Äigılı «Örkenietter qaqtyǧysy» teoriiasynyŋ avtory Samuel Hantington «Örkenietter taitalasynda kımnıŋ mädenietı, immunitetı basym bolsa, sonyŋ mereiı üstem bolady» dep säuegeilık tanytady. Aumaly-tökpelı tarih tolqynynda jer jüzın jailaǧan talai memleketter qūrdymǧa ketıp, ötkennıŋ enşısınde qalǧanyn jaqsy bılemız. Bügınde el bolamyn degen qauym älemdık mädeniettı, adamzattyŋ ozyq jetıstıkterın igeruge ūlttyq sana immunitetımen jol tabady. Arnold Toinbişe aitsaq, «şaqyru» men oǧan «jauap beruden» tūratyn örkeniet özgerısınde zamana köşınen qalmai, uaqyt talabynyŋ üdesınen şyǧa bılgen eldıŋ ǧana mereiı üstem bolmaq.
Ǧalymdar soŋǧy uaqytta jahandanu ürdısterınıŋ jaŋaşa qarqyn aluyn, ǧylym men bılımnıŋ damuyn, laŋkestık, ǧalamdyq jylynu, transşekaralyq sular men aumaqtyq daular, azyq-tülık qauıpsızdıgı, älemdı jaulaǧan kiberqylmys türlerı, ūlttyq qūndylyqtar taitalasynyŋ örıs aluyn paiymdap, osynau syn-qaterlerdıŋ aldyn alu qajettıgı turaly dabyl qaǧuda. Slavian jäne qytai örkenietınıŋ, islam men batys örkenietınıŋ toǧysynda ornalasqan Qazaq elınen bügıngı zaman talaptary naqty täuekelder, maŋyzdy qadamdar kütude. Būl jönınde Elbasy Nūrsūltan Äbışūlynyŋ «Qazaqstan 2050 strategiiasy: qalyptasqan memlekettıŋ jaŋa saiasi baǧyty» joldauynda jan-jaqty baiandalǧan.
Memleket basşysynyŋ atalǧan joldaumen sabaqtasa jazylǧan «Bolaşaqqa baǧdar – ruhani jaŋǧyru» atty baǧdarlamaly maqalasy – Mäŋgılık El boludy köksegen elımızdıŋ tūǧyryn nyǧaitatyn berık ideologiialyq platforma. Elbasy öz maqalasynda «Ūlttyq salt-dästürlerımız, tılımız ben muzykamyz, ädebietımız, joralǧylarymyz, bır sözben aitqanda, ūlttyq ruhymyz boiymyzda mäŋgı qaluǧa tiıs» dedı.
Būl zamanda adam kapitalyna jeter qūndylyq joq. Sol üşın Memleket basşysy jastarǧa, bılımge investisiia saluǧa erekşe köŋıl bölude. Endı bılım men ǧylymǧa negızdelgen ekonomikany, paidaly öndırıstı damytuymyz qajet. Elbasynyŋ maqalasynda jazylǧan negızgı baǧyttardy ıske asyru boiynşa el kölemınde qyzu jūmystar atqarylyp jatyr. «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasy qabyldandy. Baǧdarlama negızgı 4 kışı baǧyttan tūrady.
Olar: «Atameken», «Ruhani qazyna», «Tärbie jäne bılım», «Aqparat tolqyny».
Elordada «Atameken» baǧyty aiasynda «Jergılıktı bastamalar kartasy», «Jomart jürek» syndy jobalar qarastyrylǧan. Būl jobalar qala tūrǧyndary arasynda ızgılık, qaiyrymdylyq, meiırımdılık syndy igı qasietterdı sıŋırudı közdeidı. Ataqty ūstaz äl Farabi «Qaiyrymdy qala tūrǧyndary» traktatynda ärbır adam basqa adamnyŋ ömır süruıne qol ūşyn sozyp, özara kömektesu arqyly baqytty bolatyndyǧy turaly ösiet etken.
