Astana qalasynyŋ Tılderdı damytu jäne arhiv ısı basqarmasy bas qaladaǧy köptegen igı ısterge ūiytqy bolyp keledı. Äsırese, ana tılımızdıŋ qoldanys örısın keŋeitıp, memlekettık tıldıŋ märtebesın köterude jyl saiyn bır qydyru jūmystar atqarady. Mäselen, 2023 jyly qazaq tılı kursynda 1500 tyŋdauşyny oqytu josparlanǧan. Qazırgı uaqytta 819 tyŋdauşy kursty aiaqtap, qalǧan 681 tyŋdauşyǧa sabaq ötude. Qatysuşylardyŋ 40 paiyzǧa juyǧy – özge etnos ökılderı. Sondai-aq atalǧan basqarmanyŋ ūitqy boluymen tūtynuşy men qyzmet körsetuşı arasyndaǧy tıldık barerdı joiu maqsatynda käsıpkerler intensiv qazaq tılı kurstary jyl saiyn ūiymdastyrylyp keledı.
Tıl turaly zaŋnamalardyŋ atqaryluyn qadaǧalaidy
Astana qalasynda Tıl turaly zaŋnama talaptarynyŋ oryndaluyna qatysty mäseleler boiynşa «I-komek» jedel äreket etu ortalyǧy arqyly tıl turaly zaŋnama talaptaryn būzuǧa qatysty basqarmaǧa 160, «e-ötınış» platformasy arqyly 343 şaǧym tüsıp, barlyq būzuşylyqtar boiynşa tiıstı jūmystar atqaryldy. 2023 jyly jarnama agenttıkterı men qala käsıpkerlerınen, mekemelerden 2268 eskiz jobasy ūsynylyp, 1243-ıne (54,8%) tiıstı tüzetuler engızıldı.
Ūlttyq qūndylyqtardy nasihattau, memlekettık tıldıŋ märtebesın arttyru baǧytynda da biyl körnektı önımdılıkke qol jetkızıldı.
«Üş bailyq» qoǧamdyq bırlestıgınıŋ jetekşısı, memleket jäne qoǧam qairatkerı O.Asanǧazy 42 mekemede 402 adammen jäne «Qaraşaŋyraq» QB jetekşısı Tūrar Sattarqyzy memleket jäne qoǧam qairatkerın tarta otyryp, 28 balabaqşada 753 ata-anamen, 3 JOO-nan 334, 2 OAO-nan 118 studentpen, 5 mektepten 1005 oquşymen kezdesıp, memlekettık tıldıŋ qoldanys aiasyn keŋeitu baǧytynda aqparattyq-tüsındıru jūmystaryn jürgızdı.
Abai şyǧarmalaryn nasihattau maqsatynda ädebi-sazdy keş, Mäşhür-Jüsıp, Şäkärım, Halel Dosmūhamedūly, Maǧjan Jūmabaev, Sūltanmahmūt Toraiǧyrov syndy tūlǧalardyŋ mereitoilaryna orai «Adamdyq boryşyŋ – halqyŋa eŋbek qyl» atty ädebi-tanymdyq keş, jas aqyndar arasynda «Marjan jyrdyŋ – Maǧjany» respublikalyq jyr müşäirasy, «Alaştyŋ jaryq jūldyzy» atty ädebi-tanymdyq keş, «Qalam men ǧalam» atty poetikalyq duel, Körkemsöz oqu şeberlerı baiqauy öttı.
Jazuşy, dramaturg, kinossenarist, QR Memlekettık syilyǧynyŋ laureaty Äkım Ürtaiūly Äşımovtyŋ 90 jasqa tolǧan mereitoiyna arnalǧan «Tolǧauy toqsan Tarazi» taqyrybynda şyǧarmaşylyq keş, aqyn J.Äbdıraştyŋ 75 jyldyǧyna arnalǧan «Men keldım bügın senderge, Öleŋımdı alyp būlqynǧan» atty qalalyq mektep oquşylarynyŋ arasyndaǧy mänerlep oqudan saiys ötkızdı. Būl şaralar qabyrǧaly qalamgerlerdıŋ eŋbegın jas ūrpaq sanasyna sıŋıru jäne olarlyŋ şyǧarmalaryn jastar arasynda nasihattau ısıne tyŋ serpın berdı.
