Astananyŋ tarihy Saryarqa audanynan bastalady. Ol – elordanyŋ eskı audany. Aumaǧynda «Agroqalaşyq», «Köktal», «Köktal-2» tūrǧyn alaptary jäne «Orman otyrǧyzu uchaskesı» kentı ornalasqan eldı mekende atqarylyp jatqan igı ıster men aldaǧy damu josparlary turaly Saryarqa audanynyŋ äkımı Jüsıp Jūmaǧūlov äŋgımelep berdı.
– Jüsıp Rahatūly, tūrǧyn alaptardyŋ ärqaisysynda atqarylyp jatqan jūmystarǧa jeke-jeke toqtalsaŋyz. Olardyŋ bır-bırınen aiyrmaşylyǧy qandai?
– Jalpy, tūrǧyn alaptar ǧana emes, qalanyŋ barlyq tört audany da bır-bırıne ūqsamaidy. Olardyŋ ärqaisyna tän problemalary, özındık dästürlerı men erekşelıkterı bar. Aitalyq, Saryarqa audanyndaǧy köppäterlı üilerdıŋ 60 paiyzdan astamy – 1933 jyldan 1999 jylǧa deiıngı aralyqta salynǧan eskı üiler. Sondyqtan, olarda Esıldıŋ sol jaǧalauynda ornalasqan üilerge mülde qatysy joq problemalar köptep kezdesedı. Būl – infraqūrylymnyŋ tozuy, üilerdıŋ eskıruı. Bıraq mūnyŋ jaqsy jaqtary da joq emes. Mäselen, men osy audanda 30-40 jyldan berı bır-bırımen körşı tūratyn adamdardy köptep kezdestırdım. Baiqauymşa, olar özara jaqyn jandarǧa ainalyp ülgergen. Bırın-bırı erteden tanityn mūndai adamdarǧa keibır mäselelerdı bırlesıp şeşu, ärine, oŋaiyraq. Atap aitsaq, «Köktal» tūrǧyn alabynda myŋǧa juyq qandastarymyz tūrady jäne olardyŋ özderı jiı bas qosatyn «Nūr besık» atty şaǧyn audany bar. Al Agroqalaşyq tūrǧyndardyŋ basym bölıgı – jergılıktı jūrtşylyq, iaǧni selinogradtyqtar.
Bügıngı taŋda tūrǧyn üi alaptaryndaǧy jüielık mäselelerdıŋ köpşılıgı şeşımın tapty. İnfraqūrylym turaly aitar bolsam, «Köktal-2» tūrǧyn alabynda jaryqtandyru jūmystary 100 paiyz jürgızıldı, joldar asfalttalyp, ortalyq gaz, sumen jabdyqtau, kärız jüiesı tartyldy, jaqynda «Qorǧaljyn» ülken skverı aşyldy. Būl – bükıl oŋ jaǧalaudaǧy eŋ ülken saiabaq. Qazır bız osynyŋ bärın saqtaumen jäne infraqūrylymdy jaqsartumen ainalysudamyz.
Eldı mekendegı eŋ negızgı mäselelerdıŋ bırı – eşqaşan jöndelmegen köşelerge asfalt töseu. Menıŋ oiymşa, ekı jyl ışınde bız būl mäselenı tolyǧymen şeşemız. Sondai-aq äleumettık nysandar sanyn köbeitu josparymyzda bar. Agroqalaşyqta batpaqty jerler köp. Sondai-aq köktemgı erıgen qar suy men jerasty sularynyŋ mäselesı bırtındep şeşılude.
– Jūrtşylyq audan aumaǧyndaǧy kez kelgen jaǧdaiǧa beijai qarai almaidy. Jalpy, tūrǧyndar sızge qandai mäselelermen jiırek jügınedı?
– Bügıngı taŋda tūrǧyndardy tolǧandyrǧan basty mäsele – baspana. Būl – tek bızdıŋ audanda ǧana emes, bükıl elordada da özektı problema. Ol halyqtyŋ tez ösuımen de bailanysty bolsa kerek. Eger 2010 jyly qalada 600 myŋ adam tūrsa, 2020 jylǧa qarai bız 1 mln 200 myŋ şektı deŋgeiden öttık, iaǧni 10 jyl ışınde elorda halqy ekı ese östı. Sondai-aq infraqūrylymnyŋ tozuy TKŞ qyzmetıne kerı äser etpei qoimaidy. Mysaly, qazır audanymyzda jylytu mausymyna belsendı daiyndyq jūmystaryn jürgızıp jatyrmyz. Köptegen üilerdıŋ infraqūrylymynyŋ tozǧany sonşalyq, olarǧa qyruar qarajat qajet. Tūrǧyndar qinalyp qalmas üşın bız būl jaǧdaidan şyǧudyŋ mümkındıgınşe tiımdı joldaryn ızdeudemız.
