Qazaq ūlttyq öner universitetınde QR Mädeniet jäne sport ministrlıgınıŋ ūiymdastyruymen Arqadaǧy şertpe küi mektebınıŋ negızın saluşy Tättımbet Qazanǧapūlynyŋ 200 jyldyǧyna arnalǧan konsert öttı. Toiǧa tartu retınde Tättımbettıŋ muzykalyq mūrasy toptastyrylǧan küitabaq pen küişı turaly qūndy derekter jinaqtalǧan fotoalbom tanystyryldy.
Tättımbet Qazanǧapūly elu jasqa jetpes ǧūmyrynda ärtürlı taqyrypty qamtyp, 40-tan astam küidıŋ avtory atandy. Bır «Qosbasar» atty küiınıŋ özı bırneşe tarauǧa jıkteledı. Qazaq ruhaniiatynyŋ bılgırı Aqseleu Seidımbek «Küi şejıre» eŋbegınde Tättımbettıŋ küilerıne tereŋ taldau jürgızıp, är küidıŋ şyǧu tarihyna keŋınen toqtalǧan. Muzyka zertteuşısı, akademik, äigılı kompozitor Ahmet Jūbanov «Ǧasyrlar pernesı» kıtabynda Tättımbet şyǧarmaşylyǧynyŋ özge öŋır küişılerıne äserı jönınde baiandaidy. Sonyŋ ışınde Jetısu küişılık mektebınıŋ ökılderı ülgı etkenın aitady.
Qazaq tarihynda tūŋǧyş ūiymdastyrylǧan Qūrmanǧazy atyndaǧy ūlt aspaptar orkestrınıŋ repertuaryna Tättımbettıŋ «Qosbasar», «Saryjailau», «Sylqyldaq» küilerı engızılgenın de aita ketken jön. Tüpnūsqadan būl küilerdı jetkızgen şertpe küidıŋ şeberı Äbıken Hasenov boldy. Körnektı kompozitor Latif Hamidi onyŋ oryndauyndaǧy būl küilerdı alǧaş ret notaǧa tüsırıp, Ahmet Jūbanov ekeuı jazǧan «Abai» operasynda qoldandy. «Qosbasar» men «Bylqyldaq» küilerı Evgenii Brusilovskiidıŋ «Qyz Jıbek» operasynda oryndalady.
Körnektı jazuşy Täken Älımqūlov pen san önerdı boiyna toǧystyrǧan Talasbek Äsemqūlovtyŋ körkem tuyndylarynda Tättımbettıŋ tūlǧasy men öşpes önerı aişyqtalady.
Tättımbet küilerınıŋ osy zamanǧa jetuıne Äbıken Hasenovten keiın Maǧauiia Hamzin, Uäli Bekenov syndy däulesker küişıler eŋbek sıŋırdı.
Tättımbet küilerınıŋ jinaǧy tūŋǧyş ret 1988 jyly Ermūrat Üsenovtıŋ qūrastyruymen jaryq kördı. Osydan tura on jyl būryn Aitjan Toqtaǧan men Mūrat Äbuǧazinnıŋ redaksiiasymen būl jinaq tolyqtyrylyp, qaita basyldy. Tättımbet küilerınıŋ tolyq toptamasyn belgılı dombyraşy, ūstaz Bıläl Ysqaqov «Saryarqa sazdary» degen atpen şyǧardy. Būl eŋbekte Tättımbet küilerımen qatar onyŋ mektebın qūraityn Arqa küişılerınıŋ bärı qamtylǧan.
