Tūŋǧyş Prezident künı qarsaŋynda elordadaǧy eŋ körnektı nysandardyŋ bırı – Elbasy kıtaphanasynda qonaqta boldyq. Köz janarynyŋ pışını sekıldı salynǧan erekşe ǧimarat arhitekturasy kım-kımdı de qyzyqtyratyny ras. Joba avtory – britaniialyq säuletşı Norman Foster eken. Bügınde mūndai mekemeler AQŞ, Resei, Äzerbaijan sekıldı elderde jūmys ısteidı. Ataqty köşbasşylardyŋ saiasi mūrasyn saqtau jäne damytuǧa baǧyttalǧan özara ūqsas ūiymdar Fransiia men Türkiiada da bar. Prezidenttık kıtaphanada jinaqtalǧan ziiatkerlık kapital memlekettı basqaru ısı jönınen eldıŋ keleşek basşylary men saiasi qairatkerlerı üşın baǧdarlamalyq ösietke ainalady. Naq osy oŋ täjıribe – Elbasy kıtaphanasyn jasaqtaudyŋ basty sebebı.
Elbasy eskeretın erejeler qandai?
Ortalyqtaǧy kıtap qory Nūrsūltan Äbışūlynyŋ jeke kıtaphanasy bazasynda qūrylǧan. Mūnda Elbasynyŋ 1960 jyldardan bastap jinaǧan kıtaptary saqtauly. Olardyŋ özı üş galereiadan tūrady. Bırınşısınen özge el basşylarynyŋ, älemdık tūlǧalardyŋ, qoǧam qairatkerlerınıŋ Prezidentke syilaǧan kıtaptaryn tabamyz. Sörelerdı aralaǧanymda, toz-tozy şyqqan sarǧyş mūqabany közım şalyp qaldy. Baiqasam, halyq aqyny Tūrmaǧambet Iztıleuūlynyŋ 1936 jylǧy qoljazbasy eken. Äigılı şaiyr būl dastandy «Şahnamanyŋ» ızımen jyrlapty. Qūndy jädıgerdı Qyzylorda oblysynyŋ äkımdıgı syiǧa tartqan. Sondai-aq, Bill Klintonnyŋ «My life», Djordj Buştyŋ «All the best, George Bush», Margaret Tetcherdıŋ «The path to power» atty tanymal tuyndylaryn da kezdestırdım. Basqy bette avtorlardyŋ Nūrsūltan Nazarbaevqa arnaǧan aqjoltai tılekterı tūr.
Kıtaphananyŋ kelesı galereiasy «Täuelsız Qazaqstan» dep atalady. Būl jerde el tarihynan syr şertetın dünieler, äleumettık-saiasi taqyryptaǧy eŋbekter men Ūlt köşbasşysynyŋ öz kıtaptary bar. Al älem ädebietıne qatysty şyǧarmalardyŋ bärı qordyŋ üşınşı bölımıne qoiylǧan.
Aitpaqşy, bärıŋız de «Elbasy qandai kıtaptar oqidy?» degen sūraqqa jauap ızdep otyrǧan şyǧarsyzdar? Būl tızımge Abai Qūnanbaev, Mūhtar Äuezov, Şerhan Mūrtaza jäne Äbış Kekılbaevtyŋ şyǧarmalaryn jatqyzamyz. Sonymen qosa, braziliialyq jazuşy Paulo Koelonyŋ «Zair», Joze Sarneidıŋ «Legenda o voronom kone» siiaqty tuyndylary da kıredı. Keibır kıtaptardy mūqiiat oqyǧany sonşalyq, özıne ūnaǧan sitatalardyŋ astyn syzyp, belgı qoiypty. Djeff O’Liridıŋ «Prinsipy senturiona. Uroki boia dlia liderov na linii fronta» degen kıtabyn aqtarǧanmyn. Nūrsūltan Äbışūlynyŋ sary tüstı markermen erekşelep ketken tūstaryna köz jügırttım: «Uchites na svoih oşibkah, chtoby v buduşem delat novye oşibki, a ne povtoriat starye», «Budte otkryty dlia obratnoi sviazi i kritiki», «Uchites u teh, kto byl pobejden vaşimi vragami, – oni luchşe drugih predstavliaiut, kak i pochemu proigrali», «Dobitsia edinstva oznachaet ne nauchit vseh proiznosit odinakovye slova, a nauchit komandu govorit na odnom iazyke»… Elbasy ūstanatyn erejeler men qaǧidalardy osy joldardan-aq aŋǧardyq.