– Qaladan syrtqaryraq ornalasqan eldı mekenderdıŋ tūrǧyndarymen qanşalyqty jiı kezdesesız?
– Mūndai kezdesulerdı kün saiyn ūiymdastyramyz, tūrǧyndarmen betpe-bet jüzdesıp, jiı sūhbattasamyn. Eldı mekenderdıŋ inspektorlary otyratyn tūrǧyn üi alaptarynyŋ chattary bar. Qysqasy, bız tūrǧyndarmen täulık boiy bailanystamyz. Äleumettık jelıde audannyŋ arnaiy paraqşasy bar, adamdar oǧan öz sūraqtaryn jazyp, ötınımder jıberedı, aşyq syn aityp, alǧys aita alady. Keide eldı mekenderge tym köp köŋıl bölıp, audan ortalyǧyndaǧy tūrǧyndardyŋ mäselelerı syrt qalyp jatady. Osynyŋ bärın qadaǧalap otyruǧa tyrysamyz. Būl rette men halyqpen ünemı esep beru kezdesulerın ötkızıp tūramyn.
Memleket basşysy şet aimaqtardy damytudy tapsyrǧan bolatyn. Menıŋşe, būl – dūrys. Qalanyŋ ortalyq bölıkterınde bar närse odan syrtqaryraq ornalasqan eldı mekenderde de boluy kerek. Sondai-aq bızde Telegram-da chat bar, onda tūrǧyndar öz problemalary turaly aşyq jaza alady. Qysqasy, bız tūrǧyndarmen ünemı bailanystamyz.
– Jaqynda audannyŋ tūrǧyn alaptary joǧary jyldamdyqty internetke qosyla bastady. Būl turaly ne aitasyz?
– Būl – soŋǧy segız jyl ışınde köterılgen ülken jüielık mäsele. Bır kezderı Astananyŋ säulettık kelbetın saqtau üşın symdardy äue arqyly ötkızuge tyiym salu turaly şeşım qabyldandy. Eger internet ornatqyŋyz kelse, ony tek jer astymen ötkızuıŋız kerek, bıraq būl mümkın emes. Mysaly, Agroqalaşyqta tym tar tehnikalyq dälızder bar. Gaz qūbyry ornalasqan jerdegı qauıpsızdık aimaqtaryna jaqyndauǧa bolmaidy. Qala äkımı Altai Kölgınovpen ötken keŋeste de osy mäsele köterılıp, oŋ şeşımın tapty. Bız symdardy äue jelılerı arqyly, iaǧni tırekter arqyly ötkızuge kelıstık. Qaraşa aiynda «Köktal-2»-de joǧary jyldamdyqty internetke qosyludy aiaqtaudy josparlap otyrmyz. Sodan keiın basqa tūrǧyn alaptaryna köşemız. Barlyq adamdar qazırgı zaman talabyna sai ömır süruı kerek.
– Qazırgı taŋda audan aumaǧynda gazdandyru jūmystary qalai jürgızılıp jatyr?
– Tūrǧyn alaptarynyŋ şamamen 54 paiyzy, naqtyraq aitsaq, 5142 abonenttıŋ 2703-ı gazǧa qosyldy. Menıŋ oiymşa, 2023 jyldyŋ köktemıne qarai şet aimaqtardyŋ tūrǧyndary 100 paiyz gazǧa qosylady. Dūrysy, būl jūmystardy jazda ısteu kerek, bızdıŋ tūrǧyndar qyrküiekte qimyldai bastaidy. Būryn gazdy üige kırgızudıŋ maşaqaty köp bolatyn. Qaǧazdardy segız tarmaq boiynşa ūsynu, onyŋ bıreuın №2 nūsqasyn oryndau üşın million teŋge jūmsau qajet edı. Būl qyzmettıŋ özı 76 jūmys künınde daiyn bolady, demek ony alu üşın jarty jyl ketetın. Astana äkımı Ükımetpen aqyldasyp, qajettı qūjattar tızımı qysqartyldy, ony tūrǧyndarymyz üşın mümkındıgınşe qarapaiym jäne yŋǧaily etıp jasadyq. Būl gazdandyru prosesıne belgılı bır serpın berdı.
