Tılsız jaumen arpalysqan

Salaqtyq pen ja­uapsyzdyqtyŋ saldary örttıŋ tuuyna sebep bolyp jatady. Mūndaida «101» nömırıne habarlasyp, ört söndıruşılerdıŋ kömegıne jügınuge mäjbür bolamyz. Degenmen olardyŋ keşıgıp kelgenın aityp, kınälap jatatyn kezderımız de az emes. Jalpy alǧanda, ört söndıruşıler kımder? Qaida tūrady? Qyzmetı olardan nenı talap etedı? Bır künde «101» nömırıne qanşa qoŋyrau kelıp tüsedı? Bız osy sūraqtarǧa jauap ızdemek maqsatynda №3 ört söndıru bölımşesınde boldyq.

– Jūmys uaqytymyz taŋǧy 08:00-den bastalady. Bır täulıkte ortaşa eseppen alǧanda 180 qoŋyrau tüsedı. Al kün suytyp, qys tüskende 200-den asa adam kömek sūraityn kez bolady. Älbette, onyŋ bärı ört söndıruge ǧana qatysty emes, apattyq qūtqaru boiynşa da habarlasatyndar bar. Al eŋ aldymen habarlasuşydan qandai qiyndyqqa tap bolǧanyn sūrap alǧannan keiın zardap şekken adam bar ma ekenın bılemız. Ärı qarai sol mekenjaiǧa jaqyn ornalasqan bölımşenı jıberemız. Is tolyǧymen aiaqtalmaiynşa jauapty bölımşemen radiostansa arqyly bailanysta bolamyz, – deidı bızdı qarsy alǧan dispetcher, azamattyq qorǧau starşinasy Qūralai Erjanova. Aituynşa, apatty aimaqta zardap şeguşıler bolsa, ört söndıru bölımşesınıŋ bılıktı därıgerlerı bırge attanady eken. Sondai-aq dispetcher «103» nömırıne qoŋyrau şalyp, jedel järdem mamandaryna habar beredı.

Balaŋyzdy jalǧyz qaldyrmaŋyz!

Qiyn jaǧdaiǧa köbıne büldır­şınder tap bolady. Qūralai Er­ja­novamen sūhbattasyp otyr­ǧanymyzda oqys jaǧdai köbıne ata-ananyŋ balalaryn üiıne qaldyryp, syrtynan kılttep ketkennen keiın bolatynyn aitty.
– Bırnärsenı nyqtap tūryp aitqym keledı, mektep jasyna jetpegen balany üide jalǧyz qaldyruǧa bolmaidy. Ol terezenıŋ aldyna şyǧyp alyp, syrtqa şyqpaq bolady. Sonyŋ saldary qaiǧyly jaǧdaiǧa äkep tıreuı mümkın. Şynymdy aitsam, oqys oqiǧada balanyŋ qaza boluy telefonnyŋ ber jaǧynda otyrǧan bızge öte auyr tiedı, – deidı dispetcher mamany.
Qaza bolǧandar men zardap şek­kenderdıŋ tızımı «101» qyzmetkerlerınıŋ arnaiy däpterınde jazylyp otyrady. Sūrap bılgenımızde osy jyldyŋ basynan berı 9 adam köz jūmypty. Olardyŋ bırı tılsız jaudyŋ qūrbany bolsa, endı bırı elektr symdaryn dūrys paidalanbai, qazaǧa ūşyraǧan. Tötenşe jaǧdai kezınde ışımdıkke sylqiia toiyp alyp, tıl tartpai ketetınderı de köptep kezdesedı eken. Biylǧy jyldyŋ basynan berı türlı deŋgeide jaraqat alǧandardyŋ tızımı 37 adamǧa jetken.
Oqys oqiǧa köbıne jer üilerde bolady. Būǧan qosa avtokölıkterdıŋ de örtenuı jiı bolyp tūrady eken. Al öz betımen qyzyl jalyndy öşırmek bolǧan adam betı-qolyn küidırıp, zardap şegıp jatady. Dispetcherdıŋ aituynşa, qaiǧyly jaǧdaidyŋ basym bölıgı keş habarlasqannan bolady.

Oqiǧa ornyna qanşa uaqytta jetedı?