«Oi fabrikasy» ornyqty jobalar äzırleidı
Mekemedegı bölekşe bölımderdıŋ bırı – taldau keşenı. Mūndaǧy qyzmetkerler qorşaǧan ortadaǧy qūbylystardy baqylap, öŋırlık zertteulermen ainalysady, strategiialyq boljamdar jasaidy, halyqaralyq jobalar daiarlaidy. Nesıne böle-jara toqtaldy deisızder ǧoi?! Aitaiyn. Keşen «think tank» ädısı boiynşa jūmys ısteidı. Qazaqşalaǧanda, «oi fabrikasy» degen maǧynany bıldıredı. Būl tırkes Djeims Kiran esımdı amerikalyq jurnalistıŋ «Niu-Iork Taims» gazetınde jariialanǧan maqalasynan keiın keŋ tarady. Ol Franklin Ruzvelttıŋ 1932 jylǧy prezidenttık sailauda jeŋıske jetuıne järdemdesken keŋesşıler tobyn «think tank» dep ataǧan edı. Iаǧni, osy salanyŋ mamandary – aldaǧy maqsattardy şeşuge küş salatyn, jaŋa jobalardy ūsynatyn ärı oryndaityn sarapşylar. Batys memleketterındegı Prezident ortalyqtaryna osyndai qyzmet türın engızu – qalyptasqan ürdıs. Sondyqtan Elbasy kıtaphanasyndaǧy ekspertter de özektı problemalar men aituly oqiǧalarǧa bailanysty pıkır aituǧa ärqaşan daiyn. Konferensiialar ūiymdastyryp, jūrtşylyqpen kerı bailanys ornatuǧa müddelı.
Būdan soŋ, kıtaphananyŋ mūraǧatyna jol tarttym. Arhivte jatqan qūjattardyŋ ūzyn-sany 130 myŋnan asatyn körınedı. Onyŋ ışınde Elbasynyŋ oquşy kezındegı tabelı, dostaryna, zamandastaryna jazǧan hattary bar. Sızdıŋ de, bızdıŋ de oqyǧymyz kelıp qūmartatyny – osylar ǧoi. Ärqaisysyna bır üŋılıp jürgenımde, Elbasynyŋ marqūm jazuşy Äzılhan Nūrşaiyqovqa arnaǧan bır bettık hatyna közım tüstı. Bylai delınıptı onda: «Qūrmettı Äzeke! 1991 jyly Tūŋǧyş Prezident sailauynan keiıngı kezdesude H.Erǧalievpen bırge maǧan batalaryŋyzdy berıp, aqyldaryŋyzdy aityp edıŋızder. Bärı de esımde. Sodan berı täuelsızdıktı nyǧaityp, Qazaqstandy memleket etu jolyndaǧy menıŋ ıstegen eŋbegımdı ärdaiym qoldap kelesız. Maǧan hat jazyp oiyŋyzdy ortaǧa salyp, eldegı bolyp jatqan özgerısterge oŋ pıkırıŋızdı aityp jüresız. Sondyqtan da men sızge är kezde zor rizamyn. 5/I bolǧan kezdesude «Mahabbat, qyzyq mol jyldardy», «Halimany» syiǧa tarttyŋyz. Bırınşısın būryn oqyǧan edım, ekınşısın qolyma alǧan boidan bas kötermei oqyp şyqtym. Tälım-taǧylymy mol, keremet şyǧarma eken. Däl qazırgı zamanda jastar köbırek oqityn hikaia. Sızdıŋ şyǧarmalaryŋyz, oilaryŋyz – el qazynasy, ömırıŋız – ülgı! Aman-sau bolyŋyz, Äz-aǧa!». Hat 2003 jyly jazylypty. Är söilemı jyp-jyly köŋılge, appaq alǧysqa toly, iä?!
