Äŋgımenı oqiǧadan örbıtkım kelıp tūr… Taiauda elden tuysqan kökem keldı. Būl kısınıŋ bas qalaǧa araǧa 5-6 jyl salyp kelıp tūrǧan betı. Jasy ülkeiıp qalsa da auyldaǧy mal-janǧa qorǧan bolyp otyrǧannan keiın şaruadan qoly bosai bermeidı. Äiteuır osy joly boiyn jazuǧa retın tauypty.
Sodan alystan at arytyp kelgen kökemdı keşkılık kölıgımmen qalany körsetuge alyp şyqtym. Äuelı elordanyŋ simvoly – «Bäiterekke» bas sūǧyp, keiıngı jyldary biık üilerımen qūlpyra tüsken sol jaǧalaudyŋ köşelerın bıraz araladyq. Odan keiın oŋ jaǧalaudy qaldyrmai, bır şolyp öttık. Söitkenşe «taba nandai» qyzaryp kün de batyp, tüngı şahar türlı tüstı şamdarymen jarqyrai tüstı. Äsırese, tünde elordadaǧy meiramhanalar men dämhanalar, qonaqüiler jäne taǧy basqa oryndardaǧy şetelşe jazylǧan jazulary men jarnamalar közdı arbap, senı alystan şaqyryp tūrady. Būl körınıs qonaǧyma onşa ūnai qoimady. «Osylardy ana tılımızde ūǧynyqty etıp jazyp qoisa bıreu bırdeŋe dei me eken?» dep kökem kürsınıp aldy. Būl jaǧdai köbımızdıŋ şymbaiymyzǧa batyp jürgen dünie edı. Kökem de sony tap basyp aita saldy.
Bügınde tıl turaly taqyryp äbden aqjemı şyqqan, jauyr atqa ainaldy. Sonda da qazaq jurnalisterı ony aitudan, jazudan şarşaǧan emes. Öitkenı azattyq alǧanymyzǧa otyz jylǧa taqap qalsa da, ana tılımız tolyq öz tūǧyryna qonǧan joq. Onyŋ dälelı köp. Sonyŋ bırı – özge tılde jazylǧan ataular. Qazır bas şahardaǧy şeteldık ataulardan at ürkidı. Nanbasaŋyz, bır uaq ūzyn köşemen jürıp otyrsaŋyz, joldyŋ ekı qaptalyndaǧy şetelşe ataulardan közıŋız sürınedı. Būryn olar orys tılınde basymyraq bolsa, endı aǧylşynşa jazylǧan. Osy taqyrypty ındete zerttep jürgen belgılı ǧalym Bekjan Äbduäli aǧamyz elordada resmi tırkelgen serıktestıkterdıŋ atauyn alyp qaraǧanda, onyŋ 80 paiyzǧa juyǧy orys nemese şetel tılınde jazylǧandyǧyn anyqtaǧan.
– Būǧan qarap memlekettık tıldıŋ müddesı tūrǧysynan jaŋa bır problemalar tuyndap jatqan siiaqty. Mysaly, būryn ūǧymymyzǧa jat «ASTANA GUARD», «AVI Engineering», «Weather Technologies», «Absolute stroi company», t.b. sekıldı ataulardyŋ basymdyǧyna qaraǧanda qoǧamnyŋ tıldık sanasyndaǧy özgerısterdı baiqauǧa bolady. Tıptı qoǧamdyq tüsınık özgermedı degen künnıŋ özınde de batysqa elıktırıp tūratyn qyzyldy-jasyldy ataulardyŋ jarnamasy öz yqpalyn tigızbei qoimaityn sekıldı. «Ruhani jaŋǧyru» ideiasyn jüzege asyryp jatyrmyz. Alaida memlekettık ideia men qala ışındegı jaǧdailar bır-bırımen säikes kelmeitının künde közımız körıp otyr. Nege? Öitkenı naryqqa beiımdelu barysy bızdı qalaida «mal tabuǧa» itermelep otyr. Al är käsıpkerdıŋ aldyna qoiǧan maqsaty osy bolǧandyqtan, ol qalaida qoǧamdyq sanadaǧy tüsınıkke, iaǧni jarnamaǧa den qoimai tūra almaidy. Odan basqaşa närsenı talap etu qiyn, – dedı ǧalym.
