Jasy ūlǧaiǧan adamdarǧa medisina qyzmetkerlerınıŋ nemqūraily qarauy beleŋ aldy. Alaida qarttarǧa, onyŋ auru-syrqauyna kärılık dep salǧyrt qarau – mädeniettıŋ tömendıgı. Tegın em alu – jas erekşelıgıne qaramastan, Qazaqstan azamattarynyŋ bärıne bırdei Ata Zaŋmen berılgen qūqy. Jedel järdem de şaqyrtqan adamdy kärı-jas dep bölmei, bärıne bırdei bılıktı qyzmet körsetuge tiıs.
Taiauda bır äjeimen jolymyz toǧysqan edı. Keibır qatarlastary sekıldı ümıtsızdıkke tüspegen. Äldekımderdei ärnärseden sekem almaidy. Kıjınbeidı. Keiımeidı. Jastardyŋ bolaşaǧyna senımmen qarap, ainalasyna meiırlenıp otyrady. Jyly söileidı, auzy jaqsy. Özı batagöi.
Qariianyŋ jasy seksen altyda eken. Densaulyq turaly söz bolǧanda, äldenege alaŋdaitynyn sezdırdı.
Äŋgımesıne qaraǧanda, qaibır jyly oblys ortalyqtarynyŋ bırındegı qyzynyŋ üiıne baryp jatyp, qatty auyrypty. Qyzy jedel järdem şaqyrtady. Därıgerler kele sap qariianyŋ aiaǧy ısıp, qyzuy köterılıp jatqanyn köredı. Bıraq būl aurudyŋ syry «qarttyqta» ekenın aityp, oǧan jasynyŋ seksennen asqanyn esıne salyp, şarasyzdyq tanytyp ketedı.
«Sonda bız seksennen assaq, öle beruımız kerek pe?» dep ünsız qaldym deidı älgı äjei. Sol oqiǧadan soŋ, ölıp bara jatsa da, jedel järdem şaqyrtpauǧa bekıngenın söz auanymen bıldırıp qoidy.
Sol äŋgımeden keiın köp jasaǧan adamdar turaly oi kökeiımnen ketpei jürdı. Bügıngı künı bızdı özımşıldık bilegen siiaqty. Özımşıldık bilegenı sondai, qoǧamnyŋ bar igılıgı bızge ǧana tiesılıdei köremız. Densaulyqty kütıp, sau jüru bızdıŋ ǧana qūqymyz sekıldı. Jasy ūlǧaiǧan adamdarǧa köbımızdıŋ «sızdıŋ jasyŋyzǧa jetem be, joq pa», «sızdıŋ jasyŋyzda sızdei bolyp jüre alsaq, qaneki» dep tūryp, sūqtanyp söileitın de kezderımız bar.
İä, seksennen asu bız üşın ūzaq jasaǧan bolyp sanalady.
Al şyn mänınde, köp jasau adam balasy üşın taŋsyq pa?
Şveisariia halqynyŋ ortaşa ömır süru jasy – 82,70-tı körsetedı eken. Japon elınde de ortaşa ömır süru ūzaqtyǧy 82,59-dy qūraidy. İslandiiada – 82,39; İspaniiada – 82,33; İtaliiada – 82,09; Avstriiada – 81,85; Şvesiiada – 81,8; İzrailde 81,76; Fransiiada – 81,67; Norvegiiada – 81,3 jas. Al CIA World Factbook-tıŋ mälımetterı boiynşa Monakoda halyqtyŋ ortaşa ömır ūzaqtyǧy 89,68 jas dep körsetılgen.
Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymynyŋ körsetkışterıne säikes, jer betındegı barlyq er azamattardyŋ ortaşa ömır süru ūzaqtyǧy – 80,2 jas, al äielderdıŋ ömır süru ūzaqtyǧy 85 jas eken. Qazırgı jedel qarqynmen damyp jatqan medisinanyŋ arqasynda būl körsetkış sanauly jyldardan soŋ 90-ǧa jetetın bolady deidı boljamşylar.
Demek, seksen jastan asqanǧa sūqtanu – kısı mädenietınıŋ tömendıgı. Medisina salasy qyzmetkerlerı de kısı jasynyŋ ūzaqtyǧyn paidalanyp, öz bılıksızdıgın bürkemeleuge haqysy joq.
