Äkbar Mäjit – qytai qazaqtarynyŋ arasynan şyqqan şoqtyǧy biık qalamger, qairatker. Ol Qytaidyŋ Ile aimaǧyna qarasty Qorǧas audanynda düniege kelıp, 7 jasynan qytai tılınde bılım alǧan. Länju universitetınıŋ qytai ädebietı fakultetın bıtırgen. 38 jyldan berı Beijıŋde tūrady. 36 kıtaptyŋ avtory. Şyǧarmalaryn qytai tılınde jazady. Qazaq tılındegı bırqatar şyǧarmany da hanzu tılınde söiletken. Bırqatar basşylyq qyzmetterdı atqarǧan qalamger «Qytai jazuşylary» atty eŋ ülken jurnaldyŋ bas redaktory qyzmetın atqaryp, keiınnen QHR Memlekettık saiasi keŋesınıŋ müşesı bolypty. QHR Jazuşylar qoǧamynyŋ tūraqty müşesı, Memlekettık syilyǧynyŋ iegerı, Kino, televiziia jönındegı komissiia töraǧasynyŋ jäne Kino ssenarii qoǧamy töraǧasynyŋ bırınşı orynbasary. Qabyrǧaly qalamgermen jaqynda Ūlttyq audarma biurosynyŋ ūiymdastyruymen ötken halyqaralyq konferensiia kezınde jolyǧyp, sūhbat qūrudyŋ sätı tüstı.
Qazaq jastaryna täntı boldym
– Äkbar aǧa, Astanaǧa qoş keldıŋız! Atajūrtqa būl neşınşı ret keluıŋız? Osy jolǧy saparyŋyz jaily aityp ötseŋız.
– Qazaqstannan ünemı şaqyrtu bolyp tūrady. Jiı kelıp tūramyn. Eŋ alǧaş ret 1995 jyly Almatyǧa kelgenmın. Ekınşı ret 2002 jyly Türkıstanda ötken Qazaq qūryltaiyna Qytai delegasiiasyn bastap keldım. Odan berı de talai märte kelıp-ketıp jürmın. Al osy jolǧy kelgendegı maqsatym – qazaq ädebietı Bırıkken ūlttar ūiymynyŋ 6 tılıne audarylǧaly jatqanyn bılesız. Būl jönınde Qytaidaǧy Ūlttar baspasy men osyndaǧy Ūlttyq audarma biurosy özara kelısımge kelıp, qytai tılı audarmasynyŋ bas redaktorlyǧy maǧan jüktelıp otyr.
– Qazaq elınen soŋǧy jyldary qandai özgerısterdı baiqadyŋyz?
– Qazaqstan – Orta Aziia men Aziiadan Europaǧa deiıngı memleketterdıŋ ışındegı beibıtşılıktı tu etıp kele jatqan el. Töŋırektegı körşılerımen de tatu. Būl adamdy süisındıredı. Soŋǧy jyldary Qazaqstannyŋ ekonomikasy, sporty, mädenietı jan-jaqty damyp keledı. 20 jyl ışınde Astanadai äsem qala salyndy. Būryn Aqmola osyndai qalaǧa ainalady dep eşkım oilaǧan da joq. Odan keiın osyndaǧy qazaq jastary jaqsy jetılıp keledı eken. Şetınen şet tılderın meŋgergen. Köpşılıgı syrt elderde bılım alypty. Endı, mıne, ädebietı älemnıŋ 6 tılıne audarylyp, odan ärı dami tüspek. Būl üşın öte quanyştymyn. Būǧan qolymyzdan kelgenşe atsalysatyn bolamyz.
Qazaq jazuşylary az ūlttar köşın bastap tūr
– Qazır zeinettesız be? Qytaida zeinetkerlıkke neşe jastan şyǧady?
– Ol jaqta zeinetkerlıkke 60 jasta şyǧady. Bıraq men 65 jasymda şyqtym. Sebebı Qytai
Halyq Respublikasy Memlekettık saiasi keŋesınıŋ müşesı boldym. Ol sızderşe «Parlament deputaty» degendı bıldıredı. Al käsıbi qyzmettı, jurnaldyŋ bas redaktorlyǧyn 60 jasymda ötkızıp bergenmın.
– Qazaq jazuşylarynan kımderdıŋ, qandai şyǧarmalaryn audardyŋyz?