Tättımbet tek küişı ǧana emes, qairatker tūlǧa edı. Qarqaraly duanyndaǧy Nūrbike-Şanşar elınde 12 jyl boiy bolys bolǧan. Ataqty Qoiandy järmeŋkesın ūiymdastyruşylardyŋ qatarynda da onyŋ esımı atalady. Tättımbet Arqa jerınde altyn kenın aşty degen derekter de kezdesedı. 1855 jylǧy 24 nauryzda Sankt-Peterburgte Resei patşasy Aleksandr II-nıŋ taqqa otyruyna bailanysty toi öttı. Arqa jūrtşylyǧyna ardaqty bırneşe azamatpen bırge būl toiǧa Tättımbet te qatysyp, özınıŋ tamyljyta tartqan küilerımen önersüier qauymnyŋ nazaryn audaryp, kümıs medalǧa ie boldy. Būl belgılı derekterdı konsertke qatysqan Bıläl Ysqaqov jaŋǧyrtyp, Tättımbettıŋ «Saryjailau» küiımen jinalǧandardy tamsandyrdy.
Būl keşte Tättımbet küilerınıŋ ǧana emes, jalpy alǧanda şertpe küi saltanat qūrdy dep aitsaq, artyq bolmas. Arqada Tättımbettıŋ äserınen ışınara bölınetın bırqatar oryndauşylyq mektepter qalyptysty. Sonyŋ ışınde Tättımbettıŋ tuǧan jerı – Qaraǧandy öŋırın alaiyq. Belgılı küişı, ūstaz Janǧali Jüzbaev ony bylai jıkteidı: Toqyrauyn oryndauşylyq mektebınıŋ ökılderı – Äşımtai Qarymsaqūly, Manarbek Erjanov, Aqqyz Ahmetova, Satan, Mūhsin, Maǧauiia Hamzin, Jaqsylyq Omaşev, Qairat Aitbaev; Aqsu-Aiuly oryndauşylyq mektebı – İtaiaq, Qyzdarbek, Maqaş, Sembek, Äbdi, Äbıken, Begımsal Orymbekov, Däuletbek Saduaqasov, Oral İsataev, Arman Qadırbek, Nūrǧanym Jeksenbaeva; Jaŋaarqa oryndauşylyq mektebı – Saidaly sary Toqa, Dairabai, Seifolla Ospanov (Säken Seifullinnıŋ äkesı), Amantai Bozmaǧambetūly, Mūhit Bitenov, Pazyl Tūtqabekov, Meiram Ūlmaǧambetov, Mūhametjan Tıleuhanov, Ahat Baibosynov, Alpysbai Tūrsynbekov, Janbolat Äbıldinov.
«Būl atalǧan oryndauşylyq mektepterdıŋ küi şertu ülgısınde anau aitqandai aiyrmaşylyq bolmaǧanmen, küidıŋ ışkı intonasiialyq tabiǧaty ärtürlı qalypta damidy» deidı ol.
Konsertte osy aitylǧan barlyq mektepter qamtyldy. Äsırese, Arqa küilerın şeber oryndauşy, bırneşe küidıŋ avtory Mūhametjan Tıleuhanov sahnaǧa köterılgende halyqtyŋ oǧan degen yqylasy erekşe boldy. Dürkırete qol soqqan jūrttyŋ şapalaǧynan şabyt alǧan küişı de dombyrany arqalana tartty. Odan keiın Seken Tūrysbek, Rymhan Äbılhanov, Särsenǧali Jüzbaev, Qairat Aitbaev, Ardabi Mäulet, Aqjusan İmamǧazy, t.b. oryndauşylar konserttı jalǧady. «Aq jauyn» memlekettık kameralyq orkestrdıŋ oryndauyndaǧy küiler de konserttıŋ ärın aşa tüstı.
QR Mädeniet jäne sport ministrlıgınıŋ departament basşysynyŋ orynbasary Nūrbolat Ahmetjanov ekı jyldan keiın elordada ötetın «EXPO-2017» halyqaralyq körmesıne orai mädeni baǧdarlama daiarlanyp jatqanyn, oǧan Tättımbettıŋ küilerı de kıretının aityp, küişınıŋ mūrasyna beijai qaramaityn jandardy quantty.
Amanǧali QALJANOV
