Sapaly asfalt jol qysqartady

Elımız egemendıgın alǧan tūstan berı özektı bolyp kele jatqan mäselelerdıŋ bırı asfalt töselgen tas jol ekenı dausyz. Jasyratyny joq, jaŋadan töselgen asfalttyŋ nebärı bır-ekı jylda toz-tozy şyǧyp jatady. Degenmen soŋǧy jyldary būl mäsele bas qalamyzda oŋ şeşımın tapqandai. Eskırgen joldar jaŋa tehnologiia arqyly jöndeuden ötıp jatyr. Qala şetındegı avtobandar qūrylysy aiaqtalyp, el igılıgıne berıldı. Bız osy tūsta mäselenı älem elderındegı jaǧdai arqyly jan-jaqty qarastyrudy jön kördık.

Asfalttyŋ kez kelgen türı men markasynda qūm, şaǧyl tastary nemese gravii, mineraldy ūntaq jäne qaramaiǧa ūqsas bitum köbırek qoldanylady. Sonymen qatar jūmys barysynda joldy armaturalau üşın geosintetikalyq önımder qosyluy mümkın. Degenmen joldyŋ kei türlerınde şaǧyl tastardyŋ paidalanyla bermeitının aita ketken jön. Bıraq kölık köp qozǧalatyn tūsta ūzaqqa şydas beru üşın paidalanylady.
Aty atalǧan qospalardyŋ qandai röl atqaratynyn bılesız be? Mäselen qūm joldyŋ asfaltqa tüsıretın qysymyn bırqalypta ūstap tūrady. Sondai-aq, ol bitum men şaǧyl tastardyŋ bır-bırıne bailanysyp ketuın qamtamasyz etedı. Al mineraldy ūntaq kem-ketık jerlerdı tolyqtyryp tūrmaq. Būl qospalardyŋ ışınde eŋ maŋyzdysy – bitum. Özgelerı belgılı bır deŋgeide qosylyp otyr­ǧanymen, qaramaiǧa ūqsas önımnıŋ kölemı öz deŋgeiınen kemımeuı tiıs.
Asfaltty tösemes aldyn qara jerdı tüzep alǧan jön. Būl eŋ maŋyzdysy bolyp esepteledı. Sebebı «dıŋgegı» dūrys ornatylmaǧan qara jol ūzaqqa şydamaidy. Osydan keiın baryp qana qūm tögılıp, betı tegısteledı. Al ary qarai şaǧyl tastardyŋ retı ketedı. Bärı ornyǧyp ketu üşın arnaiy tehnikamen bastyrylady. Mıne osy jūmystar rettelgennen keiın ǧana asfalt nemese beton jabyndy üş türlı qabatta qūiylady.

