Polisiia – qorǧanyŋ. Ol halyqqa etene jaqyn boluy tiıs. Köpşılıktıŋ senımınen şyǧa bılgende ǧana olardyŋ jūmysy jemıstı bolary talai aitylyp ta, jazylyp ta jür. Bıraq bügınde būqara men polisiianyŋ araqatynasy sol jūrtşylyq kütkendei köŋılden şyǧyp jür me? İä desek, qateleser edık. Öitkenı qoǧamda tärtıp saqşylaryna degen qūrmet pen senımge qatysty ekıūdai pıkır qalyptasqanyn joqqa şyǧaruǧa bolmaidy. Sondyqtan jaqynda Qazaqstan Respublikasy Parlamentı Mäjılısınıŋ otyrysynda söilegen sözınde Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev qūqyq qorǧau jüiesın reformalauǧa şūǧyl tüzetuler engızu kerektıgın atap aitqan edı. Rasy kerek, keşegı el basyna kün tuǧan qaŋtar qasıretınde jappai terroristık şabuyldarǧa qarsy tūruǧa bızdıŋ tärtıp saqşylary tolyq daiyn bolmai şyqty. Bız bügın osy negızde bırneşe adamnyŋ pıkırın bılgendı jön kördık.
Bırjaqty kınälamaiyq
Erbolat ERǦALİ, Nūr-Sūltan qalasynyŋ tūrǧyny:
– Qazır qoǧamdyq tärtıptı qadaǧalaudaǧy polisiianyŋ kün-tün demei alǧy şepte ter tögıp jürgen qauıp pen qaterge toly jūmysyn baǧalamau da ädıletsızdık bolar edı. Auyzdy qu şöppen sürte beruge bolmas, pogon taqqandar qatarynda öz ısın mınsız atqaryp, antyna berık qalpynda qaltqysyz qyzmet etıp jürgen jandar jetkılıktı.
Myna äleumettık jelını üzbei şolyp otyramyn. Ärtürlı pıkırler aitylady. Keibırımen kelısuge bolady. Degenmen saqşylardyŋ jūmysyn bırjaqty baǧalap, qara boiaudy köbırek jaqqysy keletınder de bar. Ūzaq jylǧy täjıribemde men ışkı ıster organdary qyzmetkerlerımen köp aralastym. Bılgendıkten aitamyn: köbı basyn qaterge tıgıp jüredı. Qazır ne köp – basbūzar tentekter köp. Adam ömırın şımırıkpei közdı aşyp-jūmǧanşa qiyp jıberetın nebır qanışerler bar. Mıne, solardy qūryqtau, qoǧamdyq tärtıptı, tūrǧyndardyŋ tynyştyǧyn saqtau osy poliseilerdıŋ qajymas eŋbekterınıŋ arqasynda mümkın bolyp jürgenın ūmytpaiyq.
Menıŋ otstavkadaǧy polkovnik körşım bar. Ekeumız anda-sanda kezdesıp qalyp, äŋgıme-düken qūramyz. Sol kısı aitady. Keŋes zamanyndaǧy milisiia men qazaqtyŋ saqşylaryn salystyruǧa bolmaidy deidı. Är zamannyŋ özıne tän qūndylyqtary bolady. Keŋes kezınde adamdar erteŋıne senımdı edı. Jūmys ıstegen jerınen şaǧyn da bolsa baspana alatyn. Ne de bolsa ökımet öltırmeidı deitın. Kündelıktı nany men sütı jetkılıktı, baǧa da tūraqty edı. Köşege şyǧyp, narazylyq bıldıru deitın atymen joq-tyn. Milisiianyŋ ol kezde halyq arasynda bedelı zor bolatyn.
Qazır qoǧamda etek alyp ketken jeŋ ūşynan jalǧasu, «Mäke, Säke» dep bıreulerdı iyqtan qaǧyp, esebın tügendeu, basqalardyŋ aldyna tüskısı keletın piǧyldardyŋ köbeiıp bara jatqanyn jūrtşylyq körmei otyr deisız be?
«Qoǧamy qandai bolsa, polisiiasy sondai» degen qaǧida osyndaiǧa bailanysty aitylsa kerek. Sondyqtan qoǧam tüzelıp, qūqyq qorǧauşylardyŋ da jūmysynyŋ jandana tüskenın qalaimyz.
Maqsaty jazalau ma?
Bekdıldä QOJAHMETOV, Nūr-Sūltan qalasynyŋ tūrǧyny:
– Men polisiia körsem ainalyp ötkım kelıp tūrady. Nege ekenın bılmeimın, osy pogon taqqan jaǧalylarmen tıl tabysa almai qoidym. Qanşa sabyr saqtap, özımdı-özım ūstasam da olar toqtatsa boldy, sözge kelıp qala beremın. Öz basymnan ötken bır oqiǧany aitaiyn.
Jaqynda men bır mekemenıŋ aldyna toqtap, bır zat alyp, qaitadan kölıgıme otyryp, şamamen 200 metrdei alǧa jürgenım sol edı, aldymnan jol-patruldık kölıgı şyǧa keldı. Işınde ekı polisiia qyzmetkerı otyrdy. Köp ūzamai ıle-şala artymnan quyp jetıp, menı toqtatty. Men özımdı qūddy bır qylmys jasaǧandai sezınıp qaldym. «Oipyrmai, ne bolyp qaldy? Beldıgım taǧylǧan, jol erejesın būzbaǧan siiaqty edım ǧoi» dep qoiamyn. Toqtadym, kölıgımnen şyqtym.
