Än älemınıŋ padişasy, Qazaqstannyŋ halyq ärtısı Şämşı Qaldaiaqovtyŋ şyǧarmaşylyǧy halyq änderı men halyq kompozitorlarynyŋ mūrasynan tamyr tartady. Sonyŋ ışınde Bırjan men Aqan änderıne yntyqtyǧy erekşe edı. Şämşı ötken ǧasyrdyŋ jetpısınşı jyldary sol sal-serılerdıŋ elıne saparlaǧan da eken. Sol kezde Kökşetau oblystyq partiia komitetınıŋ jauapty qyzmetkerı Bolat İsabaev kompozitordy kütıp alyp, sūlu Kökşe jerın aralatty. Būl tanystyq ūzaq jylǧy dostyqqa, otbasylyq aralastyqqa ūlasty. Bolat Elubaiūly qazır Nūr-Sūltan qalasynda tūrady. Jaqynda aqsaqalmen kezdesıp, eskırmes estelıkterdı sanasynda jaŋǧyrtudy sūradyq.
– 1974 jyldyŋ säuır aiy bolatyn. Oblystyq partiia komitetınıŋ sol kezdegı bırınşı hatşysy Erkın Äuelbekov menı şaqyryp alyp: «Şämşı Qaldaiaqovty bıletın bolarsyŋ» dedı. «Ärine, bılemın» dep jauap berdım. Erkın Nūrjanūly: «Endeşe bılseŋ, kompozitor bızdıŋ elde jürgen körınedı. Alekseevka kentınde (qazırgı Aqköl) auruhananyŋ bas därıgerı Amangeldı Sūraǧanov degen dosy bar eken. Sonyŋ üiınde jatyr deidı. Sen Şämşıge baryp, kezdesıp, tanys. Qanşa uaqytqa kelgenın, qandai jospary bar ekenın bıl. Kökşetauǧa kelemın dese, osynda alyp kel» degen tapsyrma berdı. Aitqanyn ıstedım. Şämşı anyq josparyn aitqan joq. Tek: «Kökşetaudy köruge keldım. Qanşa bolatynymdy däm bıledı. Kökşenı syrttai ǧana jaqsy bılemın. Osy el men jerge, Burabaiǧa qūmartyp jüruşı edım. Özım änderın süiıp tyŋdaityn Aqannyŋ, Bırjannyŋ elın, jūrtyn körsem be dep oilaǧanmyn» dedı. Men: «Kökşetauǧa qaşan baru oiyŋyzda bar?» dep sūradym. «Qazır barsaq ta daiynmyn» dep jauap berdı. Onda jinalyŋyz, ala keteiın» dedım, – dep bastady äŋgımesın Bolat Elubaiūly.
Sodan Şämşını jäne eŋbek demalysynda jürgen Amangeldı Sūraǧanovty Kökşetauǧa ertıp alyp keldı. Şämşı syralǧy dosy, kompozitormen şyǧarmaşylyq bailanysta bolǧan sol uaqyttaǧy «Sosialistık Qazaqstan» gazetınıŋ Kökşetau oblysyndaǧy menşıktı tılşısı, aqyn Erkeş İbrahimmen kezdestırudı sūrady. Erkeş Şämşınıŋ keletının bıledı eken. Aqyn men kompozitor «Kökşetau pravdasy» gazetınıŋ redaksiiasynda kezdestı. Erkeş Şämşını qonaqüige tüsırmei, bolar da bolmai öz şaŋyraǧyna alyp kettı. Erteŋıne obkomǧa keldı. Sapar jospary sol jerde jasaldy.
– «Eŋ aldymen Aqan serınıŋ ziratyna baruym kerek. Sony körsem dep edım. El-jūrtyn aralap, Aqannyŋ közın körgen adamdar bolsa, solarmen kezdeskım keledı» dedı Şämşı. Sapardy sodan bastaityn boldyq. Sol kezdegı Volodar, qazırgı Aiyrtau audanynyŋ basşylaryna habarlastym. Olar «kelıŋder» dedı. Audandyq partiia komitetı ügıt-nasihat bölımınıŋ meŋgeruşısı Timur Irgebaev jol bastady, – deidı Bolat aqsaqal.
Şämşı Aqannyŋ elıne barǧanda aǧaiyndarymen kezdestı. Bır qart kısı serınıŋ közın körgenın, tuysy ekenın, bala kezınde Qūlagerdı talai suarǧanyn aitty. Kompozitor Kökşetau audany aumaǧyndaǧy Aqan serınıŋ ziratyna täu etıp, dūǧa oqydy. Artynşa Syrymbet mektebınde kompozitormen kezdesu ūiymdastyryldy.
