Koreia Ortalyq telegraf agenttıgınıŋ habarlauynşa, Soltüstık Koreianyŋ ūlttyq qorǧanys akademiiasy 11 qaŋtar künı giperdybystyq zymyran synaǧyn ötkızgen. Derekközden belgılı bolǧandai, zymyrannan bölıngen giperdybystyq oqtūmsyq 1000 şaqyrym qaşyqtyqtaǧy teŋız aidynyndaǧy közdeulı nysanaǧa däl tigen. Būl byltyrǧy qyrküiek aiynan berı Soltüstık Koreianyŋ üşınşı märte giperdybystyq zymyran synaǧyn ötkızuı bolyp sanalady. Resmi Pheniannyŋ mälımdeuınşe, synaqtyŋ maqsaty – jaŋadan jasalǧan giperdybystyq zymyran jüiesınıŋ jalpy tehnikalyq sipattamasyn tüpkılıktı rastau. «Synaqtyŋ nätijesı giperdybystyq qanatty oqtūmsyqtyŋ manevrlıgı köŋılge qonatynyn körsettı» dep jazady Soltüstık Koreianyŋ resmi aqparat agenttıgı.
Oŋtüstık Koreia bastapqyda giperdybystyq zymyran synaǧy turaly mälımettı terıske şyǧarǧan edı, bıraq, ızınşe «Osy jolǧy zymyrannyŋ ūşu qaşyqtyǧy 700 şaqyrymnan, traektoriiasynyŋ biıktıgı 60 şaqyrymnan kem emes, al maksimaldy jyldamdyǧy Mach 10» degen aqparat taratty. Būl degenıŋız – zymyran nebärı 1 minutta Seulge jetıp ülgeredı degen söz. Onyŋ üstıne, parabolalyq traektoriia boiymen qozǧalatyn käduılgı ballistikalyq zymyrandarmen salystyrǧanda, giperdybystyq zymyrandardy tosqauyldaudyŋ äldeqaida qiynǧa tüsetını taǧy bar. Demek, tübektegı Oŋtüstık Koreia men jaqyn körşı Japoniia ǧana emes, mūhittyŋ ar jaǧyndaǧy AQŞ-tyŋ da kezektı synaqqa bailanysty airyqşa alaŋdauşylyq bıldıruı tegın emes.
BŪŪ-nyŋ ballistikalyq zymyrandar men iadrolyq qarudy synauǧa tyiym salyp, qataŋ sanksiialar qoldanǧanyna Soltüstık Koreianyŋ aiylyn jiiar türı joq, kerısınşe, älsın-älı älek salyp, şu şyǧaryp tūrmasa, köŋılı könşımeitın sekıldı. Soltüstık Koreia basşysy Kim Chen Ynnyŋ eldıŋ qorǧanys qabıletın nyǧaitudan bas tartpaitynyn bırneşe märte mälımdegenı de jūrt esınde bolar. Demek, kezektı synaqty eldıŋ ūlttyq qorǧanys saiasaty aiasynda jaŋa qarudy synnan ötkızuge baǧyttalǧan strategiialyq ıs-qimyldyŋ bır bölıgı retınde qarastyruǧa bolatyn sekıldı. Qazırgı künde Soltüstık Koreia azyq-tülık tapşylyǧy men ekonomikalyq daǧdarystan köz aşpai otyr. Älemdı jailaǧan koronavirus ındetınen saqtanu maqsatynda, onsyz da tomaǧa-tūiyq «Kim patşalyǧy» esık-terezesın odan saiyn qymtap, eŋ basty ekonomikalyq jäne saiasi odaqtasy – Qytaimen de sauda bailanysyn üzıp tastady. Ekonomikalyq daǧdarystyŋ el eŋsesın kötertpei tūrǧanyna qaramastan, Kim Chen Ynnyŋ zymyran synaǧyn tıkelei öz baqylauyna aluy «qorǧanys saiasatynyŋ basym baǧyttarynan eşqaşan bas tartpaitynyn» bıldırse kerek desedı sarapşylar.
Degenmen, qaŋtar aiyndaǧy zymyran synaqtarynyŋ jiılıgı men uaqyty adamǧa ärtürlı oi salady.