Tūrǧyndar üşın gaz jürgızu kezınde basqa da kömek türlerı körsetıledı. Mysaly, bız qarastyratyn bırneşe mehanizmder bar. Bırınşısı – memlekettık mehanizm. Būryn memleket jalpy somanyŋ 260 myŋ teŋgesın ǧana subsidiialasa, qazır tūtynuşy resmi türde halyqtyŋ äleumettık osal toptaryna jatatyn bolsa, subsidiia somasy 413 myŋ teŋgege deiın ūlǧaidy. Sondai-aq gazǧa qosylu üşın qajettı somany bank arqyly jeŋıldetılgen nesiemen alu jaǧy da qarastyrylǧan.
Bız infraqūrylymǧa erekşe nazar audaramyz. Şet aimaqtar jahandyq türde özgerdı dep aita almaimyn. Degenmen, bız adamdardyŋ ömır süru sapasyn jaqsartuǧa tyrysudamyz. Būl rette bız özımızge deiın jasalǧan jūmystardy jetıldıre otyryp, prosestı odan ärı jaqsartuǧa küş jūmyldyrudamyz.
– Aldaǧy uaqytta tūrǧyn alaptarda qandai jaŋa jobalar ıske asyrylady?
– Bügıngı taŋda «Köktal-2» tūrǧyn alabynda 800 oryndyq köpsalaly auruhananyŋ qūrylysy, Agroqalaşyq eldı mekenındegı Tılendiev daŋǧyly, 36 mekenjaiynda sauda-oiyn-sauyq ortalyǧynyŋ qūrylysy qyzu jürgızılıp jatyr. Jalpy, bızdıŋ audanda būǧan deiın bır ǧana kinoteatr bolǧan edı. Jaŋa sauda-oiyn-sauyq ortalyǧynda kinoteatr men köterme-taratu ortalyǧy bar bazar, kiım-keşek satatyn oryndar bolady.
Jalpy josparlar turaly aitatyn bolsam, aumaǧymyzdaǧy «Nūr besık» şaǧyn audanynda injenerlık infraqūrylym qūrylysyn jaqynda tolyǧymen aiaqtaimyz. 2019 jyldan bastap osy audanda köşeler jöndelıp, 84 jaryqtandyru tırekterı ornatylyp, balalar oiyn alaŋdary salyndy. Aǧymdaǧy jyly kärız, su jäne su qūbyry qūrylysy tolyǧymen aiaqtalady.
Audanymyzdyŋ eŋ şetınde ornalasqan «Aǧaş otyrǧyzu telımı» eldı mekenınde qazırgı kezde 500-ge juyq adam tūrady. Būl degenımız – 60-qa juyq üi. Ol jerde eşqaşan su bolmaǧan eken. Biyl bız ortalyq su qūbyry men kärız qūrylysyn bastadyq. Būl, ärine, öte ülken joba.
Jalpy, Saryarqa – qalanyŋ eskı audany. Astananyŋ tarihy osy audannan bastalady. Mūnda köptegen tarihi nysandar bar. Olardyŋ ärqaisysy men üşın ystyq. Özım Almaty qalasynda tuyp-östım. Astanaǧa 2014 jyly köşıp kelgende aldymen, aua raiynyŋ qolaisyzdyǧyn baiqadym. Degenmen, uaqyt öte kele bärıne üirendım.
Elordada men üşın erekşe süiıktı jerler köp. Äsırese, Esıldıŋ jaǧalauynda, arbatta seruendegendı ūnatamyn. Tūŋǧyş Prezident mūrajaiynyŋ artyndaǧy alaŋ köz tartady, öte keremet. Eger Esıl özenınıŋ jaǧalauynda jäne Arbatta qaşanda köŋıldı dauystar estılıp, halyq köp jüretın bolsa, būl alaŋ kerısınşe typ-tynyş, halyq ta az, sondyqtan men osy jerge seruendeuge jiı kelemın. Menıŋ oiymşa, būl – Astanadaǧy eŋ ädemı jerlerdıŋ bırı.
Şynar Hamitova
