Halqymyzdyŋ köne mädenietın är sabaq jıpke syiǧyzyp, bügıngı zamanǧa jetkızude gobelen önerınıŋ ülesı zor. Qazaq gobelenınıŋ negızın qalaǧan marqūm suretşı Qūrasbek Tynybekov desek, qaraköz qyzdarymyzdyŋ ışınen osy salaǧa tūŋǧyş sara jol salǧan – Bätima Zäuırbekova. Bätima apaidyŋ syrly sezımge toly kez kelgen eŋbegın jai qarau mümkın emes. Onyŋ qai tuyndysyna zer salsaŋyz, darhan dalamyzdyŋ keŋdıgın, şynaiy sūlulyqty sezınesız.
Jastaiynan ūlaǧatty ūstazy Qūrasbek Tynybekovten tälım alǧan ol būl salany tez meŋgerıp, altyn qoldy has şeber atandy. Töl tuyndylarynyŋ negızgı arqauy – tabiǧilyq, şynaiylyq jäne tazalyq. Barlyq būiymdarynda osy üş taǧan ädemı üilesıp, keremet körınıs tauyp jatady.
Gobelennıŋ arǧy atasy europalyqtar desek te, ol boialǧan jıpten aluan türlı oiu-örnekter qūrap, tyqyr kılem, alaşa toqudy bılgen qazaq üşın jat öner emes.
Bätima apai tuyndylaryn, tıl jetpes sūlulyqty qyz-aru, äiel-ana keipınde örnektep jür. Jäne bır qyzyǧy, olardy eş jerden köşırmei, öz qiialynan salady. Būl turasynda öner iesı: «Ünemı ızdenıste jürgen adam äiteuır bır sätte öz ızdegenın tabady. Mümkın, ol bır minut bola ma, sanauly sekundta syrǧyp öte me, bız – suretşıler sony köŋıl közıne syrt etkızıp basyp ala qoiamyz. Mysaly, keibır qyzdardyŋ boiyndaǧy inabattylyǧy, ızettılıgı, qarapaiymdylyǧy, päktıgı, ıŋkärlıgı betınde tūrady. Oǧan qarama-qarsy syrt keipı sūlu körıngenımen, ışınen bır suyq esıp tūratyn äielder de bar. Men özım solardyŋ ışınen meiırımdılık pen jylylyqty, imandylyqty tauyp alam da, tuyndyma arqau etıp aluǧa tyrysamyn» deidı.
Ol kısı osy önerınıŋ arqasynda älemnıŋ bıraz elderın aralady. Nebır mädeni oryndarda şyǧarmaşylyq körmesın ūiymdastyrdy. Sondyqtan, özımız ben özge elderdegı önerge degen közqaras turaly sūraǧanymyzda: «Ras, men şetelde köp boldym. Bälkım, gobelen önerınıŋ öte sirek kezdesetındıgınen bolar, älde özderı osy önerdıŋ otany bolǧandyqtan ba, äiteuır Fransiiada maǧan degen ıltipat erekşe boldy. Şyny kerek, ondai ystyq yqylasty öz elımnen köp kezdestıre bermegendıkten, bırşama uaqyt sol jerde qalyp edım, qolda bar tuyndylarymnyŋ barlyǧy derlık öz iesın tauyp, tıptı jetpei qalǧan soŋ, arnaiy tapsyrystar boiynşa jūmys ısteuge tura keldı. Sodan keiın Türkiiada üş jyl tūrdym. Olar asa tüsıne bermeidı. Keiın körgennen keiın asa rizaşylyqpen menıŋ tuyndylaryma «Bätima hanymnyŋ qyzlary» degen at qoiyp aldy. Elge oralǧanymda önerge degen közqarastyŋ köp özgerıske ūşyraǧanyn baiqadym. Qarapaiym adamdardyŋ surettı qabyldauynan bastap, suretşılerdıŋ jaǧdaiyna deiın bırşama jaqsaryp qalypty. Ol jaqta jürgende talai kolleksionerlerdı körıp, «bızde nege osyndai adamdar joq?» dep oilauşy em, kelsem, ondai jädıger jinauşylar bızde de bar eken. Naryq qalyptasypty. Osydan üş jyl būryn ǧana kartinalardy tek şeteldıkter ǧana alatyn bolsa, endı özımızdıŋ qazaqtar da öner tuyndysyna qyzyǧyp, satyp alatyn bolypty» deidı.
Qazır elımızde gobelen jaqsy baǧalanady. Sebebı, qaltaly azamattar būl önerge den qoiyp, üilerın sonymen sändeitın bolyp jür. Sondai-aq, joǧary oqu oryndary, mūrajailar, meiramhanalarǧa deiın tapsyrys beredı. Baǧasy kartinanyŋ kölemıne, oryndalu kürdelılıgıne bailanysty kelısımdı türde şeşıledı eken. Bätima apaidyŋ aituynşa, bır tuyndyǧa 100-150 jıp qoldanyluy mümkın. Sol kezde baǧasy qymbattau bolady. 5-6 ǧana jıppen toqylatyn gobelender, säikesınşe arzandau. Al, jıptı özımızdıŋ Qostanaidan jäne Belorussiiadan aldyrady eken.
Gobelen – öte kürdelı öner. Degenmen, ıstiŋ adamy üşin erinşektik jat. Jasyratyny joq, köneniŋ közindei qariia äjeler bir künde birneşe syrmaq syrsa da, eşkim taŋǧalmaityn. İkemdilikpen ündesetin būl öner qolönerşınıŋ şydamdylyǧyn şyŋdaidy. Äsırese, öz janyŋnan, qiialyŋnan tuǧan dünieler jıp, boiau taŋdaudan bastap, köp eŋbektı talap etedı. Sondyqtan bolar, gobelenşınıŋ qyzy suretşı Eldana Şalabaeva būl önerden bırden bas tartypty. Bügınde apaidyŋ osy salany jetık meŋgergen basqa da bılıktı şäkırtterı jeterlık.
P.S. Gobelennıŋ otany – Fransiia. Sonau orta ǧasyrlarda ömır sürgen aǧaiyndy Gobelender negızın salǧandyqtan, solardyŋ esımımen atalatyn osy bır öner türınıŋ qazaq jerınde jyly qabyldanyp, tez taraluy – bızde negızdıŋ barlyǧynan. Gobelen men qazaqtyŋ taqyr kılemınıŋ arasynda aitarlyqtai aiyrmaşylyq joq. Tek fransuzdar erte qimyldap, ony özderınıŋ töl önerı, brend retınde qalyptastyryp ülgergen. Eger ony özımızge sıŋırıp alǧymyz kelse, gobelendı «alaşanyŋ zamanaui türı» dep sanauymyz qajet.
Erkejan SÄTIMBEK