– Halyq köp jinaldy. Zaiken Atyǧaeva degen oqu ısınıŋ meŋgeruşısı bar eken. Kezdesudı sol jürgızdı. Ūstazdar men oquşylar Şämşını «Menıŋ Qazaqstanym» änımen qarsy aldy. Şäkeŋ özınıŋ ömırı, şyǧarmaşylyǧy jönınde äŋgımelep, sūraqtarǧa jauap berdı. Keibır änderınıŋ tarihyn aitty. Sonyŋ ışınde «Menıŋ Qazaqstanym» qalai, ne sebeppen jazylǧanyn äŋgımeledı. Öte jaqsy keş boldy. Oquşylar da belsendı eken. Qysylmai söiledı. Keşke Zaiken Atyǧaevanyŋ şaŋyraǧynda däm berıldı. Oǧan auyldyŋ belgılı adamdary, änşıler, Qairanas degen jyrşy qatysty, – deidı Bolat Elubaiūly.
Şämşınıŋ būl sapary sūlu, körkem tabiǧatty tamaşalaumen jalǧasty. Kompozitor Burabaidy aralauǧa, Bırjan saldyŋ beiıtıne baruǧa niet tanytty. Burabaidy aralaǧan soŋ, Stepniaktaǧy Bırjannyŋ basyna ziiarat ettı. Şökei kölın tamaşalady.
– Kökşetauǧa qaityp oralǧannan keiın kompozitordan «Endı nenı qalaisyz?» dep sūradyq. Şämşı Burabai oǧan ūnaǧanyn, sonda bır-ekı apta demalǧysy jäne Zerendını körgısı keletının aitty. Zerendı audandyq partiia komitetınıŋ bırınşı hatşysy, soǧys ardagerı, Sosialistık Eŋbek Erı, aimaqqa belgılı adam Baian Janǧalov edı. Oǧan habarlastym. Ol kısı: «Jaraidy. Kelıŋder. Audandyq partiia komitetı ügıt-nasihat bölımınıŋ meŋgeruşısı Mūhit Qabdeşevke tapsyrma beremın» dedı. Bız bardyq, olar qarsy aldy. Zerendını aralap, tabiǧat aiasynda bärımız suretke tüstık. Audan basşysy Şämşıge arnap däm berdı, – deidı Bolat Elubaiūly.
Zerendıden keiın Şämşı Kökşetauǧa bıraz kün aialdap, qalany aralady. Muzeige, Mädeniet saraiyna, oblystyq gazet redaksiiasyna bardy. Erkeş İbrahim kompozitor jaiynda maqala ūiymdastyrdy. Sol kezde Şämşı şabyttanyp, Erkeş aqynmen bırge «Kögıldır Kökşe», «Kel, Burabaiǧa», «Bişı qaiyŋ», Erkın Äuelbekovke arnap «Aq bidai – Marjan» änderın jazdy.
– Şämşı bır aptadai şaŋyraǧymyzda jatyp, qonaq boldy. «Kögıldır Kökşe» änın däl bızdıŋ üide notaǧa tüsırdı. Erkeştıŋ üiınde on şaqty kün jatty. Sodan soŋ oblystyq käsıpodaqtar keŋesımen kelısıp, «Svetlyi» degen demalys üiıne joldama alyp berdık. Onda on ekı kün demaldy. Odan alyp qaityp, üige alyp keldık. Sodan şaŋyraǧymyzdan Almatyǧa şyǧaryp saldyq. Sol saparynda kompozitor Kökşe elınde bır aidan astam uaqyt boldy, – deidı Bolat aqsaqal.
Qaitarynda Bolat Elubaiūly men onyŋ zaiyby Maira Äbdıqojaqyzyna riza bolyp, demalys üiınde tüsken suretın eskertkışke syilady. Surettıŋ artyna mynandai qoltaŋba jazyp berdı: «Orystarda Lermontovty jaqsy körsem, özımızde Aqandy süiıp, aitatynyma sai – onyŋ beiıtın tūŋǧyş ret körsetken häm menıŋ Kökşedegı demalu saparymnyŋ prologı de, epilogı de bolǧan ardager, abzal dos Bolat pen ülken säskede seruenge şyqqan seksen qyzdyŋ ışınen taŋdai qosylǧan qaz omyrau, ai didarly, aqqu mınezdı Mairasy ekeuıne osy suretımdı anda-sanda menı de esterıŋe ala salǧaisyzdar dep ūsynamyn. Izgı nietpen Şämşı. 25/V/74 j., Kökşetau qalasy».
