Biyl Astana qalasynyŋ Esıl audanyndaǧy E578 köşesıne Bopai hanymnyŋ esımı berıldı. Būl qanşama jyl ötse de, keiıngı ūrpaqqa tarihi sanany jaŋǧyrtu boldy.
Jazuşy Mädi Aiymbetovtıŋ «Bopai hanym» tarihi romany XVIII ǧasyrda ömır sürgen qazaqtyŋ bas hany Äbılhaiyrdyŋ jary Bopai Süiındıkqyzynyŋ ömırnamasyna arnalǧan. Tuyndynyŋ basty keiıpkerı Bibätima – Bätima – Bopai hanymnyŋ, Äbılhaiyr hannyŋ taǧdyry töl tarihymyzdyŋ qaltarysynda bügınge deiın būrmalanyp kelgen şyndyq pen aqiqatty köz aldyŋa äkeledı. Būl – keŋes zamanyndaǧy būrmalanǧan tarih turaly aqiqattyŋ kıltın aşqan qūndy eŋbek. Kıtapty oqi otyryp, tarihi sananyŋ berıktıgın, ölmeitının, eskırmeitının anyq köremız. Bopai hanymnyŋ qazaqtarǧa tūtqynǧa tüsken qalmaqtyŋ jaralylaryna qalai kömekteskenın oqyǧanda dosyna ǧana emes, tıptı dūşpanyna da meiırım tanytatyn qazaqtai eldı tanydyq. Bız osy qasietımızdı bügınde jalǧastyryp kelemız.
Edıl qalmaǧy men Jaiyqtyŋ kazak-orysy bar, orys bilıgınıŋ arandatuymen estek aǧaiyndardyŋ soŋǧy kezdegı şabuyldauynyŋ üdeuı jäne şyǧystan oirattar jan-jaǧynan qyspaqqa alyp tūrǧan jaǧdaidan şyǧudyŋ amalyn ızdep, soŋǧy ret Peterbormen yntymaqtasu odaǧyn jasaudyŋ äreketı sätsız aiaqtalǧanynan berı han ordasy būdan bylaiǧy jerde öz küşıne süienıp, tas-tüiın boluǧa bekıngen edı.
1731 jyldyŋ 19 aqpanynda Äbılhaiyr hannyŋ ordasyn öz imperiiasynyŋ qūramyna qabyldau turaly patşaiym Anna İoannovna gramotaǧa qol qoidy.
Orynbor general-gubernatory İvan Nepliuevtıŋ Äbılhaiyr han bolyp tūrǧanda qazaqtardy tübegeilı moiynsūndyrudy ıske asyra almaitynyna közı äbden jetedı. Endıgı äreketı bas handyqtan ümıtker Baraq sūltandy Äbılhaiyrǧa qarsy qoiyp, oǧan Äbılhaiyr būdan ärı jer basyp tırı jürmeuı kerek degen jasyryn būiryq beredı. Ol adamdy qūrytuǧa bolady, bıraq jeŋuge bolmaitynyn tüsınbei tūr. Baraqtyŋ senımdı serıgı Syrymbet Äbılhaiyrdy öltıredı. Eldı el qylamyn, moinyn jatqa idırmei, qantögıssız saqtau üşın janym sadaǧa, «Jaiyq özenı keuıp qalǧanşa, tıptı aqyr zaman kelgenşe qazaq halqy būl jerden aiyrylmaidy» dep qoldan kelgenınşe arpalysyp, nebır dūşpanǧa des bermegen ūly tūlǧa Äbılhaiyr özgenıŋ emes, öz ırgesınen şyqqan qasköidıŋ qandy qolynan qapiiada ajal qūşady. Onyŋ mürdesı Qabyrǧa özenınıŋ Ölkeiıkke qūiar tūsyndaǧy qorymda.
Bız tapqanynan joǧaltqany köp elmız. Ädebiet – ömır ainasy. Mädi Aiymbetovtıŋ osy eŋbegın oqyp, ainadan körgendei şyndyqty körıp otyrmyn. Qazaq elı nege 300 jyl böten elge bodan boldy degen sūraq mazalaǧan jandar bolsa, osy eŋbektı oqysyn. Avtor qazaqtyŋ bas hany Äbılhaiyrdy ūlyqtaǧan. Äbılhaiyr siiaqty tūlǧalardy tanyǧan ūrpaq kemeldenıp ösedı. Osy jerde Bopai hanymnyŋ nemeresı Toiǧaraǧa: «Orystyŋ piǧylyna senıp tırşılıgıŋdı tüzemeŋder» degen aqyly da, balasy Nūralyǧa aitqan «ırgedegı öz aǧaiynyŋ da piǧyly tüzu emes» tärızdı sözderı bügınde de ömırşeŋ.
Mädi Aiymbetov osy «Bopai hanym» eŋbegınde bükıl qazaq halqyn tyǧyryqqa tıregen baqtalastyq pen taqtalastyq, satqyndyq ekenın taza tarihi şyndyqpen körsetken.
Sūluşaş QŪLMALİEVA,
zeinetker ūstaz,
Astana qalasy
