2023 jyldyŋ 23 qaŋtarynan berı elımızde zyryldatyp şeteldık avtokölık mınıp jürgen azamattardyŋ köbı temır tūlparlaryn zaŋdastyru üşın tün ūiqysyn tört bölıp, bıraz äure-sarsaŋǧa tüskenı baiqalady. Öitkenı osy aralyqta Memleket basşysynyŋ tapsyrmasymen ışkı ıster organdary Qazaqstanǧa 2022 jyldyŋ 1 qyrküiegıne deiın kırgen şeteldık avtomobilderdı zaŋdastyrudy qolǧa aldy.
Kümän köp, küdık basym
Qazaqstan Respublikasy Işkı ıster ministrlıgı Äkımşılık polisiiasynyŋ mälımetı boiynşa, 25 mausymǧa deiın elımızde 173 myŋ kölık zaŋdastyrylypty. Būǧan qosa 15 myŋnan astamy tırkelu kezegınde tūr. Sondai-aq jetı myŋnan asa avtokölık-konstruktor qazaqstandyq esepke qoiylǧan. Būl, bır qaraǧanda, jaman körsetkış emes siiaqty körıngenımen, osy töŋırekte tüitkıldı mäseleler de az emes eken. Naqtyraq aitsaq, osy nauqandy dürbeleŋge ainaldyryp, aŋqau elge aramza moldanyŋ kebın kigızıp jürgender köbeiıp barady. Kedendık salyqty qaltasy kötermeitınder arzandau mümkındıkterdı ızdep, pysyqailardyŋ kezektı ret qylmystyq oi-josparlaryn jüzege asyruyna jol aşqandai boldy. Astana tūrǧyny Jūmabek Särsenov – solardyŋ bırı. Osydan ekı jyl būryn Armeniiaǧa baryp özıne ūnaǧan avtokölıgın satyp alyp, otbasymen bırge bır quanyp qalyp edı. Sol kezde adamdarǧa kömek qolyn sozyp, osyndai mümkındık tuǧyzǧany üşın memleketke ıştei myŋ alǧys aitty. Öitkenı Qazaqstannyŋ «Jol qozǧalysy erejesı turaly» zaŋynda özge memlekette tırkeude tūrsa da satyp alynǧan kölıkke bır jylǧa deiın el aumaǧynda jüruge rūqsat berıletın. Ras, kedende bırden esepten şyǧarudy ärkımnıŋ qaltasy kötermegendıkten, sol būrynǧy nömırımen jüre berdı. Endı kelıp, memleket tarapynan zaŋdastyru jönınde äŋgıme şyqqanda ekı jep, bige şyqqysy keletın inenıŋ közınen ötken jylpostarǧa ūrynyp qalyp, barmaǧyn tıstep otyr. Özın emes, ükımettı kınälaidy.
– Kedende resmi tırkeuden ötu satyp alǧan kölıgıŋnıŋ baǧasynan da qymbatqa tüsetın bolǧasyn, solai jüre berdık. Söitıp, eşbır jol polisiiasy toqtatpastan ekı jylǧa jaqyn emın-erkın aidap jürdım. Endı kelıp, «şeteldık kölık ielerı jol qozǧalysy erejesın jiı būzady. Ärı olarǧa tırkeude tūrmaǧasyn aiyppūl salynbaidy» dep «legalizasiia» degen pälenı şyǧardy. Mūnyŋ özı – kümändı närse. Bıreuler op-oŋai ötıp ketıp jatyr. Al bıreuler maşinasynyŋ Armeniia nemese Gruziiadaǧy būrynǧy iesın taba almai, dıŋkesı qūryp, bastary qatuda. Men de 2020 jyly Armeniiadan «Kamri» markaly avtokölık satyp alǧanmyn. Sary nömır alyp, Qazaqstanǧa uaqytşa tırkeuge qoidym. Endı tūraqty tırkeuge qoiaiyn desem, būrynǧy iesınıŋ atynan esepten şyǧaru kerek eken. Soǧan «Camelot» atalatyn firmanyŋ adamdary kömektespekşı boldy. Jüz elu myŋǧa barlyq şaruany tyndyryp, kölıktı Armeniiaǧa barmai-aq qaşyqtyqtan esepten şyǧaryp, qūjattaryn qolyma äkelıp beretın bolyp kelıstı. Aqşany sanap berdık. Mıne, bes aidan asty, «Camelot»-nyŋ saida – sany, qūmda – ızı joq, taba almai jürmın. Söitıp, şeteldık kölıkterdı zaŋdastyru degen mäsele töŋıregınde de alaiaqtar aiaǧyn alşaŋ basa bastady. Endı mūny örşıp ketpei tūrǧanda tızgındegen dūrys bolar edı» deidı kölık iesı.
Būl şara kımge tiımdı?
Sonymen, el Ükımetı özınıŋ 2023 jylǧy 9 qaŋtardaǧy №13 qaulysymen Qazaqstan aumaǧyna 2022 jyldyŋ 1 qyrküiegıne deiın kırgızılgen jekelegen kölık qūraldaryna alǧaşqy tırkeu üşın alym mölşerın jäne onyŋ erejesı men şarttaryn bekıttı. Şeteldık kölıkterdı kedendık tazartudan bosatu kımge tiımdı? Bırınşıden, elde 300 myŋ osyndai maşinanyŋ jüruı tek erejege ǧana qaişy emes, öte qauıptı de. Nege deseŋız, eş jerde tırkelmegen kölıkterdıŋ jol-kölık oqiǧasyn jasap, qaşyp ketıp jatqandary qanşama?!
