Ötken aida ūlttyq qoǧamdyq senım keŋesınıŋ otyrysyna qatysqan Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev oŋtüstıkten soltüstıkke köşuge qatysty mäselege toqtalyp, coltüstıkke köşıp keluşılerdı yntalandyru üşın olarǧa berıletın järdemaqynyŋ mölşerın ekı ese, iaǧni, 35 ailyq eseptık körsetkışten 70 ailyq körsetkışke deiın köbeitu kerek dep tapsyrma berdı.
Köş nege qozǧaldy?
Elımızde 2013 jyly «Jūmyspen qamtudyŋ jol kartasy-2020» baǧdarlamasy qabyldandy. Atalǧan baǧdarlama aiasynda tūrǧylyqty halqy sirep, jūmys küşı azaiǧan coltüstık öŋırlerge halqy tyǧyz ornalasqan oŋtüstık aimaqtardan halyqty köşırıp qonystandyryp, olarǧa qajettı jaǧdai jasau jūmystary bastalǧany belgılı.
Ükımettıŋ mūndai baǧdarlamany jolǧa qoiuyna oŋtüstık pen soltüstık oblystar arasyndaǧy demografiialyq jaǧdai sebep boldy. Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgı soŋǧy 10 jyldaǧy ışkı migrasiiaǧa taldau jasai kelıp, Türkıstan, Jambyl, Maŋǧystau jäne Almaty oblystary tūrǧyndarynyŋ bır bölıgın Şyǧys Qazaqstan, Soltüstık Qazaqstan, Pavlodar jäne Qostanai oblystaryna köşıru qajettıgın anyqtaǧan. Eger öŋırler arasyndaǧy būl mäsele dūrys şeşılmese, 2050 jylǧa qarai soltüstıktegı halyqtyŋ sany million adamǧa qysqarsa, oŋtüstık öŋırde halyq sany 5, 2 mln adamǧa artatyn körınedı. Osy jaǧdaiǧa basa nazar audarǧan Ükımet öŋırlerdegı halyq sanynyŋ ara-salmaǧyn köşı-qon arqyly retteuge köştı. Nätijesınde baǧdarlama ıske qosylǧannan berı 20 myŋnan astam adam soltüstık öŋırge qonys audardy.
Baǧdarlama köşke serpın berdı
Soltüstıkke qonys audarǧan azamattardyŋ basym bölıgı tūrǧyn üimen, jūmyspen qamtyldy. Öz käsıbın aşamyn deuşılerge egın, mal şaruaşylyǧymen şūǧyldanuǧa jer telımderı, bos tūrǧan ǧimarattardy beru jaǧy da qarastyrylǧan. Qonys audarǧan otbasynyŋ ärbır müşesıne – 88, 3 myŋ teŋge (35 ailyq eseptık körsetkış) kölemınde aqşa berıldı, kommunaldyq tölemderdı jäne jalǧa alynǧan baspananyŋ aqysyn töleu üşın bır jyl aqşalai kömek körsetıledı. Sondai-aq jergılıktı bilık eŋbek jasyndaǧy azamattardy jūmyspen qamtuǧa mındettı. Mamandyǧy joq otbasy müşelerıne tegın orta käsıbi bılım berıledı. Balalary bolsa, balabaqşaǧa jäne mektepke kezeksız qabyldanady. Biznes jospar ūsynǧan azamattarǧa 6 paiyzdyq tömen mölşerlememen nesie berılıp, «Biznes bastau» boiynşa tegın kurstardan ötuge joldama alady. Al jastardyŋ «Serpın» baǧdarlamasy arqyly serpıluıne mümkındık bar.
Baǧdarlamany jüzege asyru erıktı türde jürgızıledı. Baǧdarlamaǧa Qazaqstannyŋ oŋtüstık öŋırlerınde soŋǧy bır jyl boiy tırkeude tūrǧan kez kelgen qazaqstandyq qatysa alady. Köşıp barǧannan keiın kımde-kım kelısımşartty būzyp, merzımınen būryn köşıp ketse, jolǧa jūmsalǧan jäne memleketten alǧan barlyq kömek qarajatty soŋǧy tiynyna deiın qaitaruǧa mındettı.
Joǧarydaǧydai tiımdı saiasattyŋ arqasynda oŋtüstıkten soltüstık öŋırlerge qonys audaruǧa niet bıldıruşılerdıŋ sany jyl saiyn artqany ras. Olardyŋ arasynda şetelden oralǧan qandastar da bar. Statistikalyq derekterge süiensek, qonys audarǧandardyŋ köpşılıgı Pavlodar oblysyna (31 paiyz) qonys audarsa, qalǧandary Şyǧys Qazaqstan (27 paiyz), Soltüstık Qazaqstan (22 paiyz), Qostanai (16 paiyz) oblystaryna ırge tepken. Alaida keibır oblystardyŋ ışkı köşı-qon jūmysynda şikılıkter men kedergıler de baiqaldy.
Kerı köşkender de kezdesedı
Jaqynda senator Aigül Qapbarova ükımetke deputattyq saual joldap, köşı-qon prosesterın ıske asyrudaǧy memlekettık şaralar dūrys atqarylmai, keibır öŋırlerde köşı-qon mäselelerı tolyq şeşılmei jatqanyna alaŋdauşylyq bıldırdı. «2018-2019 jyly jäne biylǧy jyldyŋ 9 aiynda Soltüstık Qazaqstan oblysyna oŋtüstık öŋırden 5123 adam qonys audarǧan bolsa, öŋırden 10 myŋǧa juyq adam köşıp ketken. Oblysta soŋǧy jyldary mektepter jabylyp, ǧimarattary auksionǧa qoiylyp satyluda» dedı Aigül Qapbarova senattyŋ jalpy otyrysynda.
