Oquşy kezımızde qolǧa kietın quyrşaqtarmen kışıgırım qoiylymdardy sahnalauşy edık. Bügıngı mektepterde mūndai üiırmenıŋ bar-joǧyn bılmeimın. Esesıne quyrşaq teatrlary öz aldyna otau tıgıp, är qalada aşylyp jatyr. Perıştedei päk älemnıŋ keiıpkerlerın körsetu oŋai şarua emes. Onyŋ üstıne, balaǧa qatysty närsege erekşe ūqyptylyq pen mūntazdai tazalyq kerek qoi. Osy oraida Astana qalasynyŋ äkımdıgıne qarasty Quyrşaq teatryna bas sūǧyp, ondaǧy mamandarmen äŋgımeleskenbız. Mädeni şaŋyraqtyŋ jaŋalyqtarymen tanysyp, jai-küiın bılıp qaittyq.
Aitpaqşy, keşe älemnıŋ barşa quyrşaq teatry käsıbi merekelerın atap öttı. Meiram qarsaŋynda astanalyq truppa Reseidıŋ Tambov qalasyna attanypty. Onda nauryzdyŋ 19-y men 25-ı aralyǧynda halyqaralyq festival ūiymdastyrylady. Bızdıŋ ärtıster būl baiqauǧa «Atameken» tragediiasyn ūsynbaq. Spektakldı qabyrǧaly qalamger Säken Jünısov «Amanai men Zamanai» povesınıŋ jelısı boiynşa jazǧan. Qoiylymda tuǧan jerıne jete almai otyrǧan şaǧyn qazaq auylynyŋ tūrǧyndary jaily baiandalady. Äserlı uaqiǧalary balausa köŋılge bırden ūnaityndyqtan, būl tuyndynyŋ qomaqty jülde enşılerı sözsız.
Esterıŋızde bolsa, atalǧan mekeme byltyr jazda jaŋa ǧimaratqa köşken bolatyn. Teatr direktory Toǧjan Hasanǧalievanyŋ aituynşa, būl özgerıs şyǧarmaşylyq ūjymǧa oŋ äserın tigızgen. «Alǧaş ret 2007 jyldyŋ 4 şıldesınde quyrşaq teatrynyŋ bölımı bolyp aşyldyq. Sol künnen berı bızde arnaiy ǧimarat bolmady. Sondyqtan qoiylymdarymyzdy balabaqşa, mektep, bılım oşaqtarynda qoiyp jürdık. Jaŋa ǧimaratqa qol jetkızgennen keiın «köşıp-qonuǧa» yŋǧailastyrylǧan tuyndylarymyzdy öz sahnamyzǧa laiyqtap, qaita pysyqtap şyqtyq. Būl rette qyzmetkerlerımız az eŋbektenbedı» deidı ol.
Al repertuar mäselesın sūraǧanymyzda, keiıpkerımız säl kümıljıp qaldy. «Ökınışke qarai, opera teatrlary da, drama teatrlary da, quyrşaq teatrlary da möldır pesalarǧa zäru. Sonda da teatrlarymyz tırşılıgın jasap, ömır süredı. Joqtan bar jasaidy. Bız de būl tüitkılderden ainalyp kete almai otyrmyz. Teatr qorjynyna tüsken tuyndylardyŋ 80 paiyzdaiyn özımız öŋdeimız. Sebebı, qazırgı balalardyŋ psihologiiasy, qabyldau qabıletterı mülde basqa. Sony eskerıp, jaŋaǧydai qadamdarǧa baramyz. Pesanyŋ artyqtau tūsyn alyp tastap, sanaǧa sıŋıruge auyr tietın sözder bolsa, säl jeŋıldetemız. Söitıp, şyǧarma tolyqtai oi elegınen öttı-au degen kezde ǧana sahnalauǧa köşemız. Älbette, bır mezette tūtas repertuardy jaŋartu mümkın emes. Ömırşeŋ pesanyŋ sahnadaǧy ǧūmyry da ūzaǧyraq bolmai ma?! Al naşarlau dünieler uaqyty kelgende repertuardan özınen-özı tüsıp qalady. Sondyqtan repertuarǧa tyŋ tuyndylardy qosyp tūru läzım. Jospar boiynşa bızdıŋ teatr jylyna ekı jaŋa qoiylymnyŋ tūsauyn kesedı» dep aǧynan aqtaryldy basşy.
