Tırı «tauar»

Jyl saiyn 2,5 millionnan asa şeteldık ­Qazaqstanǧa jūmysqa, oquǧa, jeke jäne qyzmettık maqsattary boiynşa keledı eken. Sonyŋ ışındegı 90 paiyzy – būl TMD elderınıŋ azamattary, negızınen, eŋbek migranttary. Almatydaǧy Ūjymdyq qauıpsızdık şarty ūiymyna müşe-memleketterdıŋ zaŋsyz köşı-qonmen küres jönındegı qūzyrly organdary basşylarynyŋ basqosuynda Işkı ıster ministrınıŋ orynbasary Erlan Tūrǧymbaev osyndai aqparatty jariialady.

Alaida eŋbek migranttarynyŋ qanşasy adam saudasynyŋ qūrbanyna ainalatynyn eşkım bılmeidı. Juyrda Norvegiia Koroldıgı Syrtqy ıster ministrlıgınıŋ qarjylandyruymen Halyqaralyq köşı-qon ūiymy (HKŪ) jobasynyŋ şeŋberınde ūiymdastyrylǧan «Adam sau­dasymen kürestı küşeitu jäne Qazaqstandaǧy osal migranttardy qorǧau» atty jurnalisterge arnalǧan treningke qatysyp, 2017 jyly elımızde 171 adamnyŋ qūldyqtan qūtqarylǧanyn estıdım. «Jyl saiyn Qazaqstanda 150-160 adamdy ūrlau faktılerı anyqtalady. Qūldyqqa ūrynuǧa beiım toptarǧa jūmyssyzdar, sauaty joq adamdar jatady. Qūldyqtan zardap şekkenderge tegın qūqyqtyq jäne basqa kömek körsetemız. Barlyq qalalarda qūrbandarǧa arnalǧan bas sauǧalaityn oryndar bar. Mūndai jaǧdaidan eşkım saqtandyrylmaǧan. Bız azamattardy eşteŋeden qoryqpai, kömegımızge jügınuge şaqyramyz. Adam saudalauǧa nemqūraidy qaramaityn är adam būǧan üles qosa alady» dedı jobanyŋ üilestıruşısı Anisa Kuanova.

Eŋbegı qanalǧandar köp

Bügıngı taŋda adam saudasynyŋ türlerı köp. Sonyŋ ışınde keŋ taraǧany – tän saudalauǧa mäjbürleu men eŋbegın qanau. HKŪ-nyŋ Ukrainadaǧy baǧdarlamasynyŋ mamany İrina Midlovestıŋ aituynşa, jahandyq tırı «tauar» biznesınıŋ qūryǧyna ılıngenderdıŋ 80 paiyzynyŋ eŋbegın qanap, qūldyqqa jegedı. «1980 jyldary adam saudasy qūrbandarynyŋ 80 paiyzyn jezökşelıkke tartylyp, tän saudalauǧa mäjbürlengen qyz-kelınşekter qūraityn edı. Qazır qūldyqtan zardap şegetınderdıŋ 57 paiyzy – er-azamattar. Bız köbınese sauaty joq adamdardy ūrlaidy dep oilaimyz ǧoi. Alaida qūldyqqa tüskenderdıŋ 82 paiyzynyŋ joǧary jäne tehnikalyq bılımı bar. Sondai-aq, būl qylmysqa eŋbekke jaramdy jastaǧy adamdardyŋ ǧana basy şatylady desek qatelesemız.

Älemde eŋ jas saudalanǧan adam – 3 jasta, eŋ ülkenı – 83 jasta. Eŋ soraqysy sol, ülkenderdıŋ 6 paiyzyn öz tuystary men dostary saudaǧa tart­sa, 18 jasqa deiıngı balalardyŋ 27 paiyzyn öz ata-analary, tuystary saudalaǧan.

Jezökşelık pen qūldyqty şatastyrmau qajet. Jezökşelık degenımız – būl erıktı türde seksualdy qyzmet körsetu. Adam saudasy degenımız – būl seksualdy qyzmet körset­kısı kelmegen qyzdy zorlyqpen mäjbürleu» dep tüsındırdı İ.Midloves.

