Qūrylysy qarqyndy qala

Astana qūrylysy eşuaqytta bäseŋdegen emes. Qaşanda qarqyndy. Ol bolaşaqta da bır sätke toqtamaidy. Öitkenı halyq sany köbeigen saiyn qala aumaǧy da keŋıp barady. Sät sanap şaharda zäulım ǧimarattar boi köterıp, tūrǧyn üiler men balabaqşa, mektep, emhanalar da jyldan-jylǧa arta tüsude.

Elordany saluǧa 2,3 trillion teŋge jūmsaldy

Baspana qaşanda kımnıŋ bolmasyn basty mäselelerınıŋ bırı ekenı belgılı. Al bas qalada memlekettık qordan tūrǧyn üi aluǧa kezekte tūrǧandar qatary 45 myŋnan asady. Jaqynda būl san bıraz bolsyn azaidy. Astananyŋ 20 jyldyq mereitoiy qarsaŋynda Qoşqarbaev, 50 jäne 50/1 mekenjaiyndaǧy «Nūrly jer» tūrǧyn üi baǧdarlamasy şeŋberınde Astana qalasy äkımdıgınıŋ tapsyrysy boiynşa salynǧan tūrǧyn üi keşenı paidalanuǧa berılıp, 328 otbasy baspanaly boldy. Būl tūrǧyda biyl Astana qalasynda barlyq qarjylandyru közderı esebınen salynyp, paidalanuǧa berıletın tūrǧyn üi kölemı 2 mln şarşy metrge deiın jetedı dep josparlanuda.
Tūrǧyndardyŋ qajettılıgıne qarai äleumettık nysandar da köptep boi köterude. Astana qalasy Bılım basqarmasynyŋ mälımetınşe, biyl 2 balabaqşa men 3 mektep paidalanuǧa berılse, endı taǧy 3 mekteptıŋ qūrylysy jyl soŋyna deiın aiaqtalady dep kütılude.
Elordanyŋ 20 jyldyq mereitoiy qarsaŋynda ötken Ükımet otyrysynda Premer-ministr Baqytjan Saǧyntaev bas qalany saluǧa 20 jyl ışınde 2,3 trln teŋge jūmsalǧanyn atap ötken bolatyn. Sondai-aq, 1997 jylmen salystyrǧanda biyl qala ekonomikasy 5,3 trillion teŋgege jetıp, 20 jyl būrynǧy investisiia kölemı 50 esege artqanyn, Astananyŋ damuyna jūmsalǧan memleket biudjetı 3 üş ese ösımmen tolyqqanyn aitqan Ükımet basşysy mūnyŋ barlyǧy Memleket basşysynyŋ jemıstı eŋbegınıŋ nätijesı ekenın jetkızdı.

