Osy qyrküiek aiynda körnektı jazuşy, dramaturg, kinossenarist, Qazaqstannyŋ Eŋbek Erı, Memlekettık syilyq pen Frans Kafka atyndaǧy halyqaralyq ädebi syilyqtyŋ laureaty, professor Äkım Tarazi 90 jastyŋ törıne şyqty. Qalamger mereitoiy Mädeniet jäne aqparat ministrlıgı, Astana qalasy äkımdıgınıŋ qoldauymen bas qalada keŋınen atalyp ötıp, mereitoi şaralary bırneşe künge jalǧasty. Qazaq ūlttyq öner universitetı Ūlttyq akademiialyq kıtaphanada «Äkım Tarazi älemı: ädebiet, teatr, kino jäne pedagogika» taqyrybynda halyqaralyq ǧylymi-praktikalyq konferensiia ötkızdı. Q.Quanyşbaev atyndaǧy Memlekettık akademiialyq qazaq muzykalyq-drama teatrynda «Tolǧauy toqsan Tarazi» atty şyǧarmaşylyq keş öttı. Al «Jastar» teatrynda Äkım Tarazidıŋ qalamynan tuǧan «Joly bolǧyş jıgıt» dramasynyŋ premerasy ūsynyldy.
Türkiia da moiyndady
Qazaq ūlttyq öner universitetı konferensiiadan būryn Äkım Tarazidıŋ ssenariilerı boiynşa tüsırılgen «Arman – ataman», «Qaraş-Qaraş oqiǧasy», «Qyzjylaǧan», «Mūstafa Şoqai» körkem filmderınıŋ körsetılımı men talqylauyn ötkızdı. Al halyqaralyq ǧylymi-praktikalyq konferensiia tızgının akademik Dihan Qamzabekūly ūstady. Jiynda jazuşynyŋ ädebietke, teatr men kinoǧa, pedagogikaǧa qosqan ülken ülesı turaly, adami bolmysy, qairatkerlık kelbetı jaiynda jan-jaqty aityldy.
Ataqty akter, teatr rejisserı, önertanu kandidaty, professor, Teatr qairatkerlerı odaǧynyŋ töraǧasy, Qazaqstannyŋ Halyq ärtısı, Memlekettık syilyqtyŋ iegerı Tūŋǧyşbai Jamanqūlov tebırene söilep, Äkım Tarazidıŋ şyǧarmalarymen mektep jasynda tanysqanyn aityp, qalamgerdıŋ kezınde qara şaŋyraq – Mūhtar Äuezov teatrynda qoiylǧan «Joly bolǧyş jıgıt» pesasy qoǧamnyŋ bar dertın alǧaş ret batyldyqpen aitqan, qantalap tūrǧan şyǧarma bolǧanyn atap öttı.
Qazaq ūlttyq öner universitetınıŋ tärbie jönındegı prorektory Marat Nükenov Mädeniet jäne aqparat ministrlıgıne rizaşylyǧyn jetkıze otyryp, osy oqu ornynyŋ rektory Aiman Mūsaqojaevanyŋ alǧys hatyn tapsyrdy. Jazuşy, dramaturg, publisist, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı Elen Älımjan Äkım Tarazidıŋ keiıpkerlerıne, qalamger şyǧarmalarynyŋ erekşelıgıne toqtaldy. Jazuşy, publisist, audarmaşy, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı Liubov Şaşkova, akademik Şerubai Qūrmanbaiūly, jazuşy, dramaturg, Özbekstan Jazuşylar odaǧynyŋ müşesı Javlon Jovliev, jazuşy-ǧalym, PhD doktory, audarmaşy, Qazaqstan «Dostyq» ordenınıŋ iegerı Aşur Özdemir, audarmaşy, Mysyrdaǧy Asuan universitetınıŋ professory Mūhammed Riiad qatysyp, baiandama jasady.
Konferensiiaǧa onlain formatta da qonaqtar qatysty. Jiyn internet arqyly elımızdıŋ barlyq kıtaphanalary men şetelderge taraldy. Sonyŋ ışınde bauyrlas Türkiia elınde Äkım Tarazidıŋ şyǧarmaşylyǧyn zerttegen ǧalymdar bar ekenıne köz jetkızdık. Atap aitqanda, filologiia ǧylymdarynyŋ doktory (PhD), Gazi universitetınıŋ professory Jemile Qynajy, Hajy Bairam Veli universitetınıŋ oqytuşysy İbrahim Atabei men Ankara Hajy Bairam Veli universitetınıŋ magistranty Melike Iylandil jyly lebızın jetkızdı.
