Tarih betterın paraqtar bolsaq, osydan 4-5 myŋ jyl būryn jylqy maly alǧaş bolyp Qazaqstan aumaǧynda qolǧa üiretılgenın bıluge bolady. Arheologiialyq qazba jūmystary kezınde de jylqy süiekterınen auyzdyq äbzelınıŋ ızderı tabylǧan. Eŋbekşıl halyq ony ışerge asy, mınerge kölıgı, dertıne şipa retınde paidalandy. Jaqynda bas qalamyzdaǧy Beibıtşılık jäne kelısım saraiynda «Qymyzdan quat alǧan bırtūtas el» atty körme ūiymdastyryldy.
1 nauryz – Alǧys aitu künımen tūspa-tūs ūiymdastyrylǧan saltanatty şarada jūrt elımızdıŋ tükpır-tükpırınen jetkızılgen süt önımderımen tanysyp, däm tatty. Körmenıŋ körkın qyzdyru üşın tıptı säigülık attyŋ tūlyby da äzırlenıp, jūrtşylyq nazaryna ūsynyldy. Mūnda kelgen qauym Ūly dalanyŋ jylqy şaruaşylyǧy tarihymen ǧana emes, qymyz susynyn daiyndau syrlarymen, ūlttyq būiymdarmen keŋırek tanysty. Türlı jyldardaǧy qiyndyqtarda Qazaq elın panalaǧan jandardy däl osy qymyz susyny aman alyp qalǧanyn da tılge tiek etıp ötken jön.
– Elımızge är jyldary 800 myŋ nemıs, 102 myŋ poliak, 550 myŋ Soltüstık Kavkaz halqynyŋ ökılderı, Qiyr Şyǧystan 100 myŋdai korei otbasy jer audarylyp keldı. Nätijesınde ötken ǧasyrdyŋ basynan elımızge 5,6 mln-nan asa adam qonys audarypty. Qazaq halqy – özderı qiyn jaǧdaida bola tūra, syrttan kelgen türlı ūlttarǧa qūşaǧyn aşa bılgen darhan köŋıldı halyq, – dedı bırer kün būryn ǧana Qazaqstan halqy assambleiasy Töraǧasynyŋ orynbasary qyzmetıne kırısken Janseiıt Tüimebaev.
Körmede jylqy sütınıŋ san türı ūsynyldy. Bırı jaŋadan sauylǧan saumaldy alǧa tartsa, endı bırı bal qymyz, qūnan qymyz, dönen qymyz dep atalatynyn, al taǧy bırı tıptı ūntaqtalǧanyn, därı pışındes türın şyǧardy.
Qymyz körme jūrt nazaryna ūsynylǧan soŋ köktemnıŋ alǧaş künı ūiymdastyrylǧan merekenıŋ qūrmetıne orai «Myŋ alǧys» atty qaiyrymdylyq konsertımen jalǧasty.