Jaqynda Densaulyq saqtau ministrlıgı jedel järdem qyzmetkerlerınıŋ jetu uaqytyn nauqas­tyŋ jaǧdaiyna bailanysty tört deŋgeige bölıp, bekıtken. Oǧan säikes, därıgerler 10, 15, 30, 60 minut aralyǧynda kömek körsetıp ülgeruı tiıs. Al ört söndıruşılerge mūndai uaqyt berılmeidı. Habarlama tüskennen keiın nebärı 10 minuttyŋ ışınde oqiǧa ornyna jetıp, alǧaşqy kömek körsetuı talap etıledı. «Ört tılsız jau bolǧannan keiın ol eşnärsenı kütpeidı. Der kezınde jetıp auyzdyqtamasa, soŋy jaqsylyqqa aparmaidy» deidı azamattyq qorǧau starşinasy. Dispetcherlık bölımnıŋ jūmysymen tanysyp otyrǧanymyzda şūǧyl habar tüsıp, qaladaǧy dämhanalardyŋ bırınıŋ qoimasy otqa oranǧany belgılı boldy. «Örtten zardap şekkender joq pa? Mekenjaiyŋyzǧa jaqyn maŋdaǧy bölımşenı attandyrdyq» dep dispetcher qyz qysqa da nūsqa jauap berdı.
10 minut ışınde oqiǧa ornyna jetkennen keiın auladaǧy kölıkterdıŋ retsız ornalasqany ört söndıru maşinalaryna aitarlyqtai kedergı keltırıp tūrǧanyn baiqadyq. Artynşa poliseilermen bailanysyp, evakuatorlarmen qozǧaltuǧa tura keldı. Osyndai jaǧdailarǧa bailanysty ört ornyna keşıgıp jatatyn sätter bolatynyn tüisındık.
Dispetcherlık bölımnıŋ jūmysyna qarap ört söndıru, jedel järdem, polisei qyzmetkerlerınıŋ bır-bırımen tyǧyz bailanysta ekenın baiqauǧa bolady.
«101» nömırınıŋ jūmysymen ta­nysqannan keiın ǧimarat ışın aralauǧa kırıstık. Beine bır äskeri bölımge tap bolǧandai küide qalasyŋ. Işınde sarbazdardyŋ jatyn orny da, asüiı de bar. Tıptı şynyǧu üşın jattyǧu zaly da qarastyrylǧan. Būdan bölek, bılımderın jetıldıru üşın kündelıktı därıster oqytylyp, konspekt te jazdyratyny belgılı boldy. Al üşınşı qabattyŋ şyǧa berısınde ört söndıru maşinalaryna tıkelei syrǧyp tüsetın şaǧyn oryndar qarastyrylǧan. Ört söndıruşıler arnaiy jattyǧudan ötpese, jyldam tüsemın dep jazym boluy äbden mümkın.
Şaǧyn zertteu jūmysymyzdy ärı qarai jalǧap, ört söndıru maşinalary ornalasqan tūsqa qarai aiaŋdadyq. №3 ört söndıru bölımınıŋ basşysy, azamattyq qorǧau maiory Däuren Janjūmanovtyŋ aituynşa, qazır mūnda 5 kölık bar eken. Al ört öte auqymdy bolǧan jaǧdaida garajda tūrǧan qosymşa 5 kölık jūmyldyrylady. «Qoldanysta tūrǧan kölıkter jarau at sekıldı. Eş jerınde mın joq. Janarmaiy tausylyp nemese bır jerınıŋ būzylyp tūrǧanyn körgen emespın. Şaqyrtuǧa baryp kelgennen keiın ǧimarat ışınde olqylyqtary bırden jöndeuden ötedı» deidı bölım basşysy.

2300 litr sudy 7 minutta şaşady

Ört söndıru kölıkterın zertteu­dı ärı qarai jalǧadyq. Olardyŋ ärqaisysyna 2300 litrden asa su syiady eken. Al maşinanyŋ küştılıgı sondai, nebärı 7 minuttyŋ ışınde sonyŋ bärın şaşyp ülgeredı. Osynyŋ saldarynan qosymşa kömek şaqyrtylady eken. Ört kezınde «su jetpei qaldy» degen tūrǧyndardyŋ aşu-­yzasy osydan şyǧatyn körınedı. Mūnda nazar audararlyǧy, biıktıgı 11 qabatqa jeterlık arnaiy satymen qamtamasyz etılgen kölık bar. Degenmen ony da kez kelgen uaqytta paidalanuǧa bolmaidy. Astananyŋ borandy nemese aiazdy künınde qoldanuǧa jaramaidy. Bıraq joǧaryda aitylǧandai, üide jalǧyz qalǧan büldırşındı qūtqaruda, mıne, osy maşinanyŋ kömegı tiedı. Sol siiaqty köpfunksiialy ört söndırgış maşinaǧa män berdık. Sūrap bılgenımızde şaqyrtulardyŋ köbıne osy tehnika attandyrylady eken. Özgelerıne qaraǧanda atqarar qyzmetı de köp. Onyŋ üstıne, alys-jaqyn qaşyqtyqta tūryp, tılsız jaudy auyzdyqtaǧanǧa da yŋǧaily körınedı.

Bırınşı kezekte ört söndırılmeidı

– Ört söndıruge barǧanda eŋ al­dymen adamdardy qūtqaramyz. Adam ömırı, iaǧni olardyŋ zardap şekpegenı öte maŋyzdy, sonan keiın bas joq, köz joq, şlangyny şyǧaryp, su şaşpaimyz. Eger ot elektr jelısınen tūtanǧan bolsa, özımızdı tok soǧyp, ölıp ketuımız mümkın. Sondyqtan qysqa uaqyttyŋ ışınde brigada basşysynyŋ jetekşılıgımen elektr jelısı ısten ajyratylady, – dep tüsındırdı Jasūlan esımdı qyzmetker.
Qyzyl jalynmen arpalysqan jandardyŋ jūmysy qaşanda maqtauǧa tūrarlyq. Dana halqymyzda «türı ört söndırgendei» degen söz jai aitylmaidy. Būl – ömır täjıribesınen alynyp, tūraqtalǧan ūǧymnyŋ atauy. Şyn mänınde, olardyŋ qyzmetı – örttıŋ ışınde. Ajalmen kündelıktı betpe-bet kelgen sarbazdar özgenıŋ ömırı üşın özın qūrban etuge daiyn tūruy tiıs.