– Ne bolyp qaldy? – dep sūrap edım, «jaryq şamyŋyz janbai tūr» dedı.
– İä, qazır ǧana myna jerdegı dükennen şyǧyp edım, ūmytyp ketıppın, qazır qosamyn, keşırıŋızder! – dep edım. Elemedı. Qūjatymdy aldy da, äi-şäi joq, qaltasyna salyp alyp öz kölıgıne bet aldy.
Äŋgıme onyŋ maǧan salǧan aiyppūlynda emes. Alaŋǧasarlyq tanytqan özım de kınälı şyǧarmyn. Ol menı jauapkerşılıkten qūtqarmaitynyn da bılemın. Degenmen jol-patruldık qyzmetkerlerı özderın bır qūbyjyq qylyp körsetkendı qoisa deimın. Qarapaiym halyq bolsyn, kölık jürgızuşısı bolsyn, jol-patruldık polisiia qyzmetkerlerın körgen kezde jan alǧyş äzıreiıldı körgendei bolady, olardan qaşyp tūrady.
Osy qarapaiym ǧana mysaldan-aq olardyŋ maqsaty tek jürgızuşılerdı jazalau ma, adamdardyŋ köŋılın qaldyru ma degen oiǧa qaldym.
Jaqynda äleumettık jelıden jasy 80-ge aiaq basqan bır qariianyŋ jabyq tūrǧan dämhananyŋ terezesın qaqqany üşın poliseiler tepkınıŋ astyna alǧanyn, qyzylordalyq bır äieldı jürgınşılerge arnalǧan jerden ötıp bara jatqanynda polisiia kölıgı qaǧyp, jarty jyl emdelgenın, alaida kölık iesıne qatysty ıs qozǧalmaǧanyn oqyǧanmyn. Polisiia qyzmetkerlerınıŋ azaptap, jala jauyp, jazyqsyz adamdardyŋ sottalyp ketuıne aparatyn äreketterı tıptı sūmdyq endı. Menıŋşe, qazır Memleket basşysy öte oryndy mäsele köterıp otyr. Qūqyq qorǧau jüiesın şūǧyl reformalau asa qajet ekenı sözsız.
Sana tüzelmei, jüie tüzelmeidı
Marat AZBANBAEV, otstavkadaǧy sudia:
– Qaŋtardaǧy qandy qaqtyǧystyŋ bır sebebı: ol zaŋdylyq pen qūqyqtyq tärtıp prinsipınen bas tartu edı. Konstitusiia boiynşa respublikada memlekettık bilık bırtūtas. Parlament, Ükımet pen sot tejemelık ärı tepe-teŋdık jüiesın paidalanu arqyly özara ıs-qimyl jasau prinsipınde jüzege asyryluy qajet edı. Jariialanǧan prinsip qaǧaz jüzınde qalyp, atqaruşy bilıktıŋ bäsı basym tüsıp, qoǧamdaǧy äleumettık jäne saiasi basymdyqqa ie juandar toby sottardy basynyp, olardy özderınıŋ maqsat- müddelerın oryndaityn mekemege ainaldyrdy. Ne ısteu kerek? Memlekettık bilıktıŋ bırden-bır bastauy – halyq degen konstitusiialyq normany şynaiy moiyndasaq, elımızdegı audandyq, qalalyq sottardyŋ tūraqty sudialaryn halyq sailauy qajet. Tym qūrymasa, oblystyq mäslihat sessiiasy arqyly. Qazır jastardyŋ bärı astanaǧa, ırı oblys ortalyqtaryna ūmtylady, al alys auyl, audanǧa eşkım barǧysy joq. Būdan şyǧatyn qorytyndy qandai? Ötınış bergen kandidat jyly-jūmsaq, jaryq, jaily jer ızdeidı, mamandyq emes. Mıne, bar mäsele osynda. Sana tüzelmei, qūqyqtyq jüie tüzelmeidı.
P.S: Joǧaryda bız ışkı ıster salasyndaǧy bügıngı qalyptasyp otyrǧan jaǧdaiǧa bailanysty adamdardyŋ oi-pıkırın bıldık. Sol arqyly qoǧamdaǧy közqaras pen olarǧa degen qarym-qatynasty baiqadyq. Bügıngı taŋda Qazaqstan Prezidentı qūqyq qorǧau qyzmetkerlerınıŋ aldyna ülken mındet qoiyp otyr. Olardyŋ sany artyp qana qoimai, sapa jaǧynan da, käsıbi bılıktılık jaǧynan da jetıluın kün tärtıbındegı eŋ basty mäsele retınde qarastyrylatynyn kördık. Endı jüienı reformalauǧa şūǧyl kırısu arqyly köpşılıktıŋ kökeiıne tüitkıl ūialatatyn keleŋsızdıkterdı tüp tamyrymen joiu kerek. Sonda ǧana halyq pen polisiianyŋ arasynda şynaiy qūrmet pen syilastyq qalyptasyp, senımge qūrylǧan özara tüsınıstık saltanat qūrary sözsız.
