kelgen talai otbasynyŋ alǧysyna bölengen qoly aşyq, märt, jany jomart, otanşyl, eŋbeksüigış kısı edı. Onyŋ azamattyq bolmysyn, el-jūrtqa jasaǧan jaqsylyǧyn kärıqūlaq auyl tūrǧyndary soŋǧy kezge deiın jyr qylyp aityp otyratyn. Bızdıŋ otbasymyzǧa da köp kömegı tidı.
«Äke körgen oq jonar, şeşe körgen ton pışer» degendei, Jambyl da äke önegesın körıp, ömırdıŋ mänı adal eŋbekte ekenın boiyna sıŋırıp östı. Balalyq şaqty artqa tastap, qolyna attestaty tiısımen elden qalmai, namysqa tyrysyp, Qaratau qalasyndaǧy qūrylys tehnikumynda bılım aldy. Qūrylys mamany retınde myna ırgedegı jas qala – Jaŋatastyŋ körkeiıp-ösuıne eren üles qosty. Izdenuden jalyqpaityn jas eŋbekten qol üzbei jürıp, politehnikalyq instituttyŋ önerkäsıp-azamattyq qūrylys fakultetın tämamdap, uchastok bastyǧy, injener, qūrylys basqarmasynyŋ basşysy qyzmetıne deiın östı.
Jaŋatas qalasynyŋ bıraz qūrylystarynda onyŋ alaqanynyŋ jyluy qaldy. Keiın qyzmetı ösıp, oblys ortalyǧy Tarazǧa auysyp, qūrylys-montaj basqarmasyn basqardy. Onda bılımdı de bılıktı, qabıletı joǧary maman, şeber ūiymdastyruşy retınde elge tanyldy. Qazır ol astanamyz Nūr-Sūltanda qyzmet etude.
«Auyldyŋ bıraz problemalaryn şeşuge de ülesın qosyp jürgen märt, jomart azamat. Auyldaǧy meşıt pen «Tılık baba» keşenın tūrǧyzuǧa qomaqty qarjy böldı. Jergılıktı mektepke de ärkez qol ūşyn berıp jür. Qazır de qoldan kelgen kömegın auyldastarynan aiap jatqan joq. Dostaryna, aǧaiynǧa degen peiılı de keremet. Jambyl Meldebaiūly – bızdıŋ aqtoǧailyqtardyŋ maqtanyşy» deidı aqtoǧailyq jerlesı, eŋbek ardagerı, Sarysu audany biler keŋesınıŋ töraǧasy Serık Appazov.
Alla qalaǧan kısısın öz nūryna böleidı. Jambyl – qūrylystyŋ barlyq satysynan ötken abyroily jan. Eselı eŋbegınıŋ arqasynda bırneşe memlekettık nagradalarmen – «Eren eŋbegı üşın» medalı men «Qūrmet» ordenımen marapattalǧan, «Qazaqstannyŋ qūrmettı qūrylysşysy» degen ataǧy taǧy bar.
Men Jambyl Meldebaiūlymen 1967 jyldyŋ oqu jyly basynda «Türkıstan» sovhozynyŋ ortalyǧyndaǧy onjyldyq mekteptıŋ internatynda tanysyp, bırge oqydyq. Būl şaruaşylyq 1954 jyly kompartiianyŋ tyŋ jerlerdı igeru baǧdarlamasyna säikes Sarysu audanynyŋ şūraily Kösegenıŋ Kökjony atalatyn qazynaly Qaratau jotasyndaǧy Üşbas, Qaratas, Körkeiu, Aqtoǧai, Jaŋaryq, Oktiabr kolhozdaryn bırıktırudıŋ arqasynda ömırge kelgen bolatyn. Tyŋ igeruşılerdıŋ eŋbegımen tanysu maqsatynda 1955 jyldyŋ jazynda körnektı jazuşymyz Mūhtar Äuezov atalǧan tyŋ sovhozyna arnaiy at basyn būryp, ekı-üş kün qona jatyp, jastardyŋ eŋbek tynysymen, jalyndy tırşılıgımen tanysyp, «Türkıstan solai tuǧan» degen körkem ocherk jazǧany oqyrmandarǧa būrynnan tanys. Mıne, sol şaruaşylyq kezınde Otanymyzǧa jyl saiyn myŋdaǧan sentner «altyn dän» – astyq bergen, ondaǧan ūlttyŋ balasy (qazaq, orys, ukrain, belarus, tatar, armian jäne t. b.) bır otbasynyŋ müşelerındei tatu-tättı ömır sürgen berekelı ūjym edı. Kez kelgen jas traktoryŋ bar, avtomobilıŋ men kombainyŋ bar, qūlaǧynda oinap, mehanizator mamandyǧyn erkın meŋgergen kezeŋ bolatyn.
