Jasöspırımder arasyndaǧy suisid – qoǧamdy alaŋdatyp otyrǧan mäsele. Olardyŋ būl äreketke baruyna ne sebep, mūndai qaiǧyly jaǧdaiǧa jol bermeu üşın qandai jūmystar jürgızu kerek? Astana qalasyndaǧy №2 köpbeiındı balalar auruhanasynyŋ direktory, därıger, Astana qalasy äkımdıgı janyndaǧy äielder ısterı jäne otbasylyq demografiialyq saiasat jönındegı komissiia müşesı Gülnar Qūlyşevadan osy mäsele turaly sūrap bıldık.
– Jastar arasyndaǧy suisid mäselesımen kün saiyn betpe-bet ūşyrasyp otyrsyz. Auruhanaǧa auyr jaǧdaida tüsetın balalardyŋ suisid jasauyna köbıne ne sebep bolady?
– Auruhana köpbeiındı bolǧandyqtan hirurgiialyq kömek körsetu, ota jasau, jaraqat alu jäne basqa da baǧyttar boiynşa 12 bölım jūmys ısteidı. Sol bölımderge türlı jaraqat alyp keletın jasöspırımderdıŋ arasynda öz-özıne qol jūmsaityndar kezdesedı. Olardyŋ būl äreketke baruyna bırneşe sebep bar. Suisid jasap, bızge jaǧdaiy auyr nemese ortaşa halde keletın balalardyŋ ışınde därı ışıp, öz-özın ulau, terezeden sekıru, qan tamyryn kesu jäne öz-özın jaraqattau oqiǧalary bolady. Basty sebepterdıŋ bırıne ata-ana men balanyŋ arasyndaǧy qarym-qatynastyŋ dūrys emestıgı jatsa, ekınşı sebep – mekteptegı jaqsy körgen qyzy nemese jıgıtımen renjısıp, sözge keluı bolyp otyr. Olar bır sättık aşumen därı ışıp nemese bılegındegı qan tamyryn kesıp ömırmen qoştaspaq bolsa, ata-anasymen kelıspei qalǧan balalar köbıne terezeden sekıredı. 14-17 jastaǧy sondai jasöspırımder auyr halde keledı, jan saqtau bölımınde aptalap jatady. Olardyŋ bauyry men büiregı qatty zaqymdanady, būl aǧzalardyŋ qyzmetın qaita qalpyna keltıru oŋai emes. Byltyr bızdıŋ auruhanaǧa 26 bala suisid jasap tüsse, sonyŋ ışınde köbı denesın jaraqattau, kesu äreketıne bardy, odan keiın därımen ulanu köp boldy. Biyl qazan aiyna deiın 15 bala suisidpen tüsıp, emdeldı.
– Özıŋız kuä bolǧan sondai naqty oqiǧalardyŋ bır-ekeuın aityp bere alasyz ba?
– Bır oqiǧa boldy, öte jaqsy otbasynan şyqqan 17 jasar bala tüstı. Ata-anasymen arasy jaqsy. Qyzy qaramai qoidy dep därı ışken. Qanşa em jasasaq ta jaǧdaiy tüzelmedı. Esın jiǧan kezde kımdı körgıŋ keledı desek, anasyn şaqyrtty. Anasy künı boiy qasynda otyrdy, sol kezde balanyŋ da jaǧdaiy jaqsara bastady. Anasymen osyndai jyly qarym-qatynasy bolsa da suisidke baryp otyr. Odan basqa balkonnan sekırgen 12 jasar bala tüstı, ony anasy baram degen jerıne jıbermei qoiǧan. Sol sätte balasy balkonnyŋ janynda tūrǧan eken, «Jıbermeseŋız, sekırıp ketem qazır» degen, anasy oiynda eşteŋe joq, «sekırseŋ, sekır» deptı, sodan bala sekırıp aqyry auyr jaǧdaida köz jūmdy. Bızden emdelıp şyqqan balalardyŋ ışınde ekınşı qaitara suisid jasaityndary da bar. Olarmen keterınde auruhana psihologtary jūmys jürgızedı. Degenmen būl balalar köbıne äleumettık jaǧdaiy tömen jäne ortaşa deŋgeidegı otbasylardan şyqqandyqtan, taǧy säl qiyndyqqa tap kelse, soǧan şydamai, aldyŋǧy äreketın qaitalaidy. Alaida mūndai oqiǧalardy, äsırese, telearnalarda, äleumettık jelılerde köp körsetpeu kerek dep sanaimyn, egjei-tegjei qalai bolǧanyn körsetudıŋ profilaktikalyq tiımdılıgı şamaly. Onyŋ jaman ekenın körsınşı deuı mümkın. Bıraq būl kei balalarǧa kerısınşe osylai jasauǧa bolady eken degen oi saluy mümkın.
– Mūnyŋ aldyn alu üşın qandai ūsynystar aitasyz?
– Mektepterde ata- anamen jūmysty küşeitu kerek. Türlı ıs-şaralar men baiqaular ötkızu qajet. Qazır ata-analar otbasyn asyraimyn dep taŋnan keşke deiın jūmysta jüredı. Keşke kelgende bır auyz sözben halın sūraidy, bala «bärı jaqsy» deidı, sonymen boldy. Negızı bärı otbasynan bastalady. Qazırgı balalardyŋ bärınıŋ bırdei psihikalyq jaǧdaiy dūrys dep aita almaimyn. Ärine, oǧan qazırgı äleumettık jelıler men tolassyz aqparattyq aǧyn sebep dep aitamyz. Degenmen balamen jūmys üide bastaluy kerek. Ata- ana ūl-qyzyna öz ısımen önege bolmasa, olarǧa aqyl aita bergennen köp eşteŋe özgermeidı. Üide äke-şeşesı bır-bırın syilap aqylmen söilesıp otyrsa balaǧa sonyŋ özı – tärbie. Astana qalasy äkımdıgı janyndaǧy äielder ısterı jäne otbasylyq demografiialyq saiasat jönındegı komissiia müşesımın, sonda otbasylyq qūndylyqtar tobyn basqaramyn. Sonda köterıletın mäselelerdı zerdelei kele baiqaǧanym – üide balalardyŋ köŋıl küiıne erekşe nazar audara qarau kerek. Nege ekenın bılmeimın, bızdıŋ jastar qazır näzık, balalar travmasy degen jaqsy boldy, bırdeŋe bolsa bärıne äke-şeşesın kınälap şyǧady. Osy rette balalarmen mektepte jäne auruhanaǧa tüskende psihologtar jūmys ıstese, mektepte de ata-anamen bailanys nyǧaitylsa, jön bolar edı. Özım de üş balanyŋ anasy, ärı nemere süiıp otyrǧan äje retınde būl mäselege beijai qarai almaimyn, komissiia aiasynda da osy mäselenıŋ aldyn aluǧa jäne mekteptermen de bırlese jūmys ısteuge qaşan da äzırmın.
