Qazaq qaraly künge qarjy jinaudy jaqsy yrymǧa balamaidy. Degenmen «Jaman aitpai, jaqsy joq» dep saqtandyru kompaniialarynyŋ qyzmetıne jügınetınder, äsırese, pandemiia kezınde arta tüsken. «Apat aityp kelmeitını» sekıldı, koronavirus siiaqty jaŋa ındet te tosynnan keletının kördık. Ekı jylda Qazaqstanda 14 myŋǧa juyq adam osy qauıptı dertten köz jūmdy. Byltyr Belgiianyŋ özınde 70 myŋǧa juyq adam özın koronavirus infeksiiasynan saqtandyrǧan. Al bız ömırımızdı nemese mülkımızdı saqtandyruǧa daiynbyz ba?
Saqtandyru, eŋ aldymen, kepıldık üşın, odan keiın täuekeldıŋ aldyn alu üşın qajet. Ökınışke qarai, köptegen elder saqtandyrudyŋ mümkındıgın tolyq paidalanyp otyrǧan joq. Mysaly, Ortalyq Aziiada erıktı saqtandyru ülesı 10 paiyzǧa da jetpeidı. «Viktoriia» SK» AQ basqarma töraǧasy Rauşan Erjanovanyŋ aituynşa, Qazaqstandaǧy saqtandyru salasy öte tömen deŋgeide, 1 paiyzdan aspaidy. Damyǧan şetelderde körsetkış 15-20 paiyz deŋgeiınde. Saqtandyru körsetkışınıŋ tyǧyzdyǧy da, iaǧni jan basyna şaqqandaǧy saqtandyru syiaqysy tömen, bır adamǧa 60-75 dollardan joǧary emes. Damyǧan elderde bır adamǧa 5-10 myŋ dollardan keledı. Saqtandyru salasyndaǧy halyqaralyq sarapşy Robin Kristidıŋ aituynşa, mūnyŋ basty sebebı – ūzaqmerzımdı daǧdarys, odan da maŋyzdysy – qarjylyq jüienıŋ jūmys ıstemeuı men jemqorlyq.
Qūjat boiynşa saqtandyruşy öz klientınıŋ kez kelgen qiyndyǧyna bailanysty jūmsalatyn barlyq şyǧynyn öz moinyna alady. Eger sız tabys tabu mümkındıgınen aiyrylsaŋyz, saqtandyruşy kompaniia sızdıŋ jaqyndaryŋyzǧa ailyǧyŋyzdy tölep otyrady. Būl qyzmet türın paidalanatyndar öte köp, öitkenı keibıreuınıŋ nesiesı bar, ekınşı bır otbasynda qaitys bolǧan adam jalǧyz tabysker boluy mümkın. Bır sözben aitqanda, kez kelgen zatty saqtandyruǧa bolady, tıptı, üilenu toiyn da kırıs-şyǧysqa saqtandyrǧan otbasylar jeterlık.
Saqtandyru jäne basqa da qyzmet türlerı adamnyŋ ailyq tabysynyŋ 15 paiyzynan aspauy kerek. Tabysy künkörısınen artylmaityn adamdar saqtandyru qyzmetıne jügınbeidı. Bıraq kez kelgen memleket osy baǧytta jūmys ısteuı kerek.