Bır sät te toqtamaidy

«Astana bas jospary» ǦJZİ» JŞS direktory Särsembek Jünısovpen elordanyŋ 20 jyldyǧy qarsaŋynda bolǧan sūhbatta «qazırgı uaqytta Astananyŋ qanşa paiyzy salyndy, qarqyndy qūrylys qaşanǧa deiın jalǧasady?» dep sūraǧanymyzda, ol bylai dep jauap bergen bolatyn:
– Qazırgı uaqytta Astananyŋ üşten bır bölıgı salyndy. Alaida qai jyly salynyp bolatynyn eşkım döp basyp aita almaidy. Sebebı qala qūrylysy bır sät te toqtamaidy. Mysaly, Mäskeu de älı künge deiın salynyp jatyr. Onda zäulım ǧimarattardan bölek, būrynǧy bes qabatty üiler būzylyp, ornyna 20-25 qabatty tūrǧyn üi keşenderı tūrǧyzyluda. Sol siiaqty Astana qūrylysy keleşekte de jalǧasa beredı. Eskı üiler kürelıp, ornyna jaŋalary paida bolady. Jalpy, 10 jyldan keiın Astana gülbaq pen saiabaqqa bai, jasyl jelekke oranǧan, äsem de jaily qalaǧa ainalady.
Renovasiia baǧdarlamasy bo­iynşa qalanyŋ oŋ jaǧalauyndaǧy eskı jäne apatty üiler men ǧimarattar sürılıp, olardyŋ ornyna jaŋa nysandar men saiabaq, gülbaqtar salynuda. Jalpy, 20 jyl ışınde 40-tan asa jaŋa gülbaq pen saiabaq salynyp, qalanyŋ ainalasyndaǧy 40 myŋ gektardan asa jer ormandy alqapqa ainalǧan. Aita ketu kerek, alǧaşqy jyldary otyr­ǧyzylǧan aǧaştardyŋ biıktıgı bügınde 6-10 metrge jetken.
Ötken jyly älem elderı köz tıkken «EKSPO-2017» halyqaralyq körmesınıŋ arqasynda «Nūr älem», «Kongress ortalyǧy» siiaqty bıregei ǧimarattar tūrǧyzylyp, jaŋa qalaşyq boi tüzese, biyl da elordanyŋ 20 jyldyq mereitoiy qarsaŋynda bırqatar nysan paidalanuǧa berıldı. Elımızdıŋ är aimaǧy bas qalaǧa tartu jasap, nätijesınde şaharda Jetısu saiabaǧy, Äliia Moldaǧūlova alleiasy siiaqty demalys oryndary men bırqatar eskertkış, subūrqaq paida boldy. Sol siiaqty aimaqtardyŋ Astanaǧa tartuy jobasy boiynşa Esıl özenıne oŋ jaǧalau men sol jaǧalaudy jalǧap jatqan balyq tärızdes köpır salyndy.
Qazırgı uaqytta qūrylysy qarqyndy Astananyŋ asa jyldamdyqpen salynyp jatqanyna şeteldıkter de taŋyrqap, taŋdai qaǧuda.
– Şeteldık säuletşıler Astananyŋ säuletın joǧary baǧalaidy. Norman Foster men Kise Kurokava Astanaǧa kelgen saiyn qalanyŋ asa qarqynmen ösıp jatqanyn, özderınıŋ töl tuyndylaryn körgende erekşe sezımge bölenıp, tolqynysta bolyp, şattanyp qalatyn, – dedı Särsembek Jünısov taǧy bır sözınde.

Taqtaidai tegıs joldar

Sonymen qatar, retıne qarai, qalaışılık jäne qalaaralyq küre joldar da salynu üstınde. Qazırdıŋ özınde Astananyŋ syrtymen ötetın «K-1» jäne «K-2» dep atalatyn ekı bırdei ainalma jol bar. «K-1» jolynyŋ ūzyndyǧy – 86 km. Bügınde onyŋ üşten bır bölıgı paidalanuǧa berılgen. Aldaǧy uaqytta Tılendiev daŋǧylynan Qorǧaljynǧa, ol jaqtan bırden Qosşy auylyna şyǧatyn joldy salu josparlanyp otyrǧan körınedı. Mysaly, Almatydan kele jatqan jük kölıgı ainalma jol arqyly qala syrtymen Qaraǧandyǧa, Kökşetauǧa, Qostanaiǧa öte alady. Al «K-2» ainalma jolynyŋ ūzyndyǧy – 40 şaqyrym. 8 jolaqtan tūratyn būl jolda baǧdarşam qoiylmaǧan. Körşı oblystan şyqqan jolauşylar Astananyŋ ışıne kırmei-aq osy jol arqyly dıttegen jerıne jete alady. Būl belgılı bır deŋgeide elordany kölık tütınınen qorǧaidy. Bas josparǧa säikes, aldaǧy uaqytta osy ainalma joldardyŋ qiylysynda jetı yqşam audan paida bolady desedı. Sondai-aq, biyl qala äkımınıŋ bastamasymen 56 km velojol salyndy.
Qalany tūraqty damytu üşın Astana aglomerasiiasynyŋ öŋıraralyq shemasy da äzırlengen bolatyn. Onyŋ qūramyna aglomerasiia özegı – Astana qalasymen qatar, Aqmola oblysynyŋ Aqköl, Arşaly, Selinograd jäne Şortandy audandarynyŋ 123 eldı mekenı kıredı. Aglomerasiia aumaǧynyŋ jalpy alaŋy 2,2 million gektardy qūraidy. Mūndaǧy negızgı maqsat – qolda bar resursty paidalanu arqyly elorda jäne qala maŋy tūrǧyndarynyŋ qajettılıkterın qanaǧattandyratyn bıryŋǧai qala qūrylysy keşenın qalyptastyru. Būl tūrǧyda jaqynda ǧana Astanadan 30 şaqyrym qaşyqtyqta oryn tepken Aqmola oblysyna qarasty Qabanbai auylynda ispan tehnologiiasymen jūmys ısteitın kırpış zauyty aşyldy. Endı jylyna 30 mln qyzyl kırpış şyǧaratyn būl zauyt elordanyŋ qūrylys industriia­syna zor serpın bermek.

