Taiauda tabiǧaty körkem, tauly ölke – Öskemenge jolymyz tüstı. Saparymyzdyŋ da maqsaty bölekteu. Bügıngı taŋda ǧasyr dertıne ainalyp bara jatqan esırtkıge täueldı adamdardyŋ taǧdyry köptı alaŋdatyp otyrǧany ras. Olardy osy auyr dertten aman alyp qalu üşın «qandai em şaralar qoldanu qajet» degen saual da aq halatty abzal jandardy tyǧyryqqa tıreude. Ärine, qazırgı künı elımızde Germaniiada qoldanysqa engen metadon därısımen osy jolǧa tüsken adamdardy emdeu qolǧa alynǧan. Ol Öskemen, Qostanai, Pavlodar, Qaraǧandy, Temırtau, Oral, Taraz, Semei, Ekıbastūz qalalarynda pilottyq joba retınde jüzege asuda. Baǧdarlama boiynşa 400 esırtkıge täueldı adam saitqa ene alady.
Jalpy, metadon – geroinge täueldı adamdardy emdeuge baǧyttalǧan därılık zat. Esırtkıden arylamyn degen nauqas joǧaryda atalǧan jobaǧa qatysyp, arnaiy saittardan (punkterden) özderınıŋ kündelıktı dozalaryn därıgerdıŋ közınşe qabyldaidy
Bızdıŋ jolbasşymyz – «VİCh statusymen ömır süretın adamdar odaǧynyŋ» zaŋdy tūlǧalar bırlestıgı. Atalmyş ūiym osy baǧytta bırqatar jūmystar atqaruda. Aldymen attyŋ basyn Öskemen qalasyndaǧy oblystyq narkologiialyq dispanserge tıredık. Ortalyqtyŋ ışı – yǧy-jyǧy halyq. Bırı kırıp, bırı şyǧyp jatyr. Osy narkologiialyq ortalyqta 33 adam (kvota 50 adamǧa) metadon därısın qabyldaidy. Nauqas kün saiyn taŋǧy segız ben on aralyǧynda ortalyqqa keluı qajet. Eger ony bır kün qabyldamasa, nauqas qalypty küiınen aiyrylyp, tamaqqa täbetı bolmai, alabūrtyp auyrady. Sondyqtan ony qabyldauşylar mındettı türde taŋ atysymen ortalyqtan tabylady. Därını paidalanu üşın de nauqas mındettı türde osy eldıŋ azamaty boluy, jasy on segızden asqan, narkologiialyq dispanserdıŋ tırkeuınde tūruy qajet. Keibır mamandar atalǧan preparattyŋ artyqşylyǧyn da aitady. Mäselen, därı sūiyqtyq retınde auyz quysy arqyly qabyldanady. Demek, ine arqyly taralatyn JİTS-tıŋ qaupın azaitady. Ekınşıden, metadon esırtkı sekıldı «läzzat» syilamaidy, tek denenıŋ auyrsynuyn retke keltırmek. Oǧan täueldı bolǧandardy az da bolsa qalypty ömırge jaqyndatady. Bız atalǧan ortalyqta osy preparatty qabyldap jürgen adamdardy sözge tarttyq. Olar da öz oilaryn ırıkpei, bastan keşken qily taǧdyrlaryn jasyrǧan joq…
Basymdy tauǧa da, tasqa soqtym…
Konstantin, 46 jasta.
– Keide öz ömırımdı oilasam, tereŋ mūŋǧa batamyn. Jiyrma tört jyl esırtkıge täueldı boldym. Odan qaşyp qūtyla almadym. Sol üşın basymdy tauǧa da, tasqa da soqtym. Türmenıŋ de beinetın keştım. Bır jūtym esırtkı üşın aqşa ızdep, talai kündı batyrdym. Tıptı, sol üşın ūrlyqqa da bardym. Barlyq jaqyn-jūraǧat, dostarym, otbasym, menen terıs ainaldy. Ömırımnen män kettı. Talai ret ölgım de keldı. Bıraq, oǧan erık küşım jetpedı. Osy terıs jolǧa tüsken qanşama dosym ömırden öttı. Ärine, ülken ökınış!..