– Abaidyŋ qara sözderın, odan bölek, arǧy jaqtaǧy bırşama avtordyŋ şyǧarmalaryn audardym. Endı Abaidyŋ öleŋderın audaryp jatyrmyn.
2013 jyly Qytai Halyq Respublikasynyŋ töraǧasy Si Szinpin Astanaǧa kelıp, Nazarbaev universitetınde därıs oqyǧanda Abaidyŋ sözderın auzyna alypty. Ol – menıŋ audarmam. Byltyr Qytaida Şaǧan merekesıne arnalǧan sauyq keşınde Fyŋ Goŋ degen ataqty ärtıs te özınıŋ baǧdarlamasy barysynda Abaidyŋ Aqyliiasyn söz ettı. Onyŋ sol sözı de menıŋ audarmam. Jalpy, Abaidyŋ şyǧarmalary Qytaida keŋınen taralyp jatyr.
– Qytai elınde qazaq ädebietınıŋ damu deŋgeiı qalai?
– Men Qytai Jazuşylar qoǧamynyŋ Ūlttar ädebietı basqarmasynda 10 jyl basşylyqta boldym. Onyŋ alǧaşqy 3 jylynda – basqarma bastyǧynyŋ orynbasary, keiıngı 7 jylynda – basqarma bastyǧy. Sol kezde az sandy ūlttar jazuşylarynyŋ ekı jüzdeiı ǧana Jazuşylar qoǧamynda müşelıkte boldy. Sonyŋ ışınde qazaq jazuşylarynyŋ ülesı 10-ǧa da jetpeitın. Men ol jerden ketken kezde Jazuşylar qoǧamynda müşelıktegı az sandy ūlttar jazuşylarynyŋ sany 800-ge, qazaq jazuşylarynyŋ sany 40-qa jettı. Qazır odan da köp. Altai, Tarbaǧatai, Ile aimaqtarynda qazaq tılınde şyǧatyn basylymdar bar. Şyŋjaŋ qazaqtarynyŋ roman, povest, öleŋderı köptep şyǧyp, onyŋ bıraz bölıgı qytai tılıne audarylyp ta jatyr. Sol arqyly qazaq jazuşylarynyŋ dünie jüzıne tarauǧa mümkındıkterı artyp keledı. Jalpy, Qytaidaǧy qazaq jazuşylary ondaǧy az sandy ūlttardyŋ ışınde köş bastap tūr.
36 jyldan berı Beijıŋde Nauryzdy toilaimyz
– Beijıŋdegı qazaqtar jaily aityŋyzşy. 20 millionnan asa tūrǧyny bar alyp şaharda qanşa qazaq tūrady?
– Beijıŋde qazaqtardyŋ bırneşe toby şoǧyrlanǧan. Sonyŋ bırı – Ūlttar baspasynda. Onda 1953 jyldan bastap qazaq redaksiiasy bölımı bar. Odan keiın ūlttar audarmaşylary mekemesınde de qazaq bölımı jūmys ıstep tūr. Sol siiaqty ortalyq halyq radiostansasynyŋ da qazaq bölımşesı bar. Ūlttar institutynda 50-jyldardan bastap qazaq kafedrasy aşylǧan. Qazır ol on jyldan berı qazaq tılı fakultetıne ainaldy. Qazaq bölımderı būrynǧyǧa qaraǧanda köbeiıp keledı. Menıŋ ūsynysym boiynşa saitta qazaq tılı betı aşyldy. Odan keiın qazaq tılındegı sait ortalyq radiostansasynda, ortalyq televiziia stansasynda da aşyldy. Keiıngı jyldary «Ūlttar ädebietı» jurnalynyŋ qazaqşa betterı jaryq köre bastady. Qazır aiyna bır ret şyǧyp tūrady. Ol jaqta türlı kompaniialarda, auruhanalar men instituttarda, ǧylymi zertteu ortalyqtarynda qyzmet ıstep jürgen qazaq jastary köp. Şamamen Beijıŋde myŋnan asa qazaq tūrady. Onyŋ üstıne, Qazaqstannan baryp bılım alyp jatqan studentterdıŋ özı 3 myŋnan asady.
