Künı keşe ǧana Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev: «Parlament pen Ükımettıŋ jūmysy tek memlekettık tılde jürgızıluı kerek» dep taiǧa taŋba basqandai etıp naqty tapsyrma bergen edı. Ol Parlamentten bırden qoldau tapty. Senator Mūrat Baqtiiarūly bastaǧan bır top deputat latyn älıpbiın balabaqşadan bastap oqytu qajettıgın ūsyndy. «Latyn älıpbiı qazaqtıldı mektepterde ǧana qoldanylatyn bolsa, būl tūtas qazaq ūltynyŋ tıldık negızde bölşektenıp ketuıne äkep soǧuy mümkın»degen alaŋdauşylyq bıldırdı M.Baqtiiarūly. Mäjılıs deputaty, «Aq jol» fraksiiasynyŋ müşesı Berık Düisenbinov Ükımet basşysy B.Saǧyntaevqa deputattyq saual joldap, Ükımetke memlekettık tıldı qoldanu aiasyn keŋeitu turaly zaŋ jobasyn daiyndauǧa ūsynys jasady. Bız deputatqa jolyǧyp, bırer saual qoidyq.
– Berık Sälımjanūly, sonda lauazymdy şeneunıkterdıŋ barlyǧy qazaq tılınen emtihan tapsyrsyn degen ūsynys jasap otyrsyzdar ǧoi?
– Öz basym el basqaryp otyrǧan azamattardyŋ (ministrler, äkımder jäne t.b.) memlekettık tıldı bıluı, söileuı mındettı dep sanaimyn. Sol sebepten memlekettık tıldı igeruge tiıstı lauazymdy şeneunıkterdıŋ tızımın odan ärı keŋeitudı qarastyru kerek. Qazırgı kezde tek Prezidenttıkke ümıtkerler ǧana qazaq tılınen emtihan tapsyrady. Şeneunıkter de qazaqşa emtihan tapsyrsyn! Ekınşıden, qoǧamdyq ömırdıŋ ärtürlı salalarynda memlekettık tıldıŋ qoldanu aiasyn keŋeitu üşın, Konstitusiialyq normalarǧa säikes, ana tılımızdı mındettı türde paidalanu talabyn engızudı ūsynyp otyrmyz. Deputattyq saualymda Norvegiianyŋ zaŋyn mysalǧa keltırdım. Norvegiia – ülgı alarlyq aldyŋǧy qatarly memleketterdıŋ bırı. Osy el özınıŋ «Mūnai turaly» zaŋynyŋ 6 jäne 37-baptarynda: «Mūnaiǧa qatysty qyzmette norveg tılı bırınşı orynda tūruy kerek. Basqa tılderdı qajettı jaǧdaida paidalanuǧa bolady» dep jazypty. Ärine, būl talaptardy zaŋmen bekıtu bır kündık jūmys emes. Desek te, Ükımetke «Aq jol» fraksiiasy 2012 jyly ūsynǧan memlekettık tıldıŋ qoldanu aiasyn keŋeitu turaly zaŋ jobasyna qaityp oraludy ūsyndyq. Elbasymyzdyŋ özı mūndai bastamaǧa ūiytqy bolyp otyrǧanda ony keiınge qaldyruǧa bolmaidy.
– Zaŋ degenımız – mındetteu degen söz. Bıraq mındetteu arqyly jappai tıldı üirete alamyz ba? Öitkenı tılge degen qajettılık joq…
– Adamdy mındetteu, jazalau arqyly eşqandai tıldı üirete almaimyz. Sondyqtan, eŋ aldymen, qazaq tılıne degen qajettılık tuǧyzuymyz kerek. Mysaly, talapty jastar qazaqşa bılmeseŋ ministr, äkım, bastyq bola almaitynyn tüsınse, ana tılımızge degen sūranys tuady. Qazırgı kezde mektep qabyrǧasyndaǧy oquşylardyŋ 80 paiyzy qazaq tılınde bılım aluda. Endı 10 jyldan keiın halyqtyŋ 80-90 paiyzy qazaqşa söileidı degen söz. Öz basym orys mektebınde oqityn özge ūlt ökılderınıŋ de, qalada tūratyn ūlty qazaq balalarynyŋ da qazaqşa taza söilegenın körıp, qatty quanamyn. Ökınışke qarai, Qazaqstanda tuyp-ösken, jasy qazır 70-80-ge kelse de, bır auyz qazaqşa bılmeitın basqa ūlt ökılderı de bar. Ondailardy körgende tek elge, ūltqa degen qūrmetı joq adamdar dep sanaimyn. Elbasy bırneşe ret atap aitqandai, qazaq tılın bılu – küllı qazaqstandyqtardy bırıktıretın faktor. Ana tılımızdı damytu arqyly basqa eşqandai tılge ziian tigızıp, ony şettetıp otyrǧan joqpyz. Juyrda Bakuge jolym tüstı. Äzerbaijandar – latynǧa erte köşken halyq. Jastarymen söileskende baiqaǧanym, latynǧa, aǧylşynǧa tılderı jatyǧyp qalypty. Bızdıŋ jastarymyz da solai bolary anyq. Latynǧa köşkennen keiın qazaq tılı jinaqy, qolaily bolady. Bügın bızde qazaq tılın meŋgeruge degen şynaiy ūmtylys bar. Qazaq tılıne ömırımızdıŋ barlyq salalarynda sūranys tuyp, ol ǧylym men tehnologiianyŋ tılıne ainalatyn bolsa, bolaşaǧy da senımdı bolar edı. Elbasynyŋ tapsyrmasymen Ükımet ekonomikany sifrlandyrudy qolǧa aldy. Būl – öte dūrys baǧyt, öitkenı qazır ekonomikada jäne bizneste kündelıktı sūranysqa ie tıldıŋ ǧana bolaşaǧy bar. Menıŋ oiymşa, sifrlandyru men latyn älıppesıne köşu arqyly tılımızdıŋ jinaqy, qolaily bolyp, damuyna mümkındık tuady. Endeşe, Elbasynyŋ latynǧa köşu jäne memlekettık tılge qatysty bergen tapsyrmasyn negızge ala otyryp, joǧarydaǧy qadamdarǧa baruymyz kerek.
Tölen TILEUBAI
