Älemnıŋ 216 elın älekke salǧan COVID-19 ındetınıŋ oirany oŋai bolmai tūr. Atap aitqanda, jahandy jalmaǧan virusty 18 millionnan astam adam jūqtyryp, 690 myŋ adam baqilyq boldy. 11 millionnan astamy sauyǧyp şyqty. Dendegen derttıŋ äzırge betı qaitar türı joq. Keibır elder ekınşı tolqynyna daiyndalyp jatyr. Al DDŪ mamandary bolsa adamzat aty jaman aurumen kemınde älı ekı jyl küresedı dep otyr. Osy jaǧdaiǧa bailanysty jahan jūrtşylyǧy dertke qarsy ekpenıŋ erterek daiyndaluyn tört közben kütıp otyr.
DDŪ hattamasyn negızge ala otyryp, är el öz jaǧdaiyna qarai aty jaman ındettı emdegenmen, bügınge deiın keseldı pyşaqpen keskendei sauyqtyratyn emı älı tabylǧan joq. Sosyn da damyǧan elder epidemiiaǧa qarsy vaksina ızdep jantalasyp jatyr. Keibır elder COVID-19 virusyna qarsy ekpenıŋ ondaǧan türın daiyndap, aldyn adamǧa salyp, klinikalyq zertteu synaǧyn bastap ta kettı. Alaida mamandar tiımdı jäne qauıpsız ekpe jasap şyǧaru ūzaqqa sozylatyn prosess, COVID ekpesınıŋ daiyn boluyna da bır jyl uaqyt ketuı mümkın dep otyr.
COVID-19 virusyna qarsy vaksina 2021 jyldyŋ bırınşı toqsanynan keiın daiyn bolatyny jaily DDŪ baǧdarlamasynyŋ direktory Maikl Raian mälımdegen bolatyn. Qazırgı taŋda vaksina jasauǧa 70-ten astam el atsalysuda. Olardyŋ arasynda AQŞ, Resei, Japoniia, İtaliia, İzrail, Ūlybritaniia, Kanada, Germaniia jäne Qytai syndy bırqatar elderdıŋ ǧalymdary belsendı jūmys atqaryp keledı. Qazaqstanda da ekpe jasau jūmysy qarqyndy jürıp jatyr.
AQŞ-ta virusqa qarsy üşınşı synaq öttı
Indet jūqtyrǧandardyŋ sany jaǧynan köş bastap tūrǧan AQŞ ekpenı zerttep, jasau jaǧynan da alda keledı. Atap aitqanda, Qūrama Ştattarda öndırılgen COVID-19 dertıne qarsy vaksina klinikalyq synaqtyŋ üşınşı kezeŋınen öte bastady. Būl turaly AQŞ-tyŋ vise-prezidentı Maik Pens habarlady. Maiami universitetı ūiymdastyrǧan zertteu jūmystaryna şamamen 30 myŋ erıktı qatysqan. Būl – älem boiynşa eŋ auqymdy zertteu. Şaranyŋ erekşelıgı – erıktılerge ekpe ǧana emes, sonymen qatar plasebo da egıletın bolady. Ǧalymdardyŋ aituynşa, zertteudıŋ alǧaşqy nätijelerı bırneşe aidan soŋ belgılı bolmaq. Al jobanyŋ jalpy qūny şamamen 900 million dollarǧa baǧalanyp otyr.
Ötken aptada Aq üi basşysy Donald Tramp ta koronavirusqa qarsy ekı vaksinany soŋǧy klinikalyq synaqtan ötkızudı bastaǧanyn aityp, AQŞ ǧalymdarynyŋ ekpe jasau jolynda kündı tünge jalǧap jūmys ıstep jatqanyn maqtanyşpen atap öttı.
Jalpy, AQŞ-ta 20-ǧa juyq vaksina daiyndalǧan edı. Alaida zertteu barysynda taǧy da sūryptalyp, 6 ekpe klinikalyq synaq basqyşyna öttı. Joǧaryda atalǧan ekı ekpeden bölek, taǧy 4 vaksina da soŋǧy synaq kezeŋıne jaqyndady.
Resei de AQŞ-pen qatar keledı
Resei – koronavirusqa qarsy vaksinany alǧaşqy bolyp synaqtan ötkızgen elderdıŋ bırı. Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymy koronavirusqa qarsy «bolaşaǧy bar preparattar» tızımıne 9 reseilık vaksinany engızgen. Mausym aiynda Mäskeude koronavirus infeksiiasyna qarsy vaksinanyŋ ekı formasy synaqtan ötkızıle bastady. Ony Gamaleia atyndaǧy epidemiologiia jäne mikrobiologiiany zertteuge arnalǧan ūlttyq ortalyq jasap şyǧarǧan. «RBK» mälımetınşe, eldıŋ Densaulyq saqtau ministrlıgı Burdenko atyndaǧy äskeri gospitalda tyşqandarǧa synauǧa arnalǧan sūiyq vaksina, al Sechenov atyndaǧy universitette ūntaq türındegı vaksinany synaqtan ötkızgen. Al 18 mausymda koronavirusqa qarsy vaksinany testıleuden ötkızuge alǧaşqy 18 adam qatysqan. Olar ekı topqa bölınıp, täjıribege qatysuşylarǧa ekı türlı komponenttegı vaksina salynǧan.