«Aqyldy» audan salynady

Baiqoŋyr audanynyŋ «Jas­tar» yqşam audanyndaǧy Baraev, Kravsov, Täşenov jäne Husein köşelerınıŋ şekarasynda «aqyldy» audan salynbaq. Mūnyŋ jobasyn «Astana Innovations» AQ jasaǧan. Al ondaǧy «bolaşaq aralyn» qūru investorlardyŋ qarjysyna josparlanǧan. Osyndai jaŋa ülgıdegı audan qūru bolaşaqta salynatyn yqşam audandarǧa baǧdar bolmaq. Jobany jasauşylar «Jastar» yqşam audanyn bekerge taŋdamaǧan körınedı. Būl orynnyŋ qalanyŋ qaq ortasynda, yŋǧaily jerde ornalasqany eskerılse kerek. Jobalauşylar mol qarjy jūmsamai-aq tūrǧyndarǧa jaily, ömır süruge qolaily, dūrys säulettık josparlau jäne äleumettık tehnologiialarǧa negızdelgen «aqyldy» audan qūrmaq. Mäselen, «aqyldy» audanda «Smart Metering» jaŋartylǧan su eseptegışterımen «aqyldy üi» boi kötermek. Mūndaǧy energiiany tūtynu, sudy paidalanu, jaryq jäne basqa da kommunaldyq qyzmetterdı jaŋa tehnologiiamen ūsynu tūrǧyndarǧa qarjylyq şyǧyndardy eselep qysqartuǧa mümkındık bermek. Būdan basqa, tūrǧyndardyŋ bır-bırımen jäne qyzmet körsetetın ūiymdarmen özara elektrondyq ıs-qimyl jü­iesın engızu jönındegı jūmys ta qolǧa alynbaq. Osynyŋ nätijesınde üide bolyp jatqan oqiǧalar turaly qūlaqtandyruǧa, qaşyqtyqtan basqaruǧa, tötenşe jaǧdaida üidı toktan, gaz qyzmetınen şūǧyl ajyratuǧa mümkındık tumaq. Qauıpsızdık te qataŋ saqtalyp, ondaǧy tanu kamerasy tūlǧany derekter bazasymen säikestendırıp, bazada bolǧan jaǧdaida ǧana esık aşylmaq.
Sondai-aq, qazırgı taŋda Saryarqa audanynda gastronomiialyq bazar salynuda. Qūrylysy endı bastalyp jatqan bazardyŋ basqalardan erekşelıgı – satyp alǧan azyq-tülık önımderınen sol jerde-aq kez kelgen taǧamdy daiyndatyp, tamaqtanuǧa da barlyq jaǧdai qarastyrylady. Al aldaǧy uaqytta Esıl audanyndaǧy «Mäskeu» ıskerlık üiınıŋ janynan jeke investorlar esebınen 9 qabatty parking salynbaq. Būl nysan kölık nöpırın azaituǧa zor mümkındık bermek. Sol siiaqty «Astana» äleumettık korporasiiasy jasaǧan jobalar qatarynda zamanaui jabyq aialdamalar da bar. Jyl soŋyna deiın qalada osyndai 32 aialdama paida bolady dep kütılude. Qazırgı uaqytta onyŋ bırneşeuı jüzege asyrylǧan.