Şeteldık täjıribe

Dünie jüzınde avtomobildıŋ otany Germaniia elı sanalady. Temır tūlpardy oilap tapqan memleket onyŋ jüretın jolyn da nazardan tys qaldyrmaǧan eken. Älemdık reitingte nemıs halqynyŋ joly köş bastap tūrady. Şamasy būl körsetkışke kümän keltırudıŋ de qajetı joq şyǧar. Sebebı Germaniiadaǧy alǧaşqy avtoban jolyna 80 jyldan astam uaqyt bolypty. Al qazırgı asfalttyŋ basym bölıgı Üşınşı Reih kezınde salynypty. Bır qyzyǧy, jaŋa joldar sol tūsta tank maşinasynyŋ qozǧalysyna arnap eseptelgen eken. Sondyqtan qazırgı salmaǧy auyr kölıkter olardy būza almaidy.
Mälımetter boiynşa nemıs joldarynyŋ qūrylysy qūm, şaǧyl tastardyŋ bırneşe ese köbırek salynuy arqyly erekşelenedı. Kei tūstarda būl qabattar ekı metrge deiın jetetın körınedı. Mıne osylar rettelıp, betı tegıstelgennen keiın ǧana qatty beton nemese asfalt töseledı. Germaniiada jol qūrylysy kezınde asyǧystyqqa jol berılmeidı. Bärı bıtkennen keiın künnıŋ şuaǧy men jauyn suy ziianyn tigızbes üşın arnaiy plenkamen jauyp qoiady. Būl elde jol salu jūmystary kezınde ärbır material erekşe nazarda bolady. Taǧy bır erekşelıgı asfalt töseu barysynda jaŋbyr jauyp ketse, jūmysşylar ainala tolyq kepkennen keiın ǧana jūmysyn jalǧas­tyrady.
Asfalt joldyŋ sapasy jaǧynan üzdıkterdıŋ qataryna kıretın memleket – Finliandiia. Būl el klimatynyŋ qolaisyzdyǧyna qaramastan joǧary körsetkışke ie bolyp otyr. Fin halqy da özgelerı sekıldı asfalt astyndaǧy türlı materialdar töselgen qabatyna basa nazar audarady. Äsırese topyraq töselgen tūsynyŋ jöndı ornyǧuy joldyŋ sapasyna kepıl­dık bermek. Soŋǧy jyldary däl osy topyraq qabatynyŋ dūrys bolmauyna bailanysty bırneşe öŋırdegı joldar qaita jöndelıptı.
Dünie jüzınde tas joldy eŋ jyldam töseitın memlekettı bılesız be? Ol şyǧys jaǧymyzda ornalasqan Qytai Halyq Respub­likasy (QHR). Aspanasty memleketınde jol qūrylysşylary saǧatyna 750 metr jerdı asfalttap ülgeredı eken. Osyndai jyldamdyqtyŋ arqasynda jylyna 10 myŋ şaqyrym jol avtomobil qoldanysyna berıledı. Al jol qūrylysşylarynyŋ jūmysy kemınde 25 jylǧa şydamdy boluy kerek. Olardyŋ eŋbekaqysy tölenbes būryn asfalttalǧan joldyŋ sapasyn zertteitın arnaiy mamandary bır süzgıden ötkızıp alady eken.
Germaniiada 80 jyl būryn sapaly joldar salynǧan bolsa, Qytai būl şaqta körsetkış bo­iynşa köş soŋynda bolatyn. Ol uaqytta Qytai bilıgı būl problemadan da maŋyzdylary bar dep eseptegen. Bıraq 1980-jyldary infraqūrylym deŋgeiı jaqsarmaiynşa ılgerı qadam basu mümkın emestıgıne köz jetkızgennen keiın jaǧdai özgere bastady. Juŋgo elı jerınıŋ kölemı boiynşa älemde üşınşı orynda. Qysqa ǧana uaqyt ışınde infraqūrylymy damyǧan elderdıŋ bırıne ainalyp ülgerdı. Osy tūsta «qytailar qandai tehnologiia oilap tapty?» degen sa­ual tuyndaityny zaŋdylyq. Aitarlyqtai erekşelık joq. Tek el bilıgı men öŋırlık bilık bırlese otyryp ekonomikanyŋ damuymen bırge transport jelısınıŋ ılgerı qadam basuyn josparlaidy. 2005-2010 jyldary aralyǧynda avto­magistral jelısın qūru üşın jylyna 17-18 mlrd AQŞ dollary bölınıptı. Mıne, bilık tarapynan jetkılıktı deŋgeide köŋıl bölıngennen keiın jarty ǧasyrdyŋ ışınde osyndai därejege jetıp otyr.
Al Qazaqstandaǧy jaǧdai aty atalǧan eldermen salystyruǧa kele qoimas. Tıptı jol qūrylysy aiaqtalǧannan keiın az uaqytta qaita jöndeuden ötıp jatady. Bır kezderı jol qūrylysy aiaqtalǧannan keiın kölemı asa ülken emes tesıktıŋ baryn közımız şalyp jatatyn. Bastapqyda şaǧyndau ǧana körıngen şūryq tesıktıŋ kölemı az uaqyttyŋ ışınde ülkeie tüsetın. Mıne osylaişa salǧyrt jūmys­tyŋ saldarynan el qazynasy qaita şyǧyndalatyn. Bıraq bızdegı ahual jyl saiyn jaqsaryp kele jatqanyn aita keteiık. Osy tūsta Memleket basşysynyŋ ūstanǧan saiasatyn eske alǧan jön. 2008 jyldyŋ 6 aqpanynda Elbasy Qazaqstan halqyna kezektı Joldau­ynda Ūly Jıbek jolynyŋ qazırgı zamanǧa laiyqtalǧan balamasy, eŋ ırı kölıktık joba «Batys Europa – Batys Qytai» transqūrlyq dälızı ıs jüzınde jüzege asyryluy kerektıgın mälımdegen bolatyn. Ūzyndyǧy 8445 şaqyrymdy qūraityn kölık dälızınıŋ 2787 şaqyrymy Aqtöbe, Oŋtüstık Qazaqstan, Qyzylorda, Jambyl jäne Almaty oblystaryn basyp ötedı ärı bügıngı künı tolyqtai paidalanuǧa berılgen.

Elorda joldary

Astana äkımdıgınıŋ baspasöz qyzmetı bırneşe kün būryn qalanyŋ jol jelılerı, jol-kölık infraqūrylymynyŋ ötkızu qabıletın ūlǧaitu tūraqty türde jürgızılıp tūratynyn habarlady. Bas qalada soŋǧy jyldary kölık qozǧalysynyŋ artuyna bailanys­ty joldardyŋ qauıpsızdıgı men sapasyna köbırek köŋıl bölınıp otyr. Jüielı jūmystyŋ nätijesınde Qabanbai batyr men Mäŋgılık el daŋǧyldaryna keletın kölık qatynasy 40 paiyzǧa azaidy. Ötken jyly elordada 169 köşe salynyp, jöndeuden öttı. Bas-aiaǧy 114,5 şaqyrym asfalt jol töseldı.
Qalalyq jol-transport infraqūrylymyn damytu jäne transport basqarmasynyŋ mälımetı boiynşa, biyl 183 köşe salynyp, jöndeuden ötpek. Onyŋ ışınde qaladaǧy 22 magistraldı köşe, 133 köşe tūrǧyn alaptaryna qatysty. Bölıngen qarajat şeŋberınde 28 köşege 28,4 km jol jabyndysyn töseu jūmystary josparlanyp otyr.
Aita keterlık bır mäsele Astanada jaŋbyr suy aǧyp keterlıktei aryq joldary salynbaǧan. Osynyŋ saldarynan köbıne jauyn suy asfalt joldarǧa ziianyn tigızıp jatady. Endı Rejuvaseal, «Mikromastika» qospalary men asfalttyŋ öŋın ketırmei, qorǧap tūratyn, sondai-aq kedır-būdyr joldyŋ jūqa qabatyn jabatyn «Mikrosiurfeising» qospasy asfalt beton jabyndysynyŋ qyzmetın, sapasyn ūzaq uaqytqa deiın saqtamaq.
Qoryta aitar bolsaq, Qazaqstan egemendıgın alǧan jas memleketterdıŋ bırı. Tiısınşe bızde 80 jyldyq tarihy bar ärı tank qozǧalysyna arnalǧan avtojoldar joq. Jyldamdyq boiynşa şyǧystaǧy körşımızben de iyq tırestıre almaimyz. Ras, bızde naşar jol jeterlık. Dei tūrǧanmen qazır jaǧdai basqaşa. Şeteldık täjıribelerdı ıske asyru arqyly bärı jaqsaryp keledı.

Aian ÄBUÄLİ