Ekınşı ret synaqtan ötıp jatqan preparattyŋ nätijesıne qaraǧanda, täjıribege qatysqan erıktılerdıŋ aǧzasynda virusqa qarsy antidene körsetkışı joǧary ekenı anyqtalǧan. Eger de COVID-19 virusyna qarsy būl preparat kelesı kezeŋderde de oŋ nätije körsetetın bolsa, vaksina qaŋtar aiynda mol mölşerde öndırıske şyǧaryluy mümkın.
Ötken aidyŋ soŋynda Resei Densaulyq saqtau ministrı Mihail Muraşko Reseide ındetke qarsy mausym aiynda klinikalyq synaqtar bastalǧanyn, şıldenıŋ aiaǧyna deiın alǧaşqy preparattar paida boluy mümkın dep habarlasa, Gamaleia atyndaǧy epidemiologiialyq jäne mikrobiologiialyq ūlttyq zertteu ortalyǧynyŋ ökılderı şıldenıŋ basynda «Reseide koronavirusqa qarsy vaksina tamyz aiynda şyǧuy mümkın» dep mälımdep otyr.
Qytai da qatardan qalar emes
Dauasy joq derttıŋ der kezınde aldyn almai, bükıl älemdı älekke salǧan Qytai da ekpe jasau ısınde eşkımnıŋ artynda qalǧysy kelmeitın syŋaily. AQŞ alǧaşqy vaksinany synaqtan ötkızudı bastaǧanda, būl el de 2 vaksinanyŋ synaqtan ötıp jatqanyn mälımdegen edı. Sonyŋ bırı – Qytaidyŋ äskeri-medisinalyq akademiiasy jasaǧan jaŋa därı. The Lancet jurnalyna jariialanǧan zertteu qorytyndysy boiynşa būl därı ekınşı klinikalyq synaq kezınde özınıŋ qauıpsız ekenın jäne COVID-19-ǧa toitarys bere alatynyn körsetken. Būǧan qosa, adam aǧzasynda antidenelerdıŋ paida boluyna septıgın tigızedı eken. Endı synaq jūmystarynyŋ üşınşı kezeŋın şetelde ötkızu boiynşa kelıssözder jürgızıp jatyr.
Elımız de ekpe jasap jatyr
Qazaqstan Respublikasy Bılım jäne ǧylym ministrlıgı Ǧylym komitetınıŋ Biologiialyq qauıpsızdık problemalary ǧylymi-zertteu instituty vaksinany daiyndauǧa nauryz aiynyŋ ortasynan bastap kırısken edı. Qauıptı infeksiialarmen jūmys ısteu üşın 13 biologiialyq qauıpsızdık zerthanasynda jūmys ısteitın elımızdıŋ jetekşı virusolog-ǧalymdaryn bırıktırgen ūiym öte qysqa uaqyt ışınde jürgızılgen ǧylymi zertteulerdıŋ nätijesınde 9 mamyrda alǧaşqy vaksinany şyǧardy. 15 mamyrda Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymy ony öz saitynda klinikaǧa deiıngı synaqtarǧa arnalǧan kandidattyq vaksina retınde tırkedı.
DDŪ-ǧa tırkelgen künı zerthanalyq januarlarǧa (tyşqan, egeuqūiryq, qoian) vaksinanyŋ klinikaǧa deiıngı synaqtary bastaldy. Bügıngı taŋda synaq nätijelerı DDŪ reglamenttegen barlyq parametrler boiynşa, atap aitqanda, uyttylyq, pirogendık, allergendık, immunogendık, vaksina DDŪ men Qazaqstan Respublikasynyŋ memlekettık farmakopeia talaptaryna säikes keletının körsetedı. Sonymen qatar BQPǦZİ vaksinany antideneler titrı joǧary immunogendıktı körsetken primattarda da synaqtan ötkızıp jatyr.
Klinikaǧa deiıngı zertteuler aiaqtalǧannan keiın köp ūzamai vaksinanyŋ klinikalyq synaqtary bastalady. Sondai-aq BQPǦZİ ärtürlı platformalarda taǧy üş vaksinany: SOVID-19-ǧa qarsy qosalqy, vektorlyq jäne tırı kandidattyq vaksinalardy daiyndap jatyr.