Nauryz meiramy qarsaŋynda köşeler, saiabaqtar men sauda ortalyqtarynda 14-24 nauryz aralyǧynda «Jüzdıŋ bırı – şeşen» intellektualdy saiysy, jas aqyndar arasynda «Nauryz aitys» ūiymdastyrylyp, «Yrys aldy – yntymaq», «Qazaqstan – ortaq üiımız», «Tılge qūrmet – elge qūrmet» taqyryptarynda aşyq sabaqtar ötkızıldı. Aşyq sabaqtarda qazaq tılı kursynyŋ qatysuşylary öleŋder oqyp, köktem, dostyq turaly änder şyrqap, «Syrǧa salu, qyz ūzatu» siiaqty ädet-ǧūryptar men salt-dästürlermen, Nauryz köjenıŋ jasalu jolymen tanysty, bata-tılekter aityldy.
Babalardan qalǧan ūlaǧatty, ǧibrat alarlyq sözderdı ūrpaqqa jetkızu, adamgerşılıkke, inabattylyqqa tärbieleu, ūlttyq dünietanym negızderın qalyptastyru maqsatynda «Atanyŋ sözı – tärbie közı» taqyrybynda 500-den astam avtobusqa qanatty söz jazylǧan jalpy sany 1500 poster ornalastyryldy. Būǧan deiın de qala köşelerı men daŋǧyldaryndaǧy 300 banner men bilbordqa tanymal tūlǧalardyŋ naqyl sözderı ılu josparlanyp otyr
5 qyrküiek künı Ūlt ūstazy A.Baitūrsynūlyna taǧzym etıp, Alaş qairatkerlerı eskertkışıne gül qoiudan bastau alǧan Qazaqstan halqy tılderınıŋ XXV qalalyq festivalı aiasynda Tılderdı damytu jäne arhiv ısı basqarmasynyŋ ūiymdastyruymen bırqatar şaralar jäne qaladaǧy barlyq bılım mekemelerınde erteŋgılıkter, aptalyqtar ūiymdastyrylyp, synyp saǧattary, baiqaular, seminarlar, konferensiialar, döŋgelek üsteldegı otyrystar öttı. Mekemelerde A.Baitūrsynūlynyŋ eŋbekterımen tanysu maqsatynda döŋgelek üsteldegı otyrystar, kezdesuler ötıp, «Ūlt ūstazy» filmın körsetu arqyly A.Baitūrsynūly turaly maǧlūmattar berıldı. Sondai-aq atalǧan basqarmanyŋ ūiymdastyruymen «Öleŋ – sözdıŋ patşasy» poeziia keşı, «Atanyŋ sözı – tärbie közı», «Ūlylardy – ūlyqtau», «Ana tılıŋ – aryŋ būl!», «Qazaqwa Quiz» intellektualdy saiysy öttı.
Babalardan qalǧan ūlaǧatty, ǧibrat alarlyq sözderdı ūrpaqqa jetkızu, adamgerşılıkke, inabattylyqqa tärbieleu, ūlttyq dünietanym negızderın qalyptastyru maqsatynda «Atanyŋ sözı – tärbie közı» taqyrybynda 500-den astam avtobusqa qanatty söz jazylǧan jalpy sany 1500 poster ornalastyryldy. Būǧan deiın de qala köşelerı men daŋǧyldaryndaǧy 300 banner men bilbordqa tanymal tūlǧalardyŋ naqyl sözderı ılu josparlanyp otyr.
Ūlylardy ūlyqtau maqsatynda qala köşelerı men daŋǧyldaryna esımı berılgen tūlǧalar turaly audiomaterial retınde äzırlendı. Äzırge elu bes ırı tūlǧa jaily audiomaterial jazyldy, ol jolauşylar qoǧamdyq kölıkterde ūdaiy ūsynyluda.
26 qyrküiek künı memlekettık jäne qūrylymdyq mekeme qyzmetşılerınıŋ arasynda «Qazaqwa Quiz» intellektualdy saiysy öttı. Saiystyŋ maqsaty – qazaq tılın, tarihyn, salt-dästürın, ädet-ǧūrpyn, ǧylymyn, önerın, ädebi mūralaryn nasihattau, ūjymmen jūmys jasau daǧdylaryn arttyru. Atalǧan saiysqa qatysuǧa 17 mekeme qatysty. Nätijesınde I oryndy qūrama top «Alaş ümıtı», II oryndy «Ä.Mämbetov mektebı» toby, III oryndy «Astana qalalyq jaryq» JŞS «Elım-ai» toby jeŋıp aldy.