Bügınde ömırdı saqtandyru önımderı ärbır qazaqstandyq üşın qoljetımdı. Sızdıŋ ömırıŋızdı nemese balalaryŋyzdyŋ ömırın qorǧaityn ärtürlı saqtandyru baǧdarlamalary bar. Būl baǧdarlamalar belgılı bır merzımde az mölşerdegı salymdarmen ülken somany jinaqtauǧa, sonymen qatar qiyn jaǧdaidan oŋai şyǧyp ketuge mümkındık beredı. «Halyq-Life» saqtandyru kompaniiasynan osyndai «Ömırdı saqtandyrudyŋ jinaqtauşy» polisterın nebärı 5000 teŋgege onlain räsımdeuge bolady. Mūndai saqtandyru polisı qalai jūmys ısteitını turaly qarapaiym mysalmen körseteiık: saqtandyrylatyn tūlǧa 25 jastaǧy keŋse qyzmetkerınıŋ 20 jyldyq merzımge saqtandyru boiynşa ai saiynǧy jarnasy 10 myŋ teŋge bolǧanda saqtandyru somasy 3800000 teŋge bolady. Būl mysal nenı bıldıredı? Eger būl adamnyŋ basyna bır ıs tüsse, ol saqtandyru salymdaryn bar bolǧany ekı ai nemese bır jyl merzımınde tölese de, onyŋ otbasy saqtandyru somasyn tolyq kölemde, iaǧni 3 mln 800 myŋ teŋgenı alady. Al eger osy adam banktegı şotyna ai saiyn 10000 teŋge kölemınde aqşa salyp otyrsa, onda ol 20 jylda nebärı 2400000 teŋgenı jinaqtaidy. Būl jinaq türı tiımsız, nege deseŋız sol merzımdegı infliasiia būl qarajatty azaityp jıberuı äbden mümkın ärı būl salymnyŋ saqtandyru qorǧanysy joq. Sondyqtan qarajatty jinaqtamas būryn aldymen bärın egjei-tegjeilı zerttep, eseptep, özıŋızdıŋ ärı jaqyn adamdaryŋyzdyŋ qauıpsızdıgın aldyn ala oilap, alaŋdaǧanyŋyz abzal.
– Menıŋ jasym 57-de, byltyr elordadaǧy bır saqtandyru kompaniiasyn taŋdap, jarnamdy tölep, 11 jylǧa tırkeldım. Būl merzım menıŋ jasyma bailanysty belgılendı, iaǧni 63 jasqa deiıngı jyldar boiynşa jylyna 250 myŋ jarna töleimın. Būl soma adam jasy kışı bolǧan saiyn kemi tüsedı. Osy şeşımdı bolaşaǧym üşın, endıgı bır on jyldan keiıngı ömırımdı oilaǧandyqtan qabyldadym. Sebebı saqtandyruşy kompaniia är jyl saiyn jarnamnyŋ üstıne syiaqy qosyp otyrady. Mäselen, 11 jylda 250 myŋnan, negızı, 2 mln 750 myŋ teŋge ǧana jinalsa, kompaniia qosatyn syiaqy arqyly ony 7-8 mln teŋge etıp aluǧa bolady. 11 jyl tolmaiynşa, būl somany tolyq ala almasam da, osy jyldar ışınde jarnamdy paiyzsyz nesie retınde paidalanyp, qaitadan ornyna qoiyp otyruǧa mümkındık berılgen. Qazaqtar, ärine, mūndaidy jamandyq şaqyru dep sanaidy, bıraq ömır bar jerde ölım bar degendei, eger men olai-būlai bolyp ketıp jatsam, bar jinalǧan aqşa balama qalady, – deidı elordalyq tūrǧyn Meruert Ömırzaqova.
Älemdegı eŋ qymbat saqtandyru polisı amerikalyq kinorejisser Stiven Spilbergke tiesılı eken. Onyŋ ömırı 1,2 mlrd AQŞ dollaryna saqtandyrylǧan. Al tanymal sportşylar, mysaly futbolşylar öz dene müşelerın mındettı türde milliondaǧan dollarǧa saqtandyrady ärı qiyn jaǧdaiǧa tap bolǧan odan paida tauyp ta jatady. Qarapaiym adamdardyŋ da ataqty, tanymal adamdardan eş erekşelıgı joq. Öitkenı tosynnan keletın qauıp kez kelgen adamnyŋ basyna tüsuı äbden mümkın. Jai ǧana jürıp bara jatyp taiǧaq jerde qūlap, jaraqat aluǧa bolady. Mıne, osyndai jaǧdai oryn alǧan kezde bız ataqty adamdardan ne aiyrmaşylyǧymyz bar, özımızdı, öz otbasymyzdy qarjy jaǧynan nege qorǧamaimyz degen oilar keledı…
