Qala äkımı Äset İsekeşev ūsynǧan är joba qaladaǧy ekologiialyq ahualdy jaqsartuǧa baǧyttalǧan. Ony «20 naqty bastamada» aitylǧan mäselelerge qarap-aq baiqauǧa bolady. Mäselen, Astananyŋ «Jasyl beldeuıne» 1 mln aǧaş otyrǧyzyp, qalanyŋ jasyl jelegın qalyptastyru, qoǧamdyq jäne jeke kölıkterdı gazǧa köşıru, qala ortalyǧynda aryq jüiesın salu, velosiped infraqūrylymyn damytu jäne tūrǧyn üilerdegı energiia tiımdılıgın arttyru jospar boiynşa kezeŋ-kezeŋımen atqarylyp keledı. Osy oraida «Astana aqşamy» gazetı köpşılıgımız elei bermeitın, bıraq ekologiiany jaqsartatyn qarapaiym qaǧidattardy ūstanuǧa şaqyrady.
Mäsele: Elordamyz halyq arasynda «ūşatyn paketter qalasy» dep atalatyny jasyryn emes. Alaida oǧan qala tūrǧyndarynyŋ özı kınälı ekendıgın moiyndaityndar az. Statistikaǧa säikes, älem boiynşa bır jylda 4 trillion paket paidalanylady, onyŋ tek 1 paiyzy ǧana qaita öŋdeledı. Adamdar kün saiyn kül-qoqysqa tastaityn plastik bötelkeler jer betınde 500 jylǧa deiın, kädımgı polietilen paketterı 200 jyldan astam uaqyt boiy şırımei jatady. Konservı qalbyrlary men şyny synyqtary 1 myŋ jylǧa deiın jer qoinyn lastap, topyraqtyŋ qūnaryn azaitady. Polietilen paketı jatqan jerde 100 (!) jyldap şöp öspeidı.
Ūsynys: Azyq-tülık dükenıne sömkemen barudy ädetke ainaldyryŋyz. Bötelke sudy satyp alǧannan keiın qoqysqa tastamai, bırneşe ret paidalanudan qysylmaŋyz. Jūmysqa tasityn kündelıktı tüskı asty konteinerge salyp alyŋyz. Köptegen damyǧan elder polietilen paketınıŋ ziianyn ūǧynyp, oǧan zaŋ jüzınde tyiym salǧan.
Mäsele: Elımızde 2040 jylǧa qarai su tapşylyǧy tuyndauy mümkın. Būl mälımdemege qaladaǧy är tūrǧyn jylyna 20 000 litr sudy bosqa tögetını turaly derek dälel. Dūrys jabylmai, su tamşylap tūrǧan krannan täulıgıne 24 litr, aiyna 720 litr, jylyna 8 myŋ 784 litr su aǧady.
Ūsynys: Vannanyŋ ornyna duş qabyldaŋyz. Tıs tazalaǧanda 1 staqanǧa su toltyryp, krandy öşırıp qoiyŋyz. Osylaişa, künıne 45 litr sudy ünemdeuge bolady. Jemıs-jidektı, kökönıstı juu üşın bır ydysty arnaǧanyŋyz jön. Ekologiiaǧa üles qosam deseŋız, su bagynda ekı tüimesı bar unitazdy ornatqan dūrys. Su ysyrap bolmas üşın şümekter men duşqa aerator siiaqty su ünemdeu qūraldaryn ornatuǧa bolady.
Mäsele: Kölıktıŋ qala ekologiiasyna qanşalyqty ziian ekendıgı jalpaq jūrtqa aian. Astana qalalyq Ekologiia departamentınıŋ derekterıne säikes, elordadaǧy kölıkter atmosferaǧa ziiandy zattardyŋ 50-55 paiyzyn şyǧarady.
Ūsynys: Bır kün sabaqqa nemese jūmysqa kölıktıŋ ornyna avtobuspen, velosipedpen nemese jaiau baryp körıŋız. Ärı dene şynyqtyrasyz, ärı qorşaǧan ortaǧa öz ülesıŋızdı qosasyz.
Mäsele: Astana bas qala bolǧannan keiın, mūndaǧy tazalyq jıtı qadaǧalanady. Alaida jerde jatqan temekı tūqyly, pıstenıŋ qaldyǧy, avtobus biletterı halyqtyŋ ekologiialyq sauattylyǧy men mädenietı älı qalyptaspaǧanyn aŋǧartady. Älbette, kommunaldyq qyzmetkerler jinaǧan qoqys poligonǧa jıberıledı, bıraq onyŋ da şegı bar. Sebebı qoqys öŋdeitın zauyt älı künge deiın elımızde tūrmaq, TMD memleketterınıŋ bırınde joq.
Ūsynys: Japoniiada köşede tūrǧan qoqys tastaityn jäşıkterdı körmeisız. Japondyqtar qoqysty özderımen bırge alyp jüredı. Barlyq qoqysty – şyny, janatyn, qaita öŋdeuge jaraityn, janbaityn dep sūryptap, arnaiy ydystarǧa salyp tapsyrady. Būl ürdıs bızde qalyptassa, ekologiialyq ahual äldeqaida jaqsarar edı.
Mäsele: Elektr quatyn jäne jylu energiiasyn öndıru üşın kömır, mūnai, gaz siiaqty sarqylatyn tabiǧi resurstar paidalanylady. Olardy jaqqanda atmosferaǧa köptegen ziiandy zattar taraidy. Kiımdı kır juǧyş maşinada ystyq sumen juu üşın de köp energiia jūmsalady.
Ūsynys: Üi ışındegı artyq tok közderın der kezınde öşırseŋız, elektr quatyn da ünemdeisız, ekologiiaǧa da eleulı üles qosasyz. Energiia ünemdeitın şamdar elektr quatynyŋ şyǧynyn kädımgı jaryqdiodty şamdarmen salystyrǧanda 30-40 paiyzǧa azaitady. Aitpaqşy, «EKSPO-2017» halyqaralyq mamandandyrylǧan körmesı aiasynda Almatyda «aqyldy» şamdardyŋ öndırısı bastalǧan edı.
Güldana TALǦATQYZY