Audan ortalyǧy Baiqadamdaǧy (qazırgı Saudakenttegı) SPTU-dy bıtırıp kelgen jastar, bızder, mektep oquşylary üşın universitettı bıtırıp kelgendei bolyp körınetın. Orta mektepterdıŋ janynda traktorist-kombainer, avtomobil jürgızuşısı mamandyǧyn daiyndaityn keşkı oqu kurstary aşyldy. Osy mamandyqtardy bızdıŋ qūrby-zamandastarymyz mektep qabyrǧasynda jürıp-aq igerdı. Ondaǧy alǧan kuälıkterımız bızdıŋ alǧaşqy «diplomymyz» bolatyn. Mıne, sol kursty Jambyl ekeumız de tämamdap, attestat aldyq.
Mektep bıtırgennen keiın arman qanatyna mınıp, ärkım öz ömır jolyn taŋdap, bılım quyp Almaty, Jambyl, Şymkent, Qaraǧandy qalalaryna kettık. Joly bolǧandar JOO tüstı, bırazy auylda qalyp, qyzu eŋbekke aralasty, bır toby Otan aldyndaǧy boryşyn öteuge äskerge kettı. Uaqyt şırkınnıŋ aǧymy özıne köndırıp, köbısınen bailanys üzılıp, ärkım zaman «diırmenıne» tüsıp, är salada, är öŋırde jürıp jatty. Jambylmen de köp uaqyt bailanys üzıldı. Ailar adymdap, jyldar jyljyp aqty.
Onymen tek 17 jyldan keiın ǧana Tarazda kezdeisoq jolyqtym. Boiy äjeptäuır ösıp, azamat retınde qalyptasyp, mınezı salmaqtanyp, bıraz bolsa da özgerıptı. Sodan būrynǧy bailanysymyz jalǧasty, syilastyq, syrlastyq. Köp uaqyt ötpei egemendı elımızdıŋ astanasy Almatydan Aqmolaǧa auysty. Bükıl Aqmola qalasy jaŋa qūrylys alaŋyna ainaldy. Äsem köz tartar ǧimarattar tūrǧyzyp, qysqa merzımde sändı qalaǧa ainaldyru basty maqsattardyŋ bırı boldy. Ärine, ony ıske asyratyn arhitektorlar men qūrylysşylar, solarǧa edäuır salmaq tüstı. Respublikamyzdyŋ tükpır-tükpırınen maman-qūrylysşylar aǧyny astanaǧa bet būrdy. Sol sätte Jambyl Meldebai optimistık tanytyp, sılkınıs bıldırıp, batyl şeşım qabyldap, qonysyn astanaǧa auystyryp, bır qūrylys kompaniiasynyŋ bas injenerı qyzmetıne ornyqty. Alǧaşqy kezeŋ turaly ol bylai dep tereŋnen oi qozǧaidy:
– Nūr-Sūltanǧa kelgende, bıraz qiyndyqtar tuyndady. Alasapyran kezeŋnen älı qūtylmaǧan kezımız ǧoi. Üi-jai bolmaǧandyqtan vagonda tūrdyq, körmegen-bılmegen böten jerdıŋ – Saryarqanyŋ ystyǧyna küiıp, aŋyzaq jelıne şydap, qystyŋ qytymyr bet üsıter aiazyna toŋdyq. Bıraq alǧa qoiǧan maqsatymyzdan ainymadyq, alǧan betımızden qaitpadyq. Bız qalanyŋ ırgetasyn qalap jatyp, onyŋ zor bolaşaǧyna sendık, elımızdıŋ keleşegı kemel bolatynyna sendık. Rasyn aitaiyq, Prezidentımız Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ örşıl baǧdarlamasyna kümänmen qarap, el arasynda «būl – qiial-ertegı» dep senımsızdık bıldırgender de az bolmady. Aqiyq aqyn Mūqaǧali Maqataevtyŋ
«Şyda, şyda, şydai tüs, şyda taǧy,
Myna ömır şydamdyny ūnatady .