BBC saity Soltüstık Koreianyŋ būǧan deiın eldegı maŋyzdy saiasi ıs-şaralar kezınde nemese AQŞ pen Oŋtüstık Koreianyŋ bırlesken äskeri oqu-jattyǧuyna köŋılı tolmaǧan sätte ǧana zymyrandardy jiı ūşyra bastaitynyn eske salady. Al būl joly Beijıŋdegı aq Olimpiadanyŋ aşyluyna bırneşe apta uaqyt qalǧanda, Soltüstık Koreianyŋ zymyran synaǧyn üdete tüsuı kezdeisoqtyq pa degen sūraq tuuy dausyz. Bärımızge belgılı, aldaǧy qysqy Olimpiada oiyndary Qytai üşın airyqşa saiasi maŋyzy bar saltanatty şaraǧa ainalyp ülgerdı. Soltüstık Koreia mäselesın zertteumen ainalysatyn Chad O’Kerrol özınıŋ Twitter paraqşasynda «Qytai aq Olimpiadanyŋ qarsaŋynda ırgesındegı Soltüstık Koreianyŋ (zymyran) synaǧyn ötkızgenın qūptaidy dep oilamaimyn… Eger jaǧdai jalǧasa berse, (Soltüstık Koreianyŋ) Qytaiǧa qandai da bır ökpe-renışı bar boluy mümkın ekenın joqqa şyǧara almaimyz» dep jazady. Osy küdıktı rastaǧandai, Qytaidyŋ Syrtqy ıster ministrlıgı 17 qaŋtar künı epidemiiaǧa qarsy şaralarǧa kepıldık etu negızınde, QHR-KHDR temır jolynda jük tasymalynyŋ qalpyna kelgenın habarlady. Onyŋ üstıne, giperdybystyq zymyran synaǧy ötken künı Soltüstık Koreianyŋ Beijıŋdegı qysqy Olimpiada oiyndaryna qatysa almaitynyn resmi türde mälımdeuı de osy boljaldyŋ salmaǧyn arttyrǧandai edı.
Degenmen, dästürlı odaqtastar sanatyndaǧy Qytai men Soltüstık Koreianyŋ arasynan qara mysyq öttı degenge senu qiyn, resmi Beijıŋ Korei tübegındegı körşısınıŋ däl osy mezgılde ballistikalyq zymyrandy synai qalǧanyna, ärine, razy bolmas, alaida Qytai üşın būl şekten şyǧuşylyq sanalmaidy, öitkenı kezektı synaq iadrolyq qaru jäne alys qaşyqtyqqa arnalǧan qanatty zymyranmen qatyssyz. Basqaşa aitqanda, mäselenıŋ kürdelılıgı Qytaidyŋ syzyp bergen «qyzyl syzyǧynyŋ» asqan joq. Qytai SIM-nıŋ resmi ökılınıŋ «Tübektegı jaǧdaidyŋ bügıngıdei uşyǧuynyŋ sebebı bar» dep «ospadar» odaqtasyna jan basa söileuınıŋ, jauyrdy jaba toquynyŋ syry da osynda.
Qytailyq resmi ökıl sözın mäselenı beibıt jolmen şeşu üşın taraptardy kelıssözge şaqyrǧan ündeumen tüiındeptı. Bızdıŋ oiymyzşa, zymyran synaǧynyŋ maqsaty da – osy. Közı qaraqty oqyrmannyŋ esınde bolsa kerek, Tramptyŋ bilıgı tūsynda AQŞ pen Soltüstık Koreia arasynda bırqatar kelıssözder bolǧan edı, kelıssözder nätije berdı dep aitu qiyn, degenmen, ekonomikalyq daǧdarystan erı moinyna ketken Soltüstık Koreia üşın azuyn aiǧa bılegen AQŞ-pen teŋ qūqyly kelıssözge otyrudyŋ özı ülken olja-tūǧyn. Alaida Baiden bilıkke kelgelı Korei mäselesı AQŞ-tyŋ diplomatiialyq saiasatynda basymdylyǧyn joǧaltty. Baiden ükımetı bırınşı kezekte İranmen kelıssözderdı jiılettı, soŋǧy kezde Ukraina daǧdarysy boiynşa Reseimen de kelıssözder tolastamai tūr, bıraq, Koreia mäselesıne köŋıl būruǧa Baidennıŋ yntasy da, mūrşasy da joq siiaqty. Soltüstık Koreia kelıssözdı jalǧastyrudyŋ qajettılıgın bırneşe märte eske salǧanmen, Baiden selt etken joq. Ärine, Soltüstık Koreianyŋ ballistikalyq zymyrandary AQŞ-ty bırden kelıssözge oraltady dep aitu qiyn, degenmen, aimaqtaǧy ırı derjavalar – Resei men Qytaidyŋ, AQŞ odaqtastary Japoniia men Oŋtüstık Koreianyŋ jaǧdaiǧa köz jūma qarauy mümkın emes. Soltüstık Koreia üşın Resei men Qytaidyŋ saiasi, ekonomikalyq qoldauy AQŞ bilıgın tübektegı jaǧdaiǧa qaita nazar audaruǧa mäjbürleu üşın kerek. Sondyqtan, qysqy Olimpiadanyŋ qarsaŋyndaǧy kezektı zymyran synaǧynyŋ maqsaty – Qytaidy ekonomikalyq järdemdı ūlǧaituǧa köndıru ǧana emes, odan da maŋyzdysy, Kim Chen Yn osy arqyly Baidennıŋ nazaryn özıne audarmaq sekıldı, ol üşın aimaqtaǧy AQŞ odaqtastaryna qyr körsetudıŋ özı jetkılıktı.
Erlan Mazan
