Qarjy piramidasy – bızge ötken ǧasyrdyŋ aiaǧynda kelgen qylmystyŋ eŋ sūmpaiy türı. Ol – bır basyn şauyp tastasaŋyz, kelesı basy ösıp şyǧatyn jetı basty ajdaha siiaqty jany sırı närse. Astana qalasynda mūndai keleŋsızdıkpen küres būryn da qataŋ bolatyn, keiıngı kezde atalǧan alaiaqtyq qūityrqylyqtyŋ ädıs-täsılı tıptı köbeie bastaǧan soŋ tūraqty türde baqylauǧa alyndy.
Qylmysqa jaza bar
Qazaqstan Respublikasy Qarjylyq monitoringı agenttıgınıŋ Astana qalasy boiynşa Ekonomikalyq tergep-tekseru departamentı azamattardy qarjylyq piramidalarǧa tartudyŋ aldyn aluda preventivtı ıs-şaralar keşenın jürgızude.
Jyl basynan berı internet-resurstaryn tekseru boiynşa «Baiqa, piramida!» telegram-bot ıske qosyldy. Endı azamattarymyz saittar men äleumettık jelılerdı qarjy piramidalary boiynşa öz betınşe tekserıp, baǧamdai alady. Būl – olardy alaiaqtyq josparlarǧa tartudan saqtandyrudyŋ ärı qylmystyŋ aldyn aludyŋ bır joly.
2023 jyldyŋ 10 aiynda Astana qalasy boiynşa Ekonomikalyq tergep-tekseru departamentı elorda aumaǧynda zaŋsyz qyzmetın jüzege asyryp kelgen 54 salymşysy bar «Best Road Investment», 389 salymşysy bar «Semeinyi kapital», 250 salymşysy bar «Invest Consulting Agensy», 200 salymşysy bar «Eden Life», 200 salymşy jinaǧan MMK INVESTMENT, 280 salymşy jinaǧan «Finico», 138 salymşysy bar «Qnet», 131 salymşy jinaǧan «Chia Thai», 82 salymşy jinaǧan «World Business Counsaltung», 30 salymşysy bar «Antares», 72 salymşysy bar «Sinsera systems», 120 salymşysy bar «Sterling Invest» jäne 535 salymşy jinaǧan «EOLUS» siiaqty 19 qarjy piramidasy qyzmetınıŋ jolyn kestı.
Qarjylyq piramidalar boiynşa sotqa QR QK 217-baby, 3-bölıgımen 10 qylmystyq ıs joldandy: onyŋ ışınde, 6 qylmystyq ıs boiynşa ükım şyǧarylyp, ūiymdastyruşylary ūzaq jyldarǧa bas bostandyǧynan aiyryldy.
Mysalǧa, «Q-net» qarjy piramidasy, «Q-net» kompaniiasyna jaŋa qatysuşyny tartyp, ol qūny 2 000 AQŞ dollarynan kem emes tauar satyp alu üşın aqşa qarajatyn salady jäne sonyŋ esebınen «Q-net» kompaniiasynan bonustar alady.
Belgılı bolǧanyndai, qarjylyq piramidaǧa adamdar qomaqty aqşaǧa oiy arbalyp, ügıt-nasihatqa elıgıp, öz erıkterımen kırıp jatady. Sondyqtan salynǧan qarajattyŋ qaitaryluyna eşkım eşqandai kepıldık bermeidı.
Oŋai oljaǧa elıtıp…
Tez baiyp ketuge uäde etkenımen, qarjy piramidasyn ūiymdastyruşylar äuelı öz qamdaryn oilaityny belgılı. Qanşa auzy küiıp, soŋy qaiǧyly jaǧdaiǧa aparyp jatsa da köptegen adamdar «aspannan jauatyn» qisapsyz aqşaǧa qatty senedı. Eger qisynǧa salyp oilap qarasaq, salǧan aqşaŋdy 300 paiyz ösımmen üş aidan keiın qaitaryp alu mümkın be? Mäselen, men atalǧan qūityrqy qorǧa bır million aqşa salsam, ony üş aidan keiın üş million etıp qaitaryp alamyn deuge senuge bola ma? Sonda ol aqşa qaidan keluı mümkın? Ärine, būl – investisiialyq alaiaqtyq. Bıreuler siiaqty asqan aqymaqtyq jasap üiın, maşinasyn satyp nemese bankten kredit alyp, üş aidan keiın üş ese etıp qaitaryp alamyn dep jantalasqan jaŋa «investorlardyŋ» arqasynda paida bolatyn «köbık şar». «Jaŋa investorlar azaiyp, nemese bolmai qalǧan künı būl «şar» jarylady. Mıne, barlyq qūityrqylyq pen şyndyq osy jerde.