Ümıttıŋ qūlan iek qūla taŋy
Äiteuır bır atady, bır atady»degenındei, barynşa şydap baqtyq, eşkımge renjımedık, alǧa qoiylǧan ıstı atqaruǧa tyrystyq.
Endı, mıne, qiyndyqtar artta qaldy, qala adam tanymastai özgerdı. Qūdaiǧa şükır, astanamyz qazır älemdegı körıktı, ajarly, zamanaui qalalardyŋ qataryna qosyldy. Sony körıp masattanamyz. Qala säuletınıŋ jaŋaruy – belgılı säuletşıler men maitalman qūrylysşylardyŋ janqiiar eŋbegınıŋ arqasy. Qala köşelerın qazır aralap jürıp, özım qūrylystaryna atsalysqan zäulım ǧimarattardy körıp, rizaşylyqqa bölenıp, ışkı sezımım tolqidy. Būl ǧimarattardy tūrǧyzuǧa qanşama küş, qanşama jıgerlık pen batyldyq kerek boldy? Bır adamnyŋ tırlıgı emes, jüzdegen, myŋdaǧan adamdardyŋ ülesı bar mūnda. «Köp tükırse – köl» dep halyq beker aitpaidy eken. Qalamen qatar bız de östık, eseidık, bala-şaǧamyz ösıp-öndı, bılım aldy. Olar bügınderı «bız astanalyqpyz!» dep maqtan etedı.
Ärine, tırşılık, ömır bolǧannan keiın onyŋ baqytty künderımen bırge kemşın tūstary da kezdesedı. Kemşılık bolmasa, myna dünie taqtaidai tep-tegıs bolyp, jūmaqta jürgendei sezınıp, barlyq qūndylyq ūmytylyp, qoǧam ärı qarai damymai, jetılmei qaluy äbden mümkın. Bıraq sol kemşılıkterdı der kezınde baiqap, onyŋ tüzetu joldaryn ızdep, aldaǧy uaqytta boldyrmau üşın eŋbek etsek artyq bolmaidy. Sondyqtan är tırlıgımızge, alǧa qoiǧan maqsattarymyzǧa uaqytyly baǧa berıp, sanamyzdyŋ elegınen ötkızıp otyrǧanymyz oryndy. Ai saiyn, tym bolmasa jyl saiyn özımızden-özımız «Biyl osy ne ıs atqardym? Qandai jaqsylyqtar jasadym? Aldaǧy uaqytta ne ısteuım kerek? Ömırde ne närsege qol jetkıze almai jürmın?» dep esep sūraǧanymyz aiyp emes.