Osy saparynan keiın Şämşı Qaldaiaqov pen Bolat İsabaev otbasymen aralasa bastady. Almatyǧa barǧanda Şämşınıŋ şaŋyraǧynda talai ret qonaq boldy. Kompozitor Kökşege ekınşı ret 1977 jyly keldı.
– Bırde Şämşı: «Än jinaǧym şyqty. Dimekeŋ (Dınmūhamed Qonaev) qabyldap, jaŋa päter berdı. Kölık aldym. Endı Jämila men balalarǧa Kökşetaudy körsetıp, Burabaidy aralatsam ba dep otyrmyn. Qalai qaraisyŋ?» dep telefonmen habarlasty. Men: «Şäke, kelıŋız, qarsy alamyz» dep jauap berdım. «Endeşe Jämila men balalardy poiyzben jıberıp, özım kölıkpen şyǧamyn» dedı. «Baiqaŋyz, jol auyr» dep eskerttım. Arada bırneşe kün ötkende poiyzdan Jämilany, Äbılqasym men Mūhtardy kütıp aldym. Kompozitordyŋ balalary onda muzyka mektebınde oqityn edı, – deidı Bolat Elubaiūly.
Soŋdarynan kölıgımen Şämşı de jettı. Otbasymen Kökşetau qalasy men Burabaidy, Zerendını aralady. Zerendınıŋ demalys üiıne tört adamǧa joldama alyp, sonda demaldy.
– Zerendıden bızdıŋ üige alyp keldık. Sol kezde jaŋbyr bastalyp, bırneşe kün boiy nöserletıp jaudy. Şämşı keldı dep estıgen jūrt künde qonaqqa şaqyrady. Men keşke qarai ǧana jūmystan bosaitynmyn. Sodan soŋ Şämşınıŋ kölıgımen Alekseevkaǧa, basqa auyldarǧa da bardyq. Losevka auylynda bır aǧaiym tūratyn. Kompozitordy soǧan apardym. Qara topyraqty jer, qazırgıdei jol joq. Kölık sazǧa batady. İterıp şyǧaramyz. Sodan şarşaǧan boluym kerek, bır künı üide otyrǧanymyzda: «Şäke, erteŋ eşqaida barmaimyz, osynda bolamyz» dedım. «Nege?» dep sūrady. «Radionyŋ soŋǧy habarynan erteŋ jaŋbyr bolady dep aitty» dedım. «Soŋǧy habardy kım oqydy?» degen sūraqty qoidy. «Qojantaev oqydy» dep edım, «Ol bılmeidı. Baijanbaev aitpasa, basqalardyŋ habaryna senbe» dedı. Söitsem, Änuarbek Baijanbaev ekeuı jaqsy dos eken, sol turaly küldırgı äŋgımelerdı köp aitatyn. Sol saparynda da Şämşı Kökşe jūrtyna riza bolyp kettı, – deidı Bolat aqsaqal.
Şämşı Jambyl oblysynyŋ Dunganovka auylyna ketkende de Bolat Elubaiūly Almatyǧa jol tüskende şaŋyraǧyna bas sūǧyp, Jämila apaiǧa sälemdesetın. 1992 jyldyŋ 29 qaŋtarynda kompozitor ömırden ozdy.
– Sol uaqytta alasapyran zaman bolyp kettı. Men qyzmet ıstegen radiokomitet jabyldy. Oblys äkımdıgı älı ūiymdasqan joq. Sol ekı ortada jūmyssyz otyryp qaldym. Şämşıge topyraq ta sala almadym, – dep aiaqtady äŋgımesın Bolat aqsaqal ökınışpen.
P.S: Taiauda Şämşı Qaldaiaqovtyŋ qaitys bolǧanyna 30 jyl boldy. Äigılı kompozitordyŋ äsem änderı el auzynda. Şämşınıŋ änderınsız toi da, kez kelgen otyrys ta ötpeidı. Şämşı jaily aitylatyn aŋyz da köp. Bız aqiqat äŋgımenı söilettık. Bolat Elubaiūly kompozitordyŋ Kökşe saparynan syr şertetın suretterdı, Şämşı qoltaŋbasymen özı syilaǧan «Saǧynyşym menıŋ» atty än jinaǧyn közdıŋ qaraşyǧyndai saqtap otyr. Al aqsaqaldyŋ qyzy Jūldyz elordadaǧy Ş.Qaldaiaqov köşesındegı №1 üiden päter aldy. Būl da Qūdaidyŋ bır qūdıretı şyǧar. Bolaşaqta qoldaryndaǧy Şämşınıŋ suretterı men än jinaǧyn kompozitordyŋ tuǧan auylyndaǧy mūrajaiǧa nemese Ūlttyq muzeige tapsyru da josparlarynda bar.