80000 teŋgege saudalanǧan

Vikanyŋ (keiıpker­dıŋ e­sı­­­mı özgertılıp alyndy) şalǧaidaǧy qaladan Astanaǧa qonys audarǧanyna köp bolǧan joq. «Jalaqysy köp jūmys tauyp beremın» dep şaqyrǧan jerlesınıŋ sözıne imandai sengen. «Üş kün menıŋ üiımde tūrasyŋ. Qūjattardy rettegen soŋ jaŋa jūmysyŋa kırısesıŋ» degen jıgıt bır üige qamap, jönıne kettı. Bır künı ol janyna ergen beitanys äielmen Vikany alyp ketuge keldı. «Tezırek jinal!» dedı asyǧys būiyra söilep. Qyzdyŋ qūjattary jıgıttıŋ qaltasynda bolatyn. Jūpynylau üiden jaŋa, eŋselı päterge kelgende tükke tüsınbedı. Jūmysqa şyǧamyn dep oilap, üstıne özınde bar kiımın kigen. Kün batyp, qas qaraia bastaǧanda päterge saqal-mūrty ösıp ketken özge ūlttyŋ ökılı kırdı. Qojaiyn eken. Vika özınıŋ tän saudasyna tartylǧanyn sol kezde bır-aq bıldı. Üstı-basyn tük basqan erkek jas qyzdy küşpen şeşındırıp, ülken aq tösekke alyp ūrǧanda esıktıŋ qoŋyrauy soǧyldy. Özıne «tauardy» satqan adamdar qaityp keldı me dep esıktı aşyp qalǧanda, avtomat asynǧan üş-tört jıgıt sau ete qaldy. Söitse, jerlesı azamat A. men onyŋ sybailasy azamatşa L. Vikany bar-joǧy 80000 teŋgege (!) saudalapty. Qūl satuşylardyŋ aram piǧyly ıske aspady. Poliseiler ekı «satuşynyŋ», «satyp aluşynyŋ» qolyna kısen saldy. Būl – Astana qalasynda 14-16 nauryz aralyǧynda jürgızılgen «STOP trafik» atty jedel aldyn alu ıs-şaralary nätijesınde anyqtalǧan bır ǧana oqiǧa. Jäne ol jalǧyz emes. HKŪ-nyŋ statistikasy boiynşa 2017 jyly Qazaqstanda adam saudalaǧandardy ızıne tüsuge qatysty 304 qylmystyq ıs qozǧalǧan. Sonyŋ ışınde 200-ı – QR QK-nıŋ 309-babyna («Jezökşelıkpen ainalysuǧa jäne jeŋgetailyq üşın pritondardy ūiymdastyru men ūstauǧa»); 35-ı – 308-bapqa («Jezökşelıkke tartu jäne ainalysu»); 32-sı 128-bapqa («Adam saudasy») jatady. 309-bapty esepke almaǧanda, ötken jyly adam saudasymen küres baǧyty boiynşa qūzyrly organdar 36 adamdy (2 jyl 6 aidan 10 jylǧa deiın) sottaǧan.

Būl biznestı kım toqtatady?

Ekonomikalyq ösımı men geo­grafiialyq jaǧynan qo­laily ornalasuyna orai, Qazaqstan tırı «ta­­uar» biznesınıŋ aiy oŋynan tuǧan bırden-bır elge ainaldy. Myna sūryqsyz statistikadan töbe şaşyŋyz tık tūrady. HKŪ-nyŋ statistikasyna süiensek, soŋǧy 13 (2004-2017) jylda adam saudalaudyŋ qūrbany bolǧan 1672 adamnyŋ 1529-y Qazaqstanda tırkelıptı. Batpanqūiryq «biznes» qanatyn keŋınen jaiǧan elder (16 memleket) tızımındegı ekınşı orynda – BAÄ (61), üşınşı orynda Resei (28) tūr. Ǧalamdyq ekono­mi­­kalyq daǧdarystyŋ saldaryna qaramastan, Qazaqstan Ortalyq Aziiadaǧy ekonomikasy tūraqsyz elderdıŋ azamattary üşın tartymdy nüktege ainalyp otyr. Oqyrmanǧa tüsınıktı boluy üşın HKŪ-nyŋ statistikasyn tablisalarmen körseteiık.