Ömırıŋızdıŋ mänı sızge maqsat ūsynady jäne baǧytyŋyzdy aiqyndaidy. Baǧytsyz, maǧynasyz, maqsatsyz ömırdıŋ sänı de, mänı de bolmaidy. Oiyma Alaştyŋ bırtuar azamaty Jüsıpbek Aimauytovtyŋ myna bır tamaşa pıkırı jiı keledı: «Būl uaqyt jan tynyştyq ızdeitın, qyzyq quatyn uaqyt emes. Qyzmet qylatyn, eŋbek sıŋıretın uaqyt, oilanyŋyzdar, halyq bız üşın, bız halyq üşın tuǧanbyz. Olai bolsa, moinymyzdy halyqtyŋ zor boryşy, auyr jügı jatyr» degen eken qairan Jüsekeŋ. Tauyp aitylǧan, ärkımnıŋ jüregınıŋ tübınde jatatyn tamaşa naqyl. Adam üirenuden, bılımın jetıldıruden, tanym kökjiegın keŋeituden jalyqpau kerek. Jaŋa, tyŋ närse bılgen saiyn adamnyŋ özıne degen senımdılıgın arttyrady, oi örısın keŋeitedı. Bız qazır eldıŋ, halyqtyŋ, ūrpaǧymyzdyŋ erteŋı eŋselı bolsa eken dep eŋbek etkenımız jön. Sonda ǧana alǧa qoiǧan maqsattarymyz ıske asady» dep şeşıle oiy men syryn aitty.
Jambyl Meldebaiūlynyŋ äŋgımesın tyŋdap otyryp, Şäkärım Qūdaiberdıūlynyŋ myna bır jyr joldary erıksız eske tüsedı:
Qaitadan qairylyp qauymǧa kelmeisıŋ,
Baryŋdy, närıŋdı tırlıkte bergeisıŋ.
Ǧibrat alar artyŋda ız qaldyrsaŋ,
Şyn baqyt – osyny ūq, mäŋgılık ölmeisıŋ!
Kez kelgen adamǧa serpın beretın maǧynaly söz ekenıne dau joq.
Jambyl Meldebaiūly – tek qūrylys jūmysymen şektelmei, qoǧamdyq ıske de batyl aralasyp jürgen belsendı azamat. Ol astanalyq qūrylysşylardyŋ basyn bırıktırıp, «Bäiterek» qoǧamyn qūrdy. Ötken jyly tynbai, şapqylap jürıp Nūr-Sūltan qalasynda TMD elderınde bırınşı bolyp säuletşıler men qūrylysşylarǧa arnap körnektı eskertkış ornatty. Aita ketu kerek, osy eskertkıştı tūrǧyzu üşın qalalyq bilıkten 6 jyl boiy jer ala almai şermende bolyp jürgende, elordaǧa Altai Kölgınov äkım bolyp taǧaiyndalyp, sol kısınıŋ kömegımen jer telımıne qol jetkızgen eken. Jambyl Meldebaiūly sol üşın de äkımge ülken alǧys aitty. Endı, mıne, onyŋ qasynan qūrylysşylarǧa arnalǧan muzei üiın saludy bastady. Bıraz jyldardan berı elımızdıŋ qūrylysşylary turaly bırneşe foto-albomdar men körkem bezendırılgen kıtaptardy baspadan şyǧaryp, eldıŋ alǧysyn alyp jür. Sondai-aq ol būl salanyŋ abyroi-ataǧy da, jauapkerşılıgı de bärımızge ortaq, sondyqtan da būl ıste ırı qūrylys kompaniialary da qol ūşyn berse, syrt qalmasa eken dep sanaidy.
Ärine, mūnyŋ barlyǧy jeŋıl jūmys emes. Barlyǧyna uaqyt, eŋbek, talpynys, ynta, tıptı, jüike şydamdylyǧy kerek. Sonyŋ barlyǧyn toptastyryp, halyq igılıgıne ainaldyryp otyrǧan, bükıl sanaly ǧūmyryn qūrylys salasyna arnaǧan dosymyz Jambyl Meldebaidy qalai maqtasaq ta, onymen qanşa maqtansaq ta jarasady.
Saǧyndyq ORDABEKOV,
därıger-hirurg,
medisina professory, Qazaqstan Jurnalister odaǧynyŋ müşesı