Quyrşaq teatrynyŋ arnaiy avtorlary bar. Mäselen, tanymal teatrtanuşy Erkın Juasbektıŋ «O, toba!» atty zamanaui pesasyn kışkentai körermender süiıp tamaşalaidy. Sondai-aq, Quat Ejembektıŋ «Er Töstık» ertegısın pesaǧa ainaldyryp teatrǧa tabystaǧany zor eŋbek boldy. Ertegılerdıŋ ışındegı «Qaŋbaq şal» da büldırşınderge qatty ūnaidy. Jalpy, osyndai eŋbekter turaly qoiuşy-rejisser Aijan Salaeva özınıŋ oiymen bylaişa bölıstı. «Ertegımen susyndap ösken bala aq pen qaranyŋ, jaqsy men jamannyŋ, äldı men älsızdıŋ, adal men aramnyŋ ara jıgın ajyratatyndai sanaly ūrpaq bolyp eseiedı. Sol üşın ata-ana balalarynyŋ osynau qūndylyqtan köz jazyp qalmauyn qadaǧalau kerek. Ras, qazırgı künı ertegı aityp beretın äjeler azaidy. Jūmysbasty şeşelerdıŋ uaqyty joq. Sondyqtan mektep basşylyǧynyŋ quyrşaq teatrymen meilınşe köbırek bailanysqany jön» deidı maman.
Qoiylymdarǧa qolǧapty, planşettı, trosty, adam boily, marionetka quyrşaqtar qoldanylady. Qaharmandardyŋ bet-älpetı, keskın-pışını bala psihologiiasyna kädımgıdei äser etetının eskeretın mamandar būl ıske öte jauapkerşılıkpen qaraidy. Qiyndyǧy mol proseske üzdıksız ızdenıs pen şeksız qiial qajet. Äuelı keiıpkerdı rejisser oilap tabady. Sodan keiın suretşı onyŋ eskizın salady. Soŋǧy kezeŋde tıgınşı quyrşaqtyŋ ärbır elementın jasaidy. Bügınde mūndaǧy quyrşaqtardyŋ eŋ ülkenı toǧyz jasta.
Teatrda qyzmet atqaryp jürgen barlyq mamandardyŋ bılıktılıgı joǧary deŋgeide. Astanadaǧy Qazaq ūlttyq öner universitetı men Almatydaǧy Öner akademiiasy osy teatrdyŋ akterı men rejisserın daiarlaidy. «Negızı, bızdıŋ ärtısterımızdıŋ erekşelıgı – kez kelgen teatrda jūmys ıstei alatyndyǧynda. Öitkenı, olardyŋ boiynan dauys ta, plastika da, taza mäner de tabylady. Al drama teatry akterınıŋ quyrşaq teatrynda qyzmet atqaruy ekıtalai. Eger kısınıŋ tabiǧatynda quyrşaqqa degen jyly sezım, ikemdılık bala kezden bolmasa, oǧan uaqyt öte kele jan bıtıru äste mümkın emes» deidı teatrdyŋ körkemdık jetekşısı, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen ärtısı Qūralai Eşmūratova.
Byltyr jazda joǧarydaǧy professordyŋ atyndaǧy I Halyqaralyq «Qūralai» quyrşaq teatrlary festivalı öttı. Şaraǧa İtaliia, Peru, Estoniia, Bolgariia, Serbiia, Rumyniia, Resei, Täjıkstan syndy elderdıŋ teatrlary kelıp qatysty. Jiyn barysynda osy teatrlarmen qarym-qatynasty nyǧaityp, täjıribe almasu maqsatynda «Eurasia puppet» quyrşaq teatrlary assosiasiiasy qūryldy. Būl jaittyŋ käsıbi şeberlıktı şyŋdauǧa köp üles qosary anyq.
Ūlystyŋ ūly künı qarsaŋynda quyrşaq teatry elordalyq örenderdı «Nauryzbektıŋ hikaiasy» jäne «Nauryz jaily aŋyz» atty premeralarmen quantady. Odan bölek, şetel dramaturgterınıŋ belgılı şyǧarmalaryn sahnalau josparlanuda.
Botagöz MARATQYZY