Qaiyrymdylyq – hal-qymyzdyŋ boiynda bar asyl qasiet. Atalǧan qasiettı odan ärı jaŋǧyrtuymyz kerek. Osy maqsatta elordadaǧy ırı käsıpkerlerdıŋ basyn qosqan demeuşıler kluby qūryluda. Klub qūramyndaǧy qaltaly käsıpkerler biznestıŋ äleumettık jauapkerşılıgı aiasynda qaladaǧy maŋyzdy äleumettık nysandardyŋ qūrylysyna, äleumettık az qamtylǧan otbasylarǧa qoldau körsetetın bolady.
Qazırgı taŋda memlekettık-jeke menşık serıktestık aiasynda üş balabaqşanyŋ qūrylysy jürgızılude. Sonymen bırge «Ardagerlerdı aialaiyq», «Tuǧan meken», «ASTANA ART FEST» siiaqty jobalar halyqty meiırımdılıkke ündeitın ırgelı ıster.
Astanada osy uaqytqa deiın «Astana – meiırımdı qala», «Smile Astana» jobalary da qalyŋ köpşılık tarapynan qoldau tapqan bolatyn. Osynyŋ bärı – halyqtyŋ tūrmysyn, eldıŋ eŋsesın tıkteitın şarualar ǧana emes, adamdardyŋ mınez-qūlqy men köŋıl-küiıne äser etetın maŋyzdy faktor. Sondyqtan mūndai jobalar aldaǧy uaqytta da öz jalǧasyn tabatyn bolady.
«Ruhani qazyna» baǧyty boiynşa «Ūlttyq mädeniet», «Dästür jäne qūndylyqtar», «Işkı turizm», «El bırlıgı», «Asyl ūrpaq», «Qasiettı Qazaqstan», «Mädeni damu» syndy jobalar qarastyrylǧan.
Elbasynyŋ maqalasynda «Tuǧan jerge, onyŋ mädenietı men salt-dästürlerıne airyqşa ıŋkärlıkpen atsalysu – şynaiy patriotizmnıŋ maŋyzdy körınısterınıŋ bırı. Būl kez kelgen halyqty änşeiın bırıge salǧan qauym emes, şyn mänındegı ūlt etetın mädeni-genetikalyq kodynyŋ negızı» degen joldar bar. Osy rette, «Ruhani qazyna» baǧyty boiynşa «Elorda mädenietı» atty arnaiy baǧdarlama qabyldandy. Būl baǧdarlama boiynşa elordalyq önerpazdar men mädeniet salasyndaǧy şyǧarmaşylyq ökılderınıŋ tek respublika kölemınde emes, älemdık deŋgeide tanyluyna ülken jaǧdai jasalmaq.
Sondai-aq, «Sakraldy Astana» jobasy aiasynda elorda aumaǧynda ornalasqan 20 tarihi maŋyzdy oryndardyŋ jaŋǧyruyna jaǧdai jasalmaq. Onyŋ ışınde «Bozoq» qalaşyǧyn restavrasiialau jäne ony muzeige ainaldyru jobasyn erekşe atap ötuge bolady. Bügınde arheolog ǧalymdar Astana tarihynyŋ «Bozoq» qalaşyǧynan bastau alatynyn däleldedı. «Bozoq» qalaşyǧy orta ǧasyrlarda Deştı Qypşaqtyŋ strategiialyq maŋyzdy ortalyǧy bolǧan. Būl – elorda tarihynyŋ myŋjyldyqtarǧa tartatynynyŋ dälelı. Kez kelgen memlekettıŋ tamyry tereŋge tartqan saiyn, onyŋ ruhani özegı de kemel bolmaq.
Aldaǧy uaqytta Astanada «Alǧys aitu» künıne orai «Qazaq elıne myŋ alǧys» monumentı aşylady dep kütılude. Būl köpetnosty halqymyzdyŋ ötken ömırınen syr şertedı. Qiyn-qystau sätterde Qazaqstanǧa deportasiialanǧan köptegen ūlttarǧa jergılıktı qazaq halqy bır üzım nanyn bölıp berıp, erekşe qamqorlyq körsetkenın jaqsy bılemız. Mūny barlyq azamattar bıluı tiıs. Būl – ışkı tatulyǧymyz ben bırlıgımızdı nyǧaitatyn ideologiialyq platforma.