Bırde sätı tüsıp, osy baǧdarlama jaily aqparat taratyp jürgen erıktıler tobymen jüzdestım. Olar esırtkıge täueldı adamdardy anyqtap jür eken. Sol tızımge men de ılıktım. Baǧdarlamaǧa qatysuǧa ūzaq oilandym. Aqyry, bel budym. Metadondy qabyldap jürgenıme tört jyl boldy. Ol denenıŋ auyrsynuyn basady. Basqa artyq «läzzat» syilamaidy. Ärine, alǧaşqy kezde esırtkı qabyldaǧym kelıp, aŋsarym auyp tūrdy. Osy kezde därıgerler men pisholog mamandardyŋ kömegıne jügındım. Olarǧa ülken rahmet, sondai bır qinalǧan şaqta, menı aman alyp qaldy. Qazır, öz otbasym bar, balam ösıp keledı, jūmys ısteimın. Kädımgı, qarapaiym adamdar sekıldı tırlık keşudemın. Kün saiyn ertemen, taŋǧy segızde kelıp, dozany qabyldaimyn. Toǧyzda jūmysyma baramyn. Ärine, būl jaǧdaidy bırge jūmys ısteitın ärıptesterım bılmeidı.
Alaida, tolyqqandy adam retınde ömır süru üşın metadonǧa täueldılıkten arylu qajet. Bıraq, osy qadamǧa baruǧa batylym barmai jür. Älı de boiymda senımsızdık bar. Osy senımsızdıkten aryla almai ömır sürude qorqynyşty eken.
Ömırge özgeşe qaraimyn….
Liuba, 31 jasta:
– Men üşın onyŋ atynyŋ özı qorqynyşty. Amal ne, bıraq oǧan da adam üirenedı. Alǧaş esırtkıge täueldı boludy joldasymnan üirendım. Sony osy dertten emdetem dep bıraz jügırdım. Eş nätije bolmady. Qajydym, ömırden tüŋılgen de kezım boldy. Aqyry, men de soǧan bardym. Dämın bır tatyp köremın degen oi ǧana boldy. Keiın… Sodan ūzaq azapty künder bastaldy. Tıptı, barar jer, basar tauym qalmady. Bırde jaqyn syrlasym, osy baǧdarlama turaly aityp, metadondy qabyldap körudı ūsyndy. Men būǧan deiın de üş ret narkologiialyq dispanserde emdelgem. Nätijesı onşalyqty bolmady. Osy jerde tırkeude tūrǧanyma tört jyl boldy. Osy därını qalai qabyldai bastadym, solai ömırge degen közqarasym özgerdı. Janym tülep qoia berdı. Adamdarmen aralasa bastadym. Otbasyn qūrdym. Joldasym da eşqaşan esırtkı qabyldap körgen emes. Alaida, menıŋ jaǧdaiymdy jaqsy bıledı. Osy därını belgılengen mölşerde ışıp jürıp, ūlymdy düniege äkeldım. Endı osy balamdy ülken azamat etsem deimın. Sol üşın barlyq mümkındıktı jasap jatyrmyn. Men üşın osy baǧdarlamanyŋ orny bölek. Eger ol toqtap qalsa, tırkeude tūrǧan nauqastarǧa qiyn bolary haq. Menıŋşe, osy dertten qūlan-taza emdelu de qiyndau. Bıraq, metadon esırtkıge täueldılıktı taza joimaǧanmen, ömırdı sapaly ärı sanaly süruge mümkındık beredı…
Jany şyrqyraǧan ana
Tatiana Sergeiqyzy, (Sergeidıŋ anasy)