Osy jyldyŋ köktemınde Astanada «Qnet» kompaniiasynyŋ ūiymdastyruşysy ūstaldy. Sol kezde osy keŋsenıŋ salymşylary 463 million teŋge şyǧynǧa batqan edı. O basta ol jelılık marketing jäne elektrondyq kommersiia salasyndaǧy halyqaralyq serıktestık dep qūrylǧan bolatyn
Astana qalasynyŋ Ekonomikalyq tergep-tekseru departamentı mamandarynyŋ aituynşa, qarjy piramidalarynyŋ qyzmetı bır jyl, jyl jarymnan aspaityn körınedı. Tıptı ekı-üş künnen keiın qylmysy anyqtalyp, uäde etken salymşylaryna bır tiyn da paida tüsırmei qūrdymǧa ketken ūiymdastyruşylar da bar.
Elorda tūrǧyny Nūrtaza Baitasov osyǧan deiın qarjy piramidasyn «halyqaralyq qarjy qory, adamdarǧa kömektesu üşın qaltaly azamattar qūrady» dep oilap kelgen. 2017 jyly ol «Amlr Capital» qarjy piramidasyna alty million teŋge qarjy salady. Rasy kerek, üş aidan keiın atalǧan qor apta saiyn onyŋ esep şotyna 10 dollar, 20 dollar jıberıp tūrǧan. Keiın bıraz uaqyt «uaqytşa qiyndyqtarǧa» bailanysty toqtap qalyp qaita jalǧasqan. Sonymen ol bır jyldyŋ ışınde qolyna bır millionnyŋ üstınde aqşa alǧan. Alaida ūiymdastyruşylar sızdıŋ üstemeŋız depozitte jatyr dep qolyna 12 millionnyŋ sertifikatyn bergen. Köp ūzamai habarlama kelıp, «sız depozittegı aqşaŋyzdy alty aiǧa deiın ala almaisyz, esesıne sızge apta saiyn 50 dollardan esep şotyŋyzǧa tüsıp tūrady sony aluǧa mümkındıgıŋız bar deidı.
Söitıp jyljyp ekı jyl da öte şyǧady. Nūrtaza Baitasovqa «depozittegı aqşasy 24 million teŋgege jettı» degen habarlama keledı. Endı alaiyn dese, qor direktory auysyp ketıptı. Jaŋa direktorǧa ötınış jazǧan edı. Ol «bızde qarjylyq qiyndyqtar bolyp jatyr, qazır eşkımge aqşa bere almaimyz» dep üzıldı-kesıldı bas tartqan. Amaly qalmaǧan elorda tūrǧyny polisiiaǧa şaǧymdanady. Mıne, osy jerde barlyq şyndyq aşylady. Atalǧan qarjy piramidasy negızı Reseide qūrylǧan eken. Bızde tek filialy ǧana jūmys ıstegen. Bır ai būryn üstınen ıs qozǧalyp, direktory qaşyp ketken. Sonymen tūrmystyq jaǧdaiymdy tüzeimın, däuletımdı arttyramyn dep alty million salǧan aqşasynyŋ tek bır million jarymyn ǧana qaitaryp alyp, opynyp qalypty.
Osy jyldyŋ köktemınde Astanada «Qnet» kompaniiasynyŋ ūiymdastyruşysy ūstaldy. Sol kezde osy keŋsenıŋ salymşylary 463 million teŋge şyǧynǧa batqan edı. O basta ol jelılık marketing jäne elektrondyq kommersiia salasyndaǧy halyqaralyq serıktestık dep qūrylǧan bolatyn. Alaida azamattardyŋ aqşasyn tartqan alaiaq ony naqty käsıpkerlık qyzmette paidalanǧysy kelmedı. Esesıne ol salymşylardan tüsken qarajatty özderınıŋ jeke bastaryn baiytuǧa, üsteme aqşa keltıruge jūmsady. Zaŋ boiynşa eşbır mekeme, ūiym nemese kompaniia halyqtan aqşa tartumen ainalysa almaidy. Halyqtyŋ aqşasyn tek ekınşı deŋgeilı bankter ǧana uäkılettı memlekettık organ bergen lisenziia negızınde tarta alady. Sondai-aq mūndai jūmyspen Ūlttyq poşta operatorynyŋ ainalysuyna rūqsat etılgen. Būǧan olardyŋ memleket bergen zaŋdy rūqsaty boluy kerek. Al basqasynyŋ barlyǧy erte me, keş pe küireitın, söitıp halyqty qan qaqsatatyn – alaiaqtyq.
