Qazırgı taŋda älemdegı qauıpsızdıktı saqtau jaǧdaiynyŋ uaqyt ozǧan saiyn naşarlap bara jatqanyn mūnyŋ aldynda da jazǧanbyz. Sodan bergı ötken aptadan astam merzım ışınde ahual naşarlai tüspese, oŋala qoiǧan joq. Kerısınşe, būrynǧydan beter qoiulana tüsken siiaqty. Būǧan qazannyŋ 27-sı künı BŪŪ Bas Assambleiasy Bırınşı komitetınıŋ qarusyzdanu mäselesın qaraǧan kezektı otyrysynyŋ qorytyndysy da naqty dälel bola alady. Osynau halyqaralyq jiyn älemdegı küş qaruy jaǧynan quatty elderdıŋ arasyna tüsken jıktıŋ tereŋdep bara jatqanyn anyq körsetıp berdı.
Bızdıŋ joǧarydaǧydai ritorikalyq sūraq qoiuymyzdyŋ aiǧaqty sebepterı de bar. Būl saual joǧaryda aitylǧan otyrystyŋ qorytyndysynan keiın qau ete tüstı. Söitıp, qarusyzdanudan bas tartqan jaq AQŞ-ty täubesıne keltırıp, sabasyna tüsırudı közdeitın şara qoldanudy ūsynyp otyrǧan tarap, jeme-jemge kelgende, özı soǧysuǧa qūştar bolyp otyrǧan elge ainalyp şyǧa keldı.
Al jiyn Orta jäne jaqyn qaşyqtyqtaǧy raketalardy joiu jönındegı kelısımnıŋ (OJQR) künı kelmeske ketkenıne köz jetkızdırdı. Reseidıŋ būl taraptaǧy äreketterınıŋ bärı sätsız aiaqtaldy. Resei tarapy Bas Assambleianyŋ Bırınşı komitetınde OJQR-ny nyǧaitu turaly qararyn qosa ūsyndy. Bıraq AQŞ töŋıregıne toptasqan köpşılık būl qūjattyŋ qabyldanuyna jol bermedı. Sol köpşılıktıŋ arasynda būdan bır apta ǧana aldyn Qūrama Ştattardyŋ kelısımnen şyǧuyna ülken alaŋdauşylyqpen qarap, mūndai qadamnyŋ OJQR-ny bırjola taqyrǧa otyrǧyzatyny turaly dabyl qaqqan Germaniia men Fransiia da boldy. Sol kezde Resei Syrtqy ıster ministrlıgı qaru-jaraqty taratpau jäne baqylau departamentı bastyǧynyŋ orynbasary Andrei Belousov oqiǧanyŋ būlaişa örıs aluyna beretın öz jauaby da daiyn ekenderın aşyp aitty.
Otyrysta qoiylyp otyrǧan mäselege bailanysty dauys beru öte qyzu keskılesken pıkırtalas jaǧdaiynda öttı. Onyŋ barysynda AQŞ ökılı Robert Vud «soŋǧy bes jyldyŋ kölemınde Reseidıŋ OJQR jönındegı kelısımdı būzuyna tosqauyl qoiudyŋ mümkın bolmaǧanyn» aita kelıp, jaǧdaidyŋ būlaişa qalyptasuyna Vaşingtonnyŋ būdan ärı töze almaitynyn aşyna jetkızdı. «Taiauda olar jerden ūşyrylatyn zymyrandardy şyǧaryp kelgenderın aqyry moiyndady, bıraq OJQR talaptaryn būzbaǧandaryn aityp, ant-su ıştı» dedı ol osy sözdıŋ syŋaiynda. Al AQŞ mūndai jaǧdaida kelısımdı saqtap qaludyŋ eşbır maǧynasy joq dep esepteidı.
Būǧan Andrei Belousov sol boida Mäskeudıŋ soŋǧy bes jyldyŋ bedelınde ǧana emes, sonau 2000 jyldan berı qarai Vaşingtonǧa kelısımnıŋ şarttaryn būzyp otyrǧandary jönınde söz qozǧap, jauap qaitardy. Būdan ärı Aq üi kelısımnen şyǧatyn bolsa, Kreml de soǧan laiyqty äreket jasaitynyn bıldırıp öttı. Sonymen bırge amerikalyqtardyŋ Reseidıŋ «soǧysqa daiyndalyp jatqany» jönındegı mälımdemesıne de jauap bere kettı.
«Jaqynda Qūrama Ştattarda ötken otyrysta Reseidıŋ soǧysqa daiyndalyp jatqany aityldy, – dedı Belousov. – İä, Resei soǧysqa daiyndalyp jatyr, men ony rastaimyn. İä, bız öz otanymyzdy, territoriialyq tūtastyǧymyzdy, prinsipterımızdı, adamdarymyzdy qorǧauǧa daiyndalamyz. Bız sondai soǧysqa daiyn bolamyz. Bıraq AQŞ-qa qaraǧanda eleulı aiyrmaşylyǧymyz bar.
Jäne lingvistikalyq tūrǧydan kelgende, būl orys tılınde de aǧylşyn tılındegıdei bar-joǧy bır sözben kestelenıp berıledı: Resei Federasiiasy soǧysqa daiyndalady, al Qūrama Ştattar soǧysty daiyndaidy».