2016 jyldan berı Soltüstık Qazaqstan oblysyna eŋbek küşı artyq öŋırlerden 6,5 myŋ adam köşıp barǧan. Alaida onyŋ 8 paiyzy kerı köşıp ketken. Olardyŋ keibırı köşıp barǧan öŋırdıŋ aua raiyna üirenıse almasa, keibırı baǧdarlama boiynşa berıluge tiıstı kömekke köŋılı tolmaǧan.
Nūrlan Almaty oblysynan Soltüstık Qazaqstan oblysyna 2019 jyly köşıp kelıptı. «Köşıp barsaŋdar, üi beremız, egın salsaŋdar jer beremız» degen soŋ köşıp kelıp edık. Jol qarajatymyzdy jäne basqa da qarajattarymyzdy aldyq. Alaida egıstık jer ala almadym. Jer alu üşın barmaǧan bastyǧym, aşpaǧan esıgım qalmady. Bastapqyda «jer beremız» dep op-oŋai uäde bergenımen, köşıp kelıp, kelısımşartqa qol qoiǧan soŋ, «jer alatyn bolsaŋdar auyl şaruaşylyq tehnikalaryŋ qane? Jer alu üşın traktor, kombain siiaqty mülıkterıŋ boluy kerek» dep ülken talap qoidy. Keibır şendıler jūmysyŋdy bıtırıp beremız dep bıraz aqşamdy alyp kettı. Almaty maŋyndaǧy baspanamdy satyp köşıp kelıp edım, qazır sol 10 million teŋge aqşam da tügesıldı, ne özıme tiesılı baspanam joq, soltüstıkke köşıp, egın salyp baiyp ketemız dep kelgende dalada qaldyq. Köşıp keteiık desek, kelısımşarttyŋ uaqyty tolmai, jıpsız bailanyp otyrmyz» dep renışın bıldırdı.
Qataŋ baqylau kerek
Atalǧan oblysta köşıp keluşılerge arnap salynǧan baspananyŋ da sapasy syn kötermeidı. Syrtyn jaltyratyp, ışın qaltyratyp qoiǧan baspanyŋ qabyrǧalary älden syr bere bastaǧan. «Üilerdıŋ sapasy öte naşar, ırgesınen jel gulep tūrǧan üidıŋ jylu jüiesı de dūrys jabdyqtalmaǧan. Su qūbyry da ötkızılmegen. Osyndai sapasyz üidı Ükımettıŋ qalai jetı millionǧa baǧalap otyrǧanyn tüsınbeisıŋ. 7 millionǧa mülde tatymaidy. Al jūmysqa ornalasaiyn desem, ekı mamandyǧym bolsa da, orysşa bılmeidı ekensıŋ dep eşkım jūmysqa almaidy» deidı Taldyqorǧannan ötken jyly Mamliut audany Pokrovka auylyna qonys audarǧan Jüsıp Ömırzaqūly. Al Şymkentten köşıp kelgen Rahymjan esımdı jıgıt Ükımet bergen üidıŋ sapasyz materialdan salynǧanyn, onyŋ qūny ary ketse 3 millionnan aspaitynyn aityp, «Soltüstıkke köşıru» syndy igılıktı bastamanyŋ da jolyn jemqorlyq kesıp tūrǧanyna ökpesın aitty.
Soltüstıkke köşıp barǧandardyŋ arasynda qonystanǧan jerınen jöndı jūmys taba almai, bala-şaǧasyn sonda tastap, özı Nūr-Sūltan, Almaty qalalarynda jūmys ıstep jürgen azamattar da bar. Sonyŋ bırı – Ertai. Soltüstık Qazaqstan oblysyna osydan ekı jyl būryn köşıp barǧan ol özıne yŋǧaily jūmys taba almapty. Al jergılıktı bilıktıŋ tauyp bergen qyzmetınıŋ jalaqysy öte tömen bolypty. «80-90 myŋ teŋge ailyqpen bır otbasyn qalai asyraisyŋ? Kerı köşıp keteiın desem, şart boiynşa berılgen kömek qarajattardy tügel qaitaruym kerek eken. Sodan amal joq, bala-şaǧamdy sonda qaldyryp, özım astanada jūmys ıstep jürmın. Men siiaqty soltüstıkke köşemız dep ekıge bölınıp, tozyp jürgen jastar da az emes» deidı Ertai.
Ärine, mūnyŋ bärı jergılıktı bilıktıŋ köş-qon jūmysyna selqos qarauyna tuyndap otyrǧan mäseleler ekenı aitpasa da tüsınıktı. Onyŋ üstıne, bölıngen qarjyny jemqorlyq jolmen jūlmalau da joq emes. Osy tūrǧydan alǧanda, soltüstıkke köşu mäselesın memlekettık deŋgeide qadaǧalau kerek sekıldı. Öitkenı būl – memlekettıŋ taǧdyryna tıkelei qatysty jūmys. Memleket soltüstık öŋırlerge halyqty köşırıp qonystandyrdyq degenmen, soltüstıkten köşıp jatqandar da az emes. Bylaişa aitqanda, demografiialyq jaǧdaidy oŋdap, soltüstıktegı şekara öŋırlerdıŋ ien qalmauy üşın atqarylyp jatqan būl baǧdarlamanyŋ oryndalu barysyn Ükımet jıtı qadaǧalap otyrmasa, jūmsalǧan qarjy erteŋ özın aqtamai, tekke ketken şyǧynǧa ainaluy äbden mümkın.
