Qazaq tılınde oiǧa oramdy, kökeige qonymdy tūraqty söz tırkesterı az emes. Tıl-qazynamyzdyŋ maŋyzdy bailyǧy sanalatyn mūndai tırkesterdı kündelıktı tūrmysta ünemı qoldanyp jürmız. Öte-möte oiymyzdy obrazdy, sözımızdı salmaqty etıp jetkızu üşın frazeologiialyq tırkesterdı köbırek paidalanamyz. Sondai tırkestıŋ bırı – «symǧa tartqandai».
«Symǧa tartqandai» – tılımızde köp qoldanylatyn tūraqty tırkestıŋ bırı. Köbınde tüzu, tal boiynda mını joq degen mände qoldanyp jürmız. Qazaq tılınıŋ tüsındırme sözdıgınde de būl tırkeske «tıp-tık, tüzu, tal boiynda mını joq» (760 bet, Almaty, 2008 jyl) dep anyqtama berılgen.
Bır qyzyǧy, symǧa tartqandai degen tırkestı qazırgı jastar tura maǧynasynda qoldanǧanymen, «sym» sözınıŋ mänısın döp basyp tüsınbeidı, «toq sym siiaqty tüp-tüzu» degen ūǧym töŋıregınde tūspaldauy mümkın. Olai bolsa sym degen ne? Qazaq tılınıŋ aimaqtyq sözdıgınde būǧan «temır teskende astyna qoiylatyn ortasy tesık döŋgelek tös» dep anyqtama bergen. Būl – aǧat aitylǧan anyqtama.
Sym ūstalar qoldanatyn balǧa, tös, egeu siiaqty negızgı qūraldyŋ bırı ekenı ras. Bıraq ony ūstalar temır tesuge emes, balqyǧan kümıs pen altyndy jıptei bırkelkı şyǧaru üşın qoldanady. Symnyŋ formasy ärtürlı (döŋgelek, törtbūryş) bolǧanymen, rölı bırdei. Iаǧni sym degenımız – kümıs pen altyndy jıŋışkerte sozyp sym daiyndaityn, ärtürlı kölemdegı bırneşe jasuy (tesıgı) bar temırden, bolattan qūiylǧan qalyp. Onyŋ qalyŋdyǧy – 0,5-1 sm, ūzyndyǧy – bır qarys (15-20 sm) mölşerınde. Ūzyna boiyna bırte-bırte kışıreite tüsetın qatar-qatar tesıkterı bar. Ony jasu nemese köz dep ataidy. Közderınıŋ sany 10-nan 40-qa deiın jetedı. Olardyŋ ülkendıgı de bır-bırıne ūqsamaidy, eŋ ülkenı bızdıŋ bıleuındei bolsa, eŋ kışkentai jasuy şaş äreŋ ötetındei tar bolady. Ūstalar kümıstı balqytyp, sozyp alǧan soŋ, osy tesıktıŋ ülkenınen bastap ötkızıp tartyp, kümıstı jıptei qyp şyǧarady. Mūny, negızınen, syrǧa soqqanda, er-tūrmanǧa, alqa, bılezıkke äşekei salǧanda ısteidı. Bılezıkterdıŋ betındegı jıp siiaqty oralyp basylǧan äşekeidı qazaq «sym jürgızıptı» dep jatatyndyǧynyŋ sebebı osynda. Symdy keibır öŋırlerde symtartqyş, symsozǧyş, symtemır, symqalyp dep te ataidy. Bıraq tös dep atamaǧan. Endeşe, tös pen symdy şatastyrmaǧan dūrys.