«Äitpese, Qūrama Ştattarǧa kelısımnen şyǧyp, iadrolyq äleuetın arttyrudyŋ, jaŋa iadrolyq doktrinany qabyldaudyŋ ne keregı bar? Bızdıŋ bärımızdı oilandyratyn osy sūraq» degendı qosty ol sosyn. Belousov būl sözderdı otyrysta Reseidıŋ OJQR kelısımın nyǧaitu jönındegı qararynyŋ jobasy qabyldanbai tastalǧannan keiın aitty. Onyŋ oiynşa, «qalys qalǧan elderdıŋ basym bölıgı – iadrolyq qarusyzdanudyŋ belsendı jaqtastary, qarsy dauys bergenderdıŋ aitarlyqtai köp bölıgı Orta jäne jaqyn qaşyqtyqtaǧy raketalardy joiu jönındegı kelısımnıŋ jaqtastary edı». Otyrysta Resei qararyna qarsy 55 el qarsy dauys berse, 31 memleket qoldady, al 53 däulet qalys qaldy. Resei ökılı osyǧan orai mūndai ekıjüzdılık pozisiiasyn tüsıne qoimaitynyn bıldırdı.
Arǧy aptanyŋ soŋynda AQŞ prezidentı Donald Tramp Reseidıŋ «köp jyldardan berı» kelısım talaptaryn būzyp kele jatqanyn synǧa alyp, sondyqtan endı odan özderınıŋ şyǧatyndaryn mälımdegen bolatyn. Onyŋ aituyna qaraǧanda, Amerika tarapyna Resei men Qytai «aqylǧa kelıp», orta jäne jaqyn qaşyqtyqtaǧy raketalardy jasaudan bas tartqanşa «sondai qaru jüiesın damytu airyqşa qajet». Tek sol jaǧdaida ǧana AQŞ kelısımnıŋ aiasynda qala beredı.
Al Resei prezidentı Vladimir Putin öz tarapynan Mäskeudıŋ keiıngı kezderı Amerikanyŋ Europaǧa äkelıp ornalastyryp jatqan jaŋa raketalaryna sol sipatta jauap qaitaruǧa mäjbür bolyp otyrǧanyn jetkızdı. Onyŋ aituynşa, Europa elderı Amerika raketalaryna oryn sailau arqyly öz territoriialaryna soqqy berıluı yqtimaldylyǧyn tudyryp, özderınıŋ qauıpsızdıkterıne qater töndırıp alady. Resei Syrtqy ıster ministrı Sergei Lavrov aitqandai, Vaşingtonnyŋ būl töŋırektegı kez kelgen oǧaş äreketıne Resei tarapynan tiıstı jauap berılıp tūrady.
Būl rette älem sarapşylary aitqandai, AQŞ-tyŋ OJQR kelısımınen şyǧuy Reseidıŋ de köp ūzamai sonyŋ jolyn quyp, jahanda jappai qarulanu üderısınıŋ qaita bastalyp ketuıne bırden-bır jol aşyp bermekşı. Mäselen, Mäskeudegı Plehanov atyndaǧy Resei ekonomikalyq universitetı saiasattanu jäne sosiologiia kafedrasynyŋ meŋgeruşısı Aleksandr Perendjiev AQŞ-tyŋ kelısımnen bas tartuy onyŋ iadrolyq oqtūmsyq tasymaldaityn mūndai zymyrandardy öndırudı aşyq jolǧa şyǧarudyŋ amaly dep sanaidy. Mūnyŋ soŋy būl qarulanu jarysyna Qytai, Ündıstan, Päkıstan, KHDR, sondai-aq İzrail men İran sekıldı elderdıŋ qosylyp ketulerıne aparyp soqtyrady.
Sarapşylar sonymen qatar AQŞ-ta 6 qaraşa künı ötetın Syrtqy ıster ministrın sailaudan keiın bırqatar jaǧdaidyŋ özgerıp ketuı mümkın ekenın de aityp otyr. Eger būl talasta prezidenttıŋ keŋesşısı Djon Bolton jeŋıske jetse, jappai qarulanuǧa bırınşı kezekte köŋıl bölıngelı tūr. Al qazırgı ministr Djeims Mettis ornynda qalsa, ol Tramptyŋ örekpıgen köŋılın bıraz basyp otyruǧa jaraidy.
Osy künderde Ystanbūlda ötken Siriia mäselesıne qatysty sammitte de bıraz jaidyŋ basy aşylyp qalǧandai boldy. Oǧan Resei, Germaniia, Fransiia jäne Türkiia ökılderı qatysty. Al AQŞ pen İran būdan qalys qaldy. Jiynǧa qatysuşylar Siriiadaǧy ūrys qimyldaryna bırjola nükte qoiatyn kez keldı degen ūiǧarymǧa keldı. Bır quanarlyǧy, sammittı jürgızgen tört eldıŋ basşylyǧy būl mäsele jönınde bır oidan şyǧa bastaǧan siiaqty. Mysaly, basynda Ankara Siriiadaǧy Başar Asad bilıgın qūlatuǧa qatty müddelı bolyp edı. Keiın onyŋ Mäskeu uäjıne tūruyna tura keldı. Degenmen būl jerde AQŞ tarapynan oryn aluy yqtimal kerı äserler men qarsy äreketterdıŋ sammit kelısken tūjyrymnyŋ der kezınde oryndaluyna kedergı keltıruı mümkın. Sebebı mūndaǧy bülıkşılder men DAİŞ äskerlerın künı keşege deiın Vaşington men Tel-Avivtıŋ qarulandyryp kelgenderı qazır eşkımge jūmbaq bolmai qaldy.
Bälkım, jaǧdaidyŋ säikes kelıp qalǧandyǧynan da şyǧar, tap osy kezderı Resei «Samarqand» radioelektrondy küres keşenın (REK) qolaily oryndarǧa ornalastyra bastady. Būl asa qūpiia sanattaǧy eŋ soŋǧy qaru ülgısı sonyŋ ışınde Kaliningrad oblysy men Belarus aumaǧyna baryp jailasqany da belgılı boldy.