Ärı mūndai kölıkterdıŋ tızgınıne köbıne äleumettık jaǧynan az qamtylǧan adamdar ie bolatyny da jasyryn emes. Salyq tölemei, ereje būzyp, aiyppūldan jaltaratyn jürgızuşıler kımge ūnaidy?! Elde osy töŋırekte äleumettık narazylyqtardyŋ da estılıp qalatyny baiqaldy. Mıne, osy tūsta halyqtyŋ üstınen kün körıp üirengen, «jūmyrtqadan jün qyryqqan» aferister-aldamşy qular atqa qondy. Olar Reseiden, Gruziia men Armeniiadan eskı-qūsqy avtokölıkterdı jüzdep, myŋdap tasydy. Ükımettıŋ «qaiyrymdylyq jasaitynyn» bılse kerek. Endı kelıp, 200 myŋ teŋgege zaŋdastyryp, 12-15 million teŋgege ekı ese baǧasyna satyp, qaltasyn qampityp jatyr.
«Körmeiın desem, közım bar» degendei, «zaŋdastyru turaly qauly şyǧady» degennen keiın Resei men Kavkazdan aǧylǧan maşinalar äp-sätte 2022 jyldyŋ 1 qyrküiegıne deiın äkelıngen bolyp tırkelıp şyǧa keldı. Ol jäne on emes, jüz emes myŋdap sanalady. Kölıktıŋ şekarany 2022 jyldyŋ 1 qyrküiegıne deiın kesıp ötkenı qalai anyqtalady?» degen saual köpşılıktı mazalai bastaǧasyn QR IIM Äkımşılık komitetınıŋ töraǧasy Qaisar Sūltanbaev: «O jaǧynan qam jemeŋız, kölıktıŋ elge kırgen uaqyty ŪQK şekara qyzmetı mälımetter» bazasyna avtomatty türde jazylyp otyrylady» dep jailandyrǧandai boldy. Bır qarasaŋyz bärı dūrys siiaqty. Alaida kölıkke saqtandyru polisın räsımdeu kezınde köptegen avtokölıkterdıŋ Şekara qyzmetınıŋ mälımetter bazasynan tabylmaǧanyn qalai tüsınuge bolady. Olar kompiuterde aqau tabylyp, tehnikalyq sebeptermen joiylyp ketken. Kördıŋız be, osy jerde de sybailastyqtyŋ, jeŋ ūşynan jalǧasudyŋ basy qyltiyp tūr» deidı belgılı zaŋger Qanat Nūrov.
Eger mūny jedel qolǧa almasa, alaiaqtar älı talaiǧa san soqtyratyn syŋaiy bar. Maşina zaŋdastyrylǧasyn da ony bırneşe adamǧa satu faktılerı oryn alyp otyr. Olar tūrmysy tömen adamdardy tauyp, elu-alpys myŋ teŋgege kölıktı kezekpen-kezek räsımdeidı eken. Osylai «tazalanǧan» avtomobildı alaqoldar naǧyz klientke qymbattau baǧaǧa ötkızıp jıberedı. Beiresmi mälımetter arqyly «zaŋdastyrylǧan» kölık uaqytşa tırkeude tūrady da, ony endı soŋǧy iesı eşkımge sata da, räsımdei de almaidy. Mıne, osyndai «qoly bailanyp qalǧandar» qazır elımızde myŋdap sanalady.
Qataŋ qadaǧalau qajet
Resmi türde aitylmaǧanymen, şeneunıkter aldanǧan adamdardyŋ saualdaryna jauap berıp, mülıktı paidalanuǧa qoiylǧan şekteulerge bailanysty tüsınıkter berude. Mūndai avtokölıkterdı paidalanuǧa bolǧanymen, satuǧa bolmaidy.
Endıgı mäsele – qūqyq qorǧau organdary osyndai oryn alǧan alaiaqtyq josparlar men oǧan qatysuşylardy tez arada anyqtap, jolyn kesuı tiıs. Al şyndyǧynda, «mūndai qūityrqylyq qūzırettı organdardyŋ qatysynsyz qalai jasaluy mümkın?» degen zaŋdy sūraq tuyndaidy. Kedendık baqylau, ışkı ıster organdary osylardy qataŋ baqylauy qajet emes pe? Äzırge būl saualdardyŋ naqty jauaby bolmai tūr. Onyŋ esesıne QR IIM Äkımşılık komitetınıŋ töraǧasy Qaisar Sūltanbaev: «2023 jyldyŋ 1 şıldesınen bastap zaŋdastyruǧa ötınımderdı qabyldau toqtatyldy, būdan bylai zaŋdastyru merzımı ūzartylmaidy. Endı şeteldık esepte tūrǧan avtokölıkterdı Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋ talaptaryn būzyp paidalanudy jalǧastyrǧan azamattarǧa tiıstı şaralar alynady. Al Euraziialyq ekonomikalyq odaq elderınde būrynǧy tırkelgen jerı boiynşa esepten şyǧarylmaǧan jäne osy sebeptı zaŋdastyrylmaǧan avtokölıkterge keletın bolsaq, atalǧan kölık ielerıne olardy Qazaqstan Respublikasynda 5 jyl merzımge uaqytşa esepke qoiu qūqyǧy berıletın bolady» dedı.
Äzırge şeteldık kölıkterdı zaŋdastyru üderısınıŋ jai-küiı osylai bolyp tūr. Ony aldaǧy uaqytta rettep, zaŋ talaptaryna säikes qataŋ baqylauǧa aluǧa el ükımetı aralasady degen senım mol.