Qoǧamnyŋ selqostyǧy janǧa batady

Adam satu tabysy jönınen qaru-jaraq pen esırtkı saudasynan keiıngı üşınşı orynda tūr. Būryn būl batpanqūiryq «biznestı» adam aulap, syrtqa saudalaumen bailanystyratyn edık. Alaida sarapşylar soŋǧy jyldary qazaqstandyqtardy şetelge emes, elımızdıŋ aumaǧynda satu beleŋ alǧanyn aituda. Olardyŋ pıkırınşe, «qūl ūstau» Astana men Almatyda, oŋtüstık jäne batys öŋırlerde «jaqsy» damyp keledı. Ai men künnıŋ amanynda tırı «tauar» biznesınıŋ güldenuıne ne närse äser etude? Belgılı advokat, BAQ boiynşa sarapşy Johar Ötebekovtıŋ aituynşa, būl mäselege nemqūraidy qaraitynymyz – tolyq azamattyq qoǧam ornaǧan joq. «Eger seksualdy qanau turaly aitar bolsaq, qūldyqtan zardap şekken adamnyŋ özın kınälai ketedı. Eŋ ülken mäselenıŋ bırı – osy» dedı J.Ötebekov. Ol adamnyŋ eŋbegın qanauǧa tosqauyl qoiu üşın qoǧamdyq sanany özgertu qajettıgın aitady. «Eŋbegın qanauǧa ūşyraityndardyŋ denı – şeteldıkter, iaǧni Ortalyq Aziia elderınen keletın azamattar. Jasyratyny joq, bızdıŋ qoǧamnyŋ olarǧa degen közqarasy terıs. Las mädenietın äkeledı, qylmystyq ahualdy uşyqtyrady, jaman aurular jūqtyrady dep kınälaidy. Şeteldık migranttardyŋ denı qūrylys salasyna şoǧyrlanatyny mälım. Olardyŋ eŋbegın qanauǧa, zorlyq-zombylyqqa tap bolatynyn jiı estimız. Halyqaralyq jäne ükımettık emes ūiymdardyŋ kömegınsız būl mäselenı köterudıŋ özı qiynnyŋ qiyny. Öitkenı memleket tarapynan ül­ken alaŋdauşylyq tanytu baiqalmaidy. Mūny tüsınuge de bolady. Sebebı būl, pedofildık siiaqty, qoǧam nazaryn audarǧan eŋ ötkır mäsele emes. Äleu­mettık qobaljuşylyq pen qoǧamnyŋ talaby pedofildıktı tyiuǧa qandai da bır şaralar qoldanudy talap ettı. Ökınışke qarai, bızdıŋ qoǧam osal äleumettık toptardy qūl satudan qorǧaudy tüsınetındei deŋgeige jetken joq» dep tüsındırdı ol mäselenıŋ mänısın.

13 jylda qūrbandar
barǧan el:

Resei – 28
Türkiia – 27
BAÄ – 61
İzrail – 6
Tailand – 4
Germaniia – 1
Qytai – 2
Äzerbaijan – 1
Özbekstan – 4
İndoneziia – 2
Grekiia – 2
Livan – 1
Oŋtüstık Koreia – 1
AQŞ – 2
Bahrein Koroldıgı – 2
Şyqqan el:
Qytai – 19
Resei – 23
Özbekstan – 811
Qazaqstan – 706
Qyrǧyzstan – 72
Ukraina – 8
Täjıkstan – 18
Belarus – 1
Moldova – 5
Türıkmenstan – 1
Moŋǧoliia – 2
Nigeriia – 1
Filippin – 4
Oŋtüstık Afrika – 1
Adam saudasynyŋ türı:
Işkı – 566
Halyqaralyq – 1105
Aralas – 1
Qorytyndy – 1672
Qanaudyŋ türı:
Seksualdy qanau – 13
Eŋbegın qanau – 156
Sadaqa sūrauǧa mäjbürleu – 2
Eŋbekpen jäne
seksualdy qanau – 3