1982 jyldan bastap Beijıŋde Nauryz meiramyn üzdıksız ötkızıp kelemız. Nauryzdy merekeleudıŋ 30 jyldyǧynda är kezderdegı Ūlystyŋ ūly künın toilaǧandaǧy fotosuretterdıŋ jinaǧyn jaryqqa şyǧardyq. Būryndary dastarqan jaiylyp, dumandatyp ötkızsek, keiınnen reforma jasap, dastarqan jaiudy, köje ışudı doǧaryp, sahnada öner körsetudı qolǧa aldyq. Nätijesınde Ile oblysy, Altai, Tarbaǧatai aimaqtarynyŋ ansamblderın kezek-kezek Beijıŋge şaqyrtyp, sauyq keşın ötkızıp jürmız. Merekelık şarany alaŋda, konsert zalynda, baqşada, klubta ötkızemız. Keiıngı jyldary qaladaǧy qazaqtar köbeiıp, qazır mekeme qyzmetkerlerı, studentter öz aldyna bölek ötkıze bastady.
Menıŋ ūsynysym boiynşa 4 zaŋ qabyldandy
– Saiasi keŋes müşesı-deputat bolǧan kezıŋızde qandai ūsynystar aittyŋyz? Olardyŋ qaisysy qabyldandy? Sonyŋ qatarynda Qytaidaǧy az ūlttar paidasyna şeşılgen zaŋdar boldy ma?
– Beijıŋ qalalyq saiasi keŋesınde 3 qarar, iaǧni 15 jyl, al Memlekettık saiasi keŋeste 2 qarar, iaǧni 10 jyl müşe boldym. Qalalyq saiasi keŋeste müşe bolǧanymda 15 jyl ışınde 284 ūsynys jasappyn. Onyŋ bırşamasy jergılıktı zaŋǧa ainaldy. Al Memlekettık saiasi keŋes müşesı bolǧanymda 150-ge juyq ūsynys aityppyn. Onyŋ törteuı memlekettık zaŋǧa ainaldy. Sonyŋ bırı – 30 qyrküiek künı memlekettıŋ azat boluy jolynda qūrban bolǧandardy eske alu künı bolyp bekıtıldı. Būl ūsynysty men 2010 jyly aittym. Ol 2013 jyly qabyldanyp, 2014 jyly ıske qosyldy. Sodan berı är jyldyŋ 30 qyrküiegınde Qytai töraǧasy bastaǧan partiianyŋ saiasi biurosynyŋ 7 müşesı qaharmandarǧa arnalǧan eskertkış mūnarasynyŋ aldyna baryp, taǧzym jasaidy. Üşınşısı – Memlekettık Änūran zaŋy. Tudaǧy jūldyzdardyŋ zaŋy būrynnan bolsa, Änūran jönındegı zaŋ bolmapty. Ol zaŋ 2017 jyldyŋ 1 qazanynan bastap jüzege asyryldy. Al 2018 jyldyŋ 1 mamyrynan bastap Qūrban bolǧan batyrlardyŋ abyroiyn qorǧau zaŋy qabyldandy. Qytaida 56 ūlt bar bolsa, onyŋ 55-ı – az ūlttar qatarynan. Bıraq az ūlttardyŋ ışınde 22 az sandy ūlt bar. Olardyŋ keibırınıŋ sany 100 myŋnan tömen. Mädenietın, tılın saqtau siiaqty az ūlttardyŋ müddesın qorǧau jönınde men 1987 jyldan bastap qyzmet ıstedım.
– Äkbar aǧa, otbasyŋyz turaly az-kem aityp ötseŋız…
– Äielım de jazuşy. Telefilmderdıŋ ssenariiın jazady. Onyŋ filmderı ortalyq telearnadan keşkı altyn uaqytta, iaǧni saǧat 18.00-22.00 aralyǧynda berılıp tūrady. Sol filmderınıŋ arqasynda Memlekettık syilyq ta aldy.
Ekı ūlym bar. Ülkenım qytai-japon auruhanasynda därıger bolyp jūmys ısteidı. Kışı balam – televiziia salasynda. Būryn Qytai ortalyq telearnasynda jurnalist bolǧan. Bırneşe tılde erkın söileidı. Bırşama film tüsırdı. Tıptı kezınde film tüsıru üşın Auǧanstan men İrakqa da arnaiy baryp qaitty. Özı öte eŋbekqor. Soǧan orai filmderı de joǧary baǧalanady. Qazır ol – bır telearnanyŋ bas direktory.
– Äŋgımeŋızge raqmet!