Er esımın ūlyqtap…
Biyl elordamyzda 13 qūramdas bölıkke, sonyŋ ışınde 9 jobalyq köşege, 1 alaŋǧa, jaŋadan aşylǧan bır audanǧa atau berılıp, 2 köşe qaita ataldy. Atap aitqanda, qala köşelerıne Beibarys sūltannyŋ, Äsken Näbievtıŋ, Berdıbek Soqpaqbaevtyŋ, Şapyq Şökinnıŋ t.b. esımderı berıldı.
Sonymen qatar, qalalyq onomastika komissiiasynyŋ qarauyna kelıp tüsken ūsynystar Astana qalasy mäslihaty tūraqty komissiialarynyŋ köpşılık tyŋdaularynda, Astana qalasynyŋ Qoǧamdyq keŋesı, qalalyq onomastika komissiiasy otyrystarynda, mäslihat sessiiasynda qaralyp, oŋ şeşımın tapqan Astana qalasynyŋ 23 qūramdas bölıgıne atau beru jäne qaita atau turaly, 11 bılım beru mekemesıne atau beru turaly ūsynys Respublikalyq onomastika komissiiasynyŋ qarauyna joldanǧan. Sonyŋ ışınde elorda köşelerıne Mūzafar Älımbaev, Oralhan Bökei, Nūrlan Balǧymbaev syndy tūlǧalardyŋ esımderı men jer-su ataulary, halyqaralyq qarym-qatynasty odan ärı nyǧaitu maqsatynda Majar aqyny – Şandor Petöfidıŋ esımın, Türkiia Respublikasynyŋ qūryluynyŋ 100 jyldyǧyna orai Anadoly atauyn beru josparlanyp, öz şeşımın tapty. Bılım mekemelerıne Qazaqstannyŋ Halyq qaharmany – Qasym Qaisenov, Alaş qairatkerı, ǧalym-matematik – Älımhan Ermekov, Qazaqstannyŋ halyq jazuşysy – Şerhan Mūrtaza, Berlindegı Reihstagqa jeŋıs tuyn tıkken qazaq azamaty, Halyq qaharmany Raqymjan Qoşqarbaev jäne t.b. tūlǧalardyŋ esımderı beru de josparlanyp otyr.
Sondai-aq qalalyq onomastika komissiiasynyŋ otyrysynda «Tarihi tūlǧalar» tızımıne engızıletın ūsynystar pysyqtalyp, 15 ūsynys atalǧan tızımge engızu üşın Respublikalyq onomastika komissiiasynyŋ qarauyna joldandy.
Memlekettık rämızderge – qūrmet
Rämızder künıne orai halyqtyŋ patriottyq sezımın nyǧaitu, rämızderge degen qūrmetın arttyru maqsatynda qalalyq ıs-şaralar jospary bekıtılıp, ärtürlı mekemelerde 600-ge juyq imidjdık ıs-şara ūiymdastyryldy. Is-şaralar baǧdarlamasyna aqparattyq saǧattar, döŋgelek üstelder, konferensiialar, därıster, seminarlar, kıtap körmelerı, merekelık konsert, türlı tanymdyq saiystar, suret pen şyǧarma baiqaulary, jas memlekettık qyzmetşılerdıŋ ant qabyldauy, avto-moto şeru, patriottyq aksiialar, velojarys, bäige, chellendj jäne t.b. engızıldı.
4 mausymda «Är üidegı tu» aksiiasy aiasynda qaladaǧy ırı qūramdas bölıkterdıŋ boiyndaǧy tūrǧyn üilerdıŋ terezelerı men balkondaryna 500-ge juyq Qazaqstan Respublikasynyŋ Memlekettık Tuy ornalastyrylsa, Ūlttyq ūlannyŋ ūiymdastyruymen «Han-Şatyr» SOSO-nan bastap «Bäiterek» monumentıne deiın şeru öttı. Sonymen qatar 500 jalauşa men 200-ge juyq şar tegın taratylyp, fleşmob ūiymdastyryldy. 2017 jyldan berı dästürlı türde ötkızılıp kele jatqan jyl saiynǧy avto-motoşeru ötkızılıp, şeruge Qazaqstannyŋ memlekettık Tuy bar 60-qa juyq avtokölık pen 20 şaqty motosikl qatysty.