Uädege senıp, opyq jer…
Osy jyldyŋ tamyz aiynda elorda aumaǧynda özınıŋ zaŋsyz qyzmetın 2020 jyldan berı «döŋgeletıp» kele jatqan «Sincere Systems» JŞS basşysyna ükım şyqty. Ol kriptovaliuta birjasymen bırıge otyryp, azamattardyŋ 215 million teŋge aqşasyn qūmǧa sıŋgen sudai joq qylyp jıbergen. Endı, mıne, öz qoldarymen berıp, qazır saida sany, qūmda ızı joq qarjyny ielerı ızdep tabandarynan tausyluda.
Astana qalasynyŋ Ekonomikalyq tergep-tekseru departamentı sengış, az ǧana uaqytta qarjyŋdy üstemelep köbeitıp beremın deitınderdıŋ qaqpanyna tüsıp qala beretın azamattarǧa bailanysty talai ügıt-nasihat, tüsındıru jūmystaryn jürgızıp te keledı. Moiyndau kerek, nätije kütkendegıdei bolmai tūr. Tıptı, qarjy piramidasyn ūiymdastyrǧany üşın Qylmystyq kodekstıŋ 217-baby boiynşa dünie-mülkı tärkılenıp, 12 jylǧa deiın bas bostandyǧynan aiyryluy mümkın ekenın bıle tūrsa da aiyldaryn jimaityndar bar.
Bas qalada jyl basynan berı qarjy piramidasyna aqşa salyp, zardap şekken 480 adamnyŋ aryz-şaǧymy tüstı. Olarǧa jalpy keltırılgen zalal 880 million teŋgeden asyp otyr.
Al osy zaŋsyz biznestı ūiymdastyruşylar qalanyŋ qaq ortasynan körnektı jerden özderınıŋ keŋselerın aşyp alyp, qyzmetkerler ūstaǧan. Tıptı mörlerı, blank qaǧazdary men qyzmettık kuälıkterı de bolǧan. Bylai qaraǧanda, köpşılıktıŋ köz aldynda şynaiy äreket etken.
«Qalai senbeiık, astanada zäulım keŋsede otyr. «Bärı zaŋdy, aqşalaryŋ eselep qaitady» dep ant-su ışıp sendırdı ǧoi. Onyŋ üstıne özım tanityn körşım, bır million aqşa salyp, üş aidan keiın üş million etıp qaitaryp aldy. Sosyn ol taǧy bır million aqşany üstememen alatyndai qaita saldy. Al men salyp edım bır ai jarymda qūqyq qorǧau organdary kompaniianyŋ şotyn būǧattap tastady. Endı aqşamdy ala almai jürmın» deidı zardap şeguşı Elmira Älkenova.
Aita berse, mūndai mysaldar köp. Bır eskererlıgı, qarjy piramidasy tek qarjylyq jaǧynan zardap şektırıp qana qoimaidy, aǧaiynnyŋ da arasyn aşyp jıberedı. Öitkenı ömır körsetıp otyrǧandai, özı senıp qalǧan adam «investor» retınde kelesı kezekte özınıŋ jaqyn tuystaryn, aǧaiyn-jekjatyn, körşılerın tartady ǧoi. Mıne, sonyŋ zardabyn köbı tartyp jatyr.
Sondyqtan qarjy piramidasyn ūiymdastyruşylarǧa halyq bolyp, qoǧam bolyp bıtıspes maidan aşuymyz qajet. Ondai adamdardyŋ ıs-äreketın bastapqy sätınde-aq tūnşyqtyrǧan abzal. Sonda ǧana aqşaǧa dänıgıp, baiudy armandaityndar men ırı kölemdegı alaiaqtyqqa baratyndar sany azaiar ma edı?