Qaǧaz tyrnalar tynyştyqty tıleidı
Kıtaphananyŋ ekspozisiialyq körme sektory da – taŋdai qaqtyrarlyq tamaşa oryn. Bügınde mūnda 400-dei eksponat ūsynylǧan. Onyŋ qataryna Elbasynyŋ özı qoldanǧan zattar, şetelge sapary barysynda oǧan syilanǧan būiymdar, tarihi raritetter kıredı. Bärınen būryn Hirosima qalasynyŋ jastary jazǧan hat pen syilyq bızdıŋ nazarymyzdy bırden audardy. Japon balalary öz qoldarymen büktep, 1000 qaǧaz tyrnany 2002 jyly Nūrsūltan Äbışūlyna tartu etıptı. Japondarda qaǧazdan jasalǧan tyrnanyŋ tynyştyqty tıleitın dūǧa ıspettes ekenı belgılı. Prezidentımızdıŋ Semeidegı iadrolyq poligondy jabu jäne halyqaralyq «ATOM» (abolish testing – our mission; synaqty boldyrmau – bızdıŋ mındetımız) jobasyn qūru jönındegı bastamalaryna künşyǧys elınıŋ ūlandary öz rizaşylyqtaryn osylai bıldırıptı.
– Bızder 20 myŋdai iadrolyq zariadtyŋ Jer-Anaǧa qauıp töndırıp tūrǧanyna qatty alaŋdaulymyz. Osy mäselenı joiu üşın sızden jäne basqa da elderdıŋ basşylarynan kömek sūraimyz, – dei kele, japon jastary 67 jyl būryn özderınde jarylǧan atom bombasynyŋ kesırınen myŋdaǧan jazyqsyz jandardyŋ qūrban bolǧanyn aitady: – Ükımet pen azamattar osynau qorqynyşty qarudan älemdı azat etpese, bızdıŋ basymyzǧa kelgen näubet bır künı basqalardy da jalmaidy. Bız osydan qorqamyz…
Saud Arabiiasynyŋ korolı Fahd bin Äbdel Äziz äl-Saudtyŋ Elbasyna bergen tartu-taralǧysy da – körmedegı qymbat eskertkışterdıŋ bırı. Qasiettı Qaǧba men Äl-Haram meşıtınıŋ maketın Nūrsūltan Äbışūly 1994 jylǧy qyrküiekte Saud Arabiiasyna jasaǧan alǧaşqy saparynda qabyl alypty. Arab korolımen josparlanǧan jarty saǧattyq kezdesu ekı saǧatqa ūlasqan. Äŋgımenıŋ äserlı bolǧany sonşalyq, qasiettı mekenge täu etkısı kelgen Elbasy Qaǧbanyŋ ışıne kıru qūrmetıne ie bolǧan eken. Medinede de Mūhammed Paiǧambar jerlengen ziiaratqa kırıptı. Sol kezde köpten kütken jauyn jauyp, qalany quaŋşylyqtan qūtqarǧan. Mūny jūrtşylyq jaqsy yrymǧa balap, Elbasynyŋ aldaǧy joly aşyq bolaryn boljaǧan.
Sondai-aq, kıtaphanada olimpiada chempiony, veloşabandoz Aleksandr Vinokurov syilaǧan jeide, ǧaryşker Talǧat Mūsabaevtyŋ kosmosqa alyp ūşqan kök tuy, ispaniialyq tennisşı Rafael Nadal tartu etken qolsaǧat ta saqtalǧan. Uaqyt ötken saiyn körme qory jaŋa eksponattarmen tolyǧyp tūrady.
P.S. Mekemede bıraz künnen berı Elbasynyŋ qyzmettık jolynan syr şertetın derektı filmder körsetılude. Osylaişa, ortalyq qyzmetkerlerı eldegı jäne älemdegı aituly qūbylystar jaily köpşılıktıŋ, äsırese, jastardyŋ är kez habardar boluyna jaǧdai jasap otyr. Sonymen qosa, kıtaphana qabyrǧasynda qazan aiynan bastap «Älemdı özgertetın ideialar» atty seminar-trening ötkızılıp keledı. Ol bır rettık şara emes, tūtastai jyl boiy jürgızıledı. Oǧan respublikanyŋ tükpır-tükpırınen jalpy sany 3 myŋdai bala qatyspaq. Kıtaphana qyzmetımen tanysuǧa yntaly kez kelgen kısı üşın de ǧimarat esıgı aiqara aşyq.
Botagöz MARATQYZY