5 mausym künı Qazaqstan Respublikasynyŋ Memlekettık Tuyn saltanatty köteru jäne äskeri oqu oryndary tülekterıne ofiserlık şen tapsyru räsımı 500-dei adamnyŋ qatysuymen «Atameken» Qazaqstan kartasy» etno-memorialdyq keşenı alaŋynda öttı. BAQ pen äleumettık jelılerde 400-den astam material taraldy, sondai-aq «Orda FM» jäne «Astana FM» radioarnalarynda audiorolik jariialandy. Sondai-aq «Astana qalasy äkımınıŋ janyndaǧy Memlekettık rämızder jönındegı komissiiany qūru turaly» Astana qalasy äkımınıŋ 2023 jylǧy 6 nauryzdaǧy № 511-6 şeşımıne säikes memlekettık rämızder jönındegı komissiia qūryldy.
Ügıt-nasihat ta qaperden qaǧys qalmaidy
«Tıl – tūtastyq tıregı» atty qalalyq aksiia aiasynda, «Sauda-sattyqa qajettı sözder jiyntyǧy» qalta kıtapşasy jäne «Qazaqstan Respublikasyndaǧy til turaly» Qazaqstan Respublikasynyŋ Zaŋyn tüsındıretın 500 jadynama sauda ortalyqtary men tūrǧyn üi keşenderındegı käsıpkerlık nysan ielerıne taratyldy.
Elordamyzdaǧy syrtqy jäne ışkı körnekı aqparattardy zaŋ talaptaryna säikestendıru jūmystaryn jüielı jürgızu üşın tiıstı jūmystardy, ıs-şaralardy atqaru maqsatynda auqymdy jobalar da qolǧa alynyp jatyr. Sonyŋ ışınde «Qazaq tılı» qoǧamymen bırge «Körnekı» jobasy bastalǧan bolatyn. Osy joba aiasynda oryn alǧan zaŋ būzuşylyqtardy qoǧam ökılderımen bırıge otyryp zaŋdastyru josparlanǧan. Sonymen qatar astanada bekıtılgen dizain-kodqa säikes syrtqy jarnama men maŋdaişalardy retke keltıru boiynşa jūmystar jürgızılude. Tıl turaly zaŋnamanyŋ talaptary 840 käsıpkerlık subektısıne tüsındırıldı, «Qazaqstan Respublikasyndaǧy tıl turaly» QR Zaŋy 21-babynyŋ talaptaryn saqtamauǧa qatysty 420 būzuşylyq joiyldy.
Arhiv salasynda atqarylǧan jūmystar az emes
Astana qalasynyŋ Memlekettık arhivı elordanyŋ qoǧamdyq-saiasi, ekonomikalyq jäne mädeni ömırınıŋ maŋyzdy aspektılerın sipattaityn tarihi oqiǧalardy, qoǧam men qalanyŋ, halyq şaruaşylyǧynyŋ damu kezeŋderın, respublikamyzdyŋ saiasi jäne memleket qairatkerlerınıŋ, ǧylym, mädeniet, öner ökılderınıŋ ömırı jaily qūjattaryn saqtaidy.
Qazırgı uaqytta Arhivtıŋ saqtauynda 742 qor 404 458-den astam arhiv bar, onyŋ ışınde: tarihi qorlar (revoliusiiaǧa deiıngı), basqarmalyq, qūjattamasy, jeke qūram, jeke tektık qūjattary (jeke qorlar), fotoqūjattar bar. Qūjattardyŋ hronologiialyq şegı – 1912-2018 jyldar aralyǧyn qamtidy.
Arhiv ısterı jäne qūjattamany basqaru komitetınıŋ «Arhiv 2025» keşendık jospary jäne «Sifrlandyru, ǧylym jäne innovasiialar esebınen tehnologiialyq serpılıs» ūlttyq jobasy boiynşa arhivtık qūjattardy qamtamasyz etu maqsatynda 2022-2025 jyldarǧa arnalǧan «Sifrlanǧan qūjattardyŋ ülesı» körsetkışı boiynşa arhiv 2023 jyldyŋ 9 aiynda 3 664 arhiv qūjaty, 521 073 paraq (qūjattardyŋ elektrondyq köşırmesı daiyndaldy) sifrlyq formatqa ötkızıldı.
Biyl jeltoqsan aiynda Qazaqstan Respublikasy Mädeniet jäne aqparat ministrlıgı Arhiv, qūjattama jäne kıtap ısı komitetı, Astana qalasynyŋ Tılderdı damytu jäne arhiv ısı basqarmasy jäne Astana qalasynyŋ Memlekettık arhivı bırlesken «Ūlttyq arhiv qory jäne arhivter turaly» Qazaqstan Respublikasynyŋ Zaŋyna jäne Astana qalasyna 25 jyl toluyna orai respublikalyq forum ötkızu josparlanyp otyr.