– Balam qarşadai kezınen sabyrly, salmaqty bolatyn. Ersı jürıs, artyq qimylyn da körgen joqpyn. Sony körıp, balama ıştei süisınıp jüretınmın. Alaida, qalai äskerden keldı, ūlymnyŋ bolmysy mülde özgerdı. Esırtkıge täueldı boldy. Mıne, sodan berı jiyrma üş jyl uaqyt öttı. Türmege de tüstı. Menı de qaryzǧa belşemnen batyrdy. Kömek sūrap barmaǧan jerım qalmady. Balamdy osy bır täueldılıkten emdetemın dep alasūrdym. Eş nätije bolmady. Alǧaş osy baǧdarlama jönınde estıgende onşa qūlyqty bolmadym. Keiın, şarasyzdyqtan bas sūqtym. Osy baǧdarlamaǧa qatysyp, tüzele bastaǧan adamdardy kördım. Aqyry, ūlymdy jetektep, osy jerge alyp keldım. Mıne, därı qabyldap jürgenıne üş jyldan asty. Därıger taǧaiyndap bergen dozasy bar. Soǧan säikes künıne bır uaqyt ışedı. Jūmysqa ornalasty. Äiteuır, äupırımdep, jūrttan alǧan qaryzdy ekeulep qaitaryp jatyrmyz. Jiyrma üş jyl qorqynyşta, beinette ötken ömırımnen soŋ üş jyldan berı ümıttıŋ oty jyltyrai bastady. Būl baǧdarlamany memleket qolǧa alsa deimız. Bügıngı taŋda qarjylandyryp otyrǧan qor bır künı demeuşılıkten bas tartuy da mümkın ǧoi… Ony oilasam, jüregım auyrady. Osy mäsele oŋ şeşılse eken dep ümıttenemın…
Talqyǧa tüsken metadon
Älemde metadondy esırtkıge täueldılıktı emdeu üşın 1964 jyldan berı qoldanylady. Ol bızdıŋ elımızde BŪŪ-nyŋ «Globaldı» qorynyŋ qarjylandyruymen 2008 jyldan berı pilottyq joba retınde jüzege asuda. Onyŋ bır miligramy bır dollar tūrady. Oŋaltu ortalyqtarynda bır kündık em qabyldau orta esepen alǧanda 8500 teŋge, al jeke klinikalarda 15000 teŋge.
– Metadon – sintetikalyq därı. Alǧaşqyda Germaniiada metadondy auyrsynudy basatyn därı retınde qoldanysqa engızdı. Är qabyldauşyǧa mölşerı belgılengen sūiyqtyq türınde berıledı. Aldymen 30 mg mölşer taǧaiyndap, nauqasty baqylaimyz. Sosyn türlı jaǧdailardy eskere otyryp, mölşerın köbeitemız. Bügınde eŋ joǧarǧy mölşer – 200 mg. Baǧdarlamanyŋ maqsaty – nauqasqa belgılengen mölşerdı uaqyt öte azaityp, täueldılıktı joiu. Sondai-aq, esırtkıden emdeudıŋ bırden-bır joly metadon deuden de aulaqpyn. Alaida, qoǧamdaǧy esırtkımen küresuge arnalǧan kez kelgen baǧdarlamanyŋ kömegı bar dep oilaimyn, – deidı Öskemen qalasyndaǧy oblystyq narkologiialyq dispanserdıŋ därıgerı Fliura Nazyrova.
Bır qyzyǧy, bızde osy metadon preparaty töŋıregınde mamandar arasynda pıkır qaişylyǧy bar. Aitalyq, respublikanyŋ on ırı qalasynda opioidty oryn almastyru baǧdarlamasy jūmys ısteidı. Alaida, elımızdıŋ bas qalalary sanalatyn Astana men Almaty şaharlarynda atalmyş baǧdarlamaǧa tyiym salynǧan. Onyŋ da sebepterı de boluy mümkın. Degenmen, bügıngı taŋda bızdıŋ Densaulyq saqtau jäne äleumettık damu ministrlıgı metadondy därı retınde tırkeu jönınde mäselenı qarastyruda…
Azamat ESENJOL,
Astana – Öskemen – Astana