Hoş. Älemde jüzden asqan adamdary myŋdap sanalatyn elder köp. Bır ǧana Japon elınde ötken jyldary mūndai ǧasyr jasaǧan adamdardyŋ sany 52 myŋǧa juyq bolǧan. Ondai elderde, ärine, qart adamdarda eşqaşan «köp jasap qoidym-au» degen qolaisyz sezım bolmaidy.
Qazaqstan da ömır süru ūzaqtyǧy boiynşa Ortalyq Aziia memleketterınıŋ aldyŋǧy qatarlarynyŋ bırınde tūr. Naqty sandardy söiletsek, Reseide ortaşa ömır süru ūzaqtyǧy 66,05 jas bolsa, Ukrainada – 68,1 jas, Belorussiiada 70,2 jas. Al Qazaqstandaǧy būl körsetkış 69 jasty qūraidy.
Qazaq taǧamtanu akademiiasynyŋ prezidentı Töregeldı Şarmanovtyŋ aituynşa, mūndai ömır süru ūzaqtyǧyn joǧarylatuǧa adamnyŋ qoǧamǧa jaqsy közqaraspen qarauy, jüike jüiesınıŋ tūraqty boluy jäne tamaqtanu rejimınıŋ saqtaluy sebep bolady eken.
P.S. Jalǧyz äjeimen äŋgımeden soŋ jer betındegı eŋ ūzaq jasaǧan adamdar, köp jasaityn halyq turaly oi jetegıne alǧan. Halqynyŋ ortaşa ömır süru ūzaqtyǧy joǧary elderdıŋ bärı qoǧamy meiırımge bai, adamdary tabiǧatyn da, elın de, özderın de aialaǧan, halqynyŋ mädenietı joǧary memleketter ekenıne közımız jete tüstı. Būl maǧan aqyn apamyz Küläş Ahmetova jiı aitatyn ylǧi ūzaq ömır süretınderdıŋ araly turaly äŋgımenı esıme tüsırdı.
«Japoniiada Okinava araly bar. Sol araldyŋ tūrǧyndary, negızınen, ūzaq ömır süredı eken. Sonyŋ syry nede dep ızdeuşı edım. Söitsem, ol aralda özı myŋdaǧan adam ömır süredı eken. Bır araldy mekendegen eldıŋ bärı bır-bırıne tuystyq sezımmen qaraityn körınedı. Auylda bır üide tūratyn jalǧyz qart bolsa, bükıl auyl soǧan baryp, qol ūşyn berıp, otynyn tüsırıp, otyn jaǧyp, ūdaiy qamqorlyq tanytyp tūrady eken. Ol araldyŋ tūrǧyndarynda kısıkiıktenu joq. Bır-bırıne şynymen tuysyndai qaraidy. Sol qamqorlyqtyŋ, sol jaqsylyqtyŋ, sol meiırbandyqtyŋ arqasynda ol jerdıŋ halqy ūzaq ömır süredı» deidı aqyn…
Osy taqyrypta qyzyqty derekterdı oqyp otyrǧanda, adam qartaiǧanda da ainalasyndaǧylardy jaqsy köre me, ömırden, özge adamdardan mezı bolyp ketpei me, kärı jürekte meiırım sarqylyp qalmai ma, köp jasaǧan janda jylu bola ma degen sekıldı sūraqtar jylt etedı. Sol mūŋ eken, arsyz köŋıl jer betındegı eŋ kärı adamdardyŋ fotosuretterın köruge qūmarta berdı.
İä, adam jüregı jüz jyl, tıptı jüz jiyrma, jüz elu jyl meiırım men mahabbat besıgı bolyp qala alady eken. Jan bar jerde jylu bolady.
Ömır – aiaq-qoly balǧadai jastarǧa ǧana tän emes.
Endeşe, ǧasyr jasaǧan jürek saqtaǧan meiırımdı bız nege saqtai almaimyz?
Näzira BAIYRBEK
(Suret fotograf Aibek AHANOVTYŊ Instagram paraqşasynan alyndy)
