Elordamyz eŋselı eskertkışterımen de körıktı. Solardyŋ ışınde elımızdıŋ egemendıgı men eldıgınen habar berıp tūratyn eskertkışter halyqqa erekşe ystyq. Bız Ūly Jeŋıstıŋ qarsaŋynda erlıktı äspetteitın eskertkışterdı tızıp şyqtyq.
Ūly Otan soǧysyna qatysqan jauyngerlerdıŋ eskertkışı 1995 jyly 9 mamyrda Ūly Jeŋıstıŋ 50 jyldyǧyna orai saltanatty türde aşyldy. Qoladan jasalǧan jauyngerler beinesı Jeŋıs daŋǧylynyŋ boiynda ornatyldy. Eskertkış nemıs-faşist basqynşylarymen bolǧan soǧysta qaza bolǧan 310, 387, 72 gvardiialyq diviziialardyŋ jauyngerlerıne arnalǧan. Tuyndy avtory – müsınşı V.Pirojkov pen säuletşı V.Toskin. Eskertkış öte qarapaiym bolǧanymen, maǧynasy tereŋ. Äsker qataryna öz erkımen attanǧan jas jauyngerlerdıŋ beinesı sūrapyl soǧystyŋ estelıgı bolyp qalmaq.
Astananyŋ qaq törındegı «Otan qorǧauşylar» memorial-eskertkışı Täuelsızdıgımızdıŋ 10 jyldyǧy aiasynda 7 mamyrda Täuelsızdık jäne Q.Mūŋaitpasov daŋǧyldarynyŋ qiylysyndaǧy alaŋda tūrǧyzyldy. 2000 jyly Elbasynyŋ özı tuyndynyŋ eskizın syzyp, aq qaǧazǧa tüsırıp, säuletşıler men suretşıler qauymyna ūsyndy. QR Suretşıler odaǧynyŋ müşesı Maqaş Äliaqparov bastaǧan qaraǧandylyq şyǧarmaşylyq top säulet kompozisiiasyn ornatty. Prezident memorialǧa «Otyn öşırmegen erjürek atalarymyz ben şaŋyraǧymyzdy şaiqaltpaǧan meiırban analarymyzdyŋ qadırı men qasietıne qoiylǧan kielı belgı» degen baǧa berdı.
Qazaq halqynyŋ qaharman ūly Bauyrjan Momyşūlyna arnalǧan eskertkış batyr esımımen atalatyn daŋǧyldyŋ boiynda boi kötergen. Būl jer beker taŋdalǧan joq: eskertkış Aqordadan, Senat pen Mäjılısten körınedı. Ony 2008 jyly Astananyŋ on jyldyǧyna Jambyl oblysy syiǧa tartqan. Batyrdyŋ eskertkışıne baiqau jariialanyp, aimaqtaǧy müsınşı Temırhan Qoljıgıt pen säuletşı Baqytjan Syzdyqov jeŋımpaz atandy. 11 metrlık müsınge üş tonnaǧa juyq taza qola paidalanyldy.
Soǧysta erlık körsetken qazaqtyŋ qaharman qyzdarynyŋ bırı – Äliia Moldaǧūlova. Aty aŋyzǧa ainalǧan sūrmergen qyzdyŋ 4 metrlık qola müsını Jeŋıs daŋǧyly boiynda boi köterdı. Eskertkıştı elordanyŋ 10 jyldyǧyna orai aqtöbelıkter tartu etken edı.
Ekı jyl būryn 7 mamyrda Keŋes Odaǧynyŋ batyry, general-maior İvan Panfilovtyŋ eskertkışı aşyldy. Oǧan Prezident N.Nazarbaev qatysqan bolatyn. Monument batyr basşylyq etken 316-atqyştar diviziiasyna mäŋgılık qūrmet belgısıne ainaldy. Qoladan jasaǧan general Panfilov eskertkışınıŋ biıktıgı – 2,5 metr. Monumenttıŋ avtory – müsınşı Renat Äbenov.
Reihstagqa birinşi bolyp jeŋıs jalauyn tikken, soǧystyŋ soŋǧy nüktesın qoiǧan qazaq batyry – Raqymjan Qoşqarbaev. Oǧan arnalǧan 11 metrlık monument B.Momyşūly men R.Qoşqarbaev daŋǧyldarynyŋ qiylysynda biyl ǧana boi köterdı. Eskertkıştıŋ aşylu saltanatynda jauyngerdıŋ qyzy Äliia jäne leitenant Qoşqarbaev turaly kıtaptyŋ avtory Qasym Appasūly qatysty. Müsındık kompozisiianyŋ biıktıgı – 6 metr, al granit tūǧyrdyŋ biıktıgı – 4,5 metr. Eskertkıştıŋ avtory – «Qazaq Elı» monumentın jasauǧa qatysqan belgılı müsınşı Asqar Nartov. Batyrdyŋ esımı öskeleŋ ūrpaqtyŋ jadynda erlıktıŋ simvoly retınde saqtalady.
Sondai-aq, Astana qalasynyŋ ortalyq ziratynda Otan soǧysy qūrbandaryna arnalǧan eskertkış te köpşılıktıŋ taǧzym eter ornyna ainalyp otyr. Elordanyŋ Abylai daŋǧyly boiyndaǧy Auǧanstan soǧysynda qaza tapqandarǧa arnalǧan memorial-eskertkış te erlıktıŋ bır simvoly bolyp tūr. Eskertkışter jeŋıstı jaqyndatqan jauyngerlerdıŋ erlıgın mäŋgılık etu üşın tūrǧyzylady. Al tarihi eskertkışterdı qorǧau, saqtau – keler ūrpaqtyŋ enşısınde.
Güldana TALǦATQYZY