Jalpy, qazır qalada köpşılık jiı bas sūǧatyn oryndarǧa şeteldık ataular beru sänge ainalyp barady. Būryn şahardaǧy täp-täuır ūlttyq ūǧymmen atalǧan keibır meiramhanalar men qonaqüilerdıŋ ataulary da aǧylşynşa özgerdı. Sonda būl uaqyt talaby ma, älde käsıptı jürgızudıŋ oŋtaily qūraly ma? Älde osy üşın ūlttyq müddenı ysyryp qoiamyz ba? Mäselen, äneu bır jyly Mäskeuge barǧanymda jūrtşylyq jiı baratyn oryndardyŋ ataulary orysşa jazylǧandyǧyn körgenım bar. Bız sekıldı olarda sonşalyqty özgege elıkteu joq.
Filologiia ǧylymdarynyŋ doktory Bekjan Äbduälidıŋ pıkırınşe, keide bır ataulardyŋ qūrylymynan midai aralasyp ketken tıldı köresız. Mysaly, ony «ALEM IMPORT», «ARNUR Food Service», «ARUTRADE-ASTANA», «Alsalam Trevel», «Win Level Capital», «Barakat plius», «ALEM GROUP ASTANA», «KZ PARTNER 2017» sekıldı ataulardan baiqaisyz. Būl üderıs atau jasaudyŋ jaŋaşa bır ülgılerınıŋ qalyptasyp kele jatqanyn körsetedı. Onyŋ aituynşa, jarnamalyq ataulardy künde körıp ösken jastardyŋ sanasyndaǧy ūlttyq qūndylyqtardyŋ orny qandai bolatynyn şamalau qiyn eken. «Latyn älıpbiıne köşkennen keiın aǧylşyn ataular men qazaqşa ataulardyŋ ara-jıgın aşyp tanu – ol da ülken problemalardyŋ bırı» deidı ǧalym. Osydan-aq būl tarapta bıraz tüiını şeşılmegen mäseleler qordalanyp qalǧan. Sondyqtan qalalyq Tılderdı damytu jäne arhiv ısı basqarmasyna habarlasyp, olardyŋ da pıkırın bılgen edık.
– Qoldanystaǧy zaŋnamaǧa säikes uäkılettı organ tek memlekettık nysandar, eldı mekender, köşe ataularyna ǧana kelısım beredı. Al kez kelgen jekemenşık mekeme, qoǧamdyq ūiym ädılet organynda tırkeler kezde atty özı taŋdaidy. Al ataudy tırkeuge ūsynǧan kezde būl mäsele qarastyrylmaǧan. Al atauyŋ ūnamsyz eken, nege şetelşe degen uäj resmi tırkeuden bas tartuǧa negız bola almaidy. Bız būl jönınde zaŋǧa özgerıs engızu üşın Tıl saiasaty komitetıne, prokuraturaǧa xat jazdyq. Mūndai ataulardyŋ baqylauda boluyna bız de müddelımız. Nysandarǧa atau berudı rettestıru üşın Qazaqstan Respublikasynyŋ keibır zaŋnamalyq aktılerıne onomastika mäselelerı boiynşa özgerıster men tolyqtyrular engızu qajet. Alaida qalanyŋ nysandaryna atau beru barysynda tömendegı mäseleler eskerıluı kerek: qazırgı qazaq ädebi tılınıŋ söz jasamy, aitylym jäne stilistikalyq normalarynyŋ eskerıluı, ūlttyq estetikalyq talǧamǧa sai boluy, semantikalyq jaǧymdy mazmūnǧa ie boluy, aituǧa jeŋıl, meilınşe yqşam ärı este saqtaluy jeŋıl boluy tiıs, – deidı atalǧan basqarmanyŋ onomastikalyq jūmys jäne memlekettık rämızder bölımınıŋ bas mamany Aigül İmanǧali.
Qoryta kelgende tüigenımız, būl şeteldık ataulardy retteu üşın zaŋǧa özgerıs engızu qajet eken. Endeşe būl mäselege halyq qalaulylary da beijai qaramaidy dep oilaimyz.
***
Tanymal aqyn Esenǧali Rauşanov bır öleŋınde:
– Jeke baqyt bolǧan emes,
Jeke mūŋ,
Bırdei süiıp myna tuǧan mekenın.
Özbek bıtken sezınedı kün saiyn
Būl Täşkennıŋ özınıkı ekenın, – dep jazypty.
Al bız osyndai sezımdı qaşan bastan keşemız?!