«Tärbie jäne bılım» baǧyty aiasyndaǧy şaralar öz kezegınde negızgı 4 ideia töŋıregınde toptastyrylady. Olar: «Otanym – taǧdyrym», «Sanaly Azamat», «Ölketanu» jäne «Kıtap – bılım būlaǧy». Sondai-aq, qazaq tılın latyn älıpbiıne köşıru, qazaq tılınde jüz jaŋa kıtap şyǧaru mäselelerı de osy baǧdarlama aiasynda ıske asatyn bolady.
Jastardyŋ bılım aluyna, olardyŋ özara kommunikasiiaǧa tüsuıne, ortaq maqsat pen eldık müdde jolynda jūmyla eŋbek etuıne jaǧdai jasaluda. «Astananyŋ daryndy balalary» festivalı, «Tal künı» aksiiasy, «Menıŋ Otanym – Qazaqstan» atty slet, «Otbasy – baqyt mekenı», «Jau jürek myŋ bala» jobalary, müşäira syndy ıs-şaralar baǧdarlamanyŋ tabysty ıske asyryluyn qamtamasyz etedı.
«Aqparat tolqyny» boiynşa atqarylyp jatqan barlyq jūmystar būqaralyq aqparat qūraldary arqyly jariialanatyn bolady. Jalpy, «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasy negızınen üş kezeŋnen tūrady. Är kezeŋnıŋ özındık sapalyq jäne sandyq indikatorlary bar.
Bırınşı kezeŋ – 2017-2020 jyldar aralyǧyn qamtidy. Barlyq qoǧamdyq, saiasi, ıskerlık, äleumettık instituttary atalǧan baǧdarlamany jüzege asyruǧa jūmyldyrylady. Baǧdarlamany ıske asyru boiynşa normativtık-qūqyqtyq baza qalyptastyrylady. Jūmystar qarqyndy jürgızıletın kezeŋı.
Ekınşı kezeŋ – 2021-2025 jyldar aralyǧy. Būl kezeŋde negızgı jobalar aiaqtalady. Ortaşa maqsatty indikatorlarǧa qol jetkızıledı. Bırınşı kezeŋdegı jaǧdaimen salystyrǧanda aitarlyqtai oŋ özgerıster oryn alady.
Üşınşı kezeŋ – 2026-2030 jyldardy qūraidy. Būl kezeŋde «Tuǧan jer», «Qazaqstannyŋ kielı jerlerınıŋ geografiiasy», «Jahandaǧy zamanaui qazaqstandyq mädeniet», «100 jaŋa oqulyq», «100 jaŋa esım», «Qazaq tılın latyn grafikasyna köşıru» jobalary tolyq jüzege asyrylatyn bolady.
Qorytyndylai kelgende, «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasy ruhaniiatymyzdy jaŋǧyrtu jolynda atqaryluy tiıs dünieler tızbegın naqty belgılep berdı. Maqsat aiqyn, qūlşynys zor.Ötkenge retrospektivtı közben qaraityn bolsaq, dünie oişyldarynyŋ köpşılıgı kemel adam, kırşıksız qoǧam boludyŋ kıltın ızdegen. Bızdıŋşe, danyşpan Abai ösiet etkendei ösek, ötırık, maqtanşaqtyq, erınşektık pen beker mal şaşpaqtyq sekıldı jaman ädetten arylyp, asyq boluǧa şaqyrǧan talap, eŋbek, tereŋ oi, qanaǧat pen raqymǧa ūmtyluymyz kerek. Oǧan Elbasy maqalasynda jazylǧan sana aşyqtyǧy, pragmatizm, ūlttyq kodty saqtau syndy qūndylyqtardy qosuǧa bolady.
Sondyqtan barşa otandastardy barynşa sergek boluǧa, el igılıgı jolynda jūmyla eŋbek etuge şaqyramyn.
Erlan Kanalimov,
Astana qalasy Işkı saiasat basqarmasynyŋ basşysy