Konferensiia aiasynda şeberlık därısterı, Qazaq ūlttyq öner universitetı teatr önerı jäne önertanu fakultetı studentterı arasynda «Tarazi oqulary», «Äkım Tarazidıŋ dramaturgiiadaǧy belesterı» kıtabynyŋ tūsaukeserı, «Äkım Tarazi älemı» fotokörmesı, «Tūlpardyŋ ızı» filmınıŋ körsetılımı ūiymdastyryldy. Al Ä.Mämbetov atyndaǧy Memlekettık drama jäne komediia teatrynda Almatydan arnaiy kelgen M.Äuezov atyndaǧy Qazaq ūlttyq drama teatry mereitoi iesınıŋ qalamynan tuǧan «Aqyn, perışte, mahabbat» spektaklın (qoiuşy rejisserı – Äubäkır Rahimov) ūsyndy.
Jaŋaşa ötken keş
Däl osylai atalǧan şyǧarmaşylyq keştı Astana qalasy Tılderdı damytu jäne arhiv ısı basqarmasy ūiymdastyrdy. Parlament Senatynyŋ töraǧasy Mäulen Äşımbaev, Mädeniet jäne aqparat ministrı Aida Balaeva, Astana qalasynyŋ äkımı Jeŋıs Qasymbek, Parlament deputattary, memleket jäne qoǧam qairatkerlerı, ziialy qauym ökılderı, körnektı qalamgerdıŋ şäkırtterı men oqyrmandary qatysqan keş jazuşynyŋ jan düniesın tanuǧa, şyǧarmaşylyǧyna üŋıluge negızdeldı.
Keş şymyldyǧyn aşyp bergen Senat töraǧasy Mäulen Äşımbaev qalamgerdıŋ toiy qazaq ädebietı men mädenietınıŋ toiy ekenın atap ötıp, Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ qūttyqtauyn oqyp berdı.
«Halqymyz özıŋızdı kemel oily, asa körnektı qalamger, daryndy dramaturg, ǧajaiyp eŋbegımen, asyl qasietımen abyroiǧa bölengen qoǧam qairatkerı retınde jaqsy bıledı jäne qūrmetteidı. Eŋbek jolyŋyzda otandyq ädebiettıŋ altyn qoryna qomaqty olja salyp, ūlttyq mädeniet pen kino önerınıŋ keŋ qanat jaiuyna sübelı üles qostyŋyz. Körıktı oidan när alyp, kestelı sözben örılgen klassikalyq ülgıdegı tartymdy tuyndylaryŋyzda uaqyt ölşemımen şeksız keŋıstıkke jaŋa tūrǧyda zer salatyn filosofiialyq oi-tolǧamyŋyz öte köp. Qoǧamǧa syni közqaraspen qarap, zamandastaryŋyzdyŋ keskın-kelbetın şynaiy surettep, barşa adamzatty tolǧandyrǧan mäselelerge jūrt nazaryn audara bıldıŋız. Aldaǧy uaqytta da halqyŋyzdyŋ qūrmetı men ystyq yqylasyna bölenıp, ǧibratty ǧūmyr keşe beruıŋızge tılektestıgımdı bıldıremın. Sızge zor densaulyq, otbasyŋyzǧa amandyq pen baq-bereke tıleimın!» delıngen Prezident qūttyqtauynda.
Mäulen Äşımbaev öz tarapynan Äkım Tarazidıŋ qazaq ädebietındegı orny erekşe ekenın aita kele, onyŋ «Jaza», «Qiianat», «Şer», «Tasjarǧan» romandary ūlttyq ädebiettıŋ altyn qoryna qosylǧan qūndy qazyna ekenın aitty. Qalamger şyǧarmalarynyŋ ömırşeŋdıgıne toqtalyp, kelesı ūrpaqtyŋ, kelesı buyn oqyrmandarynyŋ köŋılınen şyǧyp, qazaq halqyna qyzmet ete beretınıne senım bıldırdı. Tarazi pesalary qazaq önerı men qazaq teatryn jaŋa beleske alyp şyqqanyn atap öttı. Qalamgerdıŋ ūltjandy azamat, ūlt janaşyry retınde täuelsızdıgımızdıŋ ruhani negızın qalyptastyruǧa qosqan ülesın airyqşa aitty. Senat töraǧasy sözınıŋ soŋynda Äkım Tarazidıŋ adami qarapaiym qasietıne toqtalyp, ädebiet alybynyŋ iyǧyna qazaqy dästürmen şapan jauyp, syi-qūrmet körsettı.
Äkım Tarazi men Roza Mūqanova… Bır şaŋyraq astynda qos qalamgerdıŋ basy qosylǧany belgılı. Keş arqauy da ädebiet abyzynyŋ şyǧarmaşylyq laboratoriiasyn aşuǧa, qalamger qasietın tanuǧa jeteleitın ekeuara dialogqa negızdeldı. Erlı-zaiyptylar beinesın belgılı teatr jäne kino akterı Erkebūlan Daiyrov pen Qalleki teatrynyŋ aktrisasy Saia Toqmanǧalieva somdady. Osy teatrdyŋ Janat Chaikina, Quandyq Qystyqbaev, Nūrken Öteuılov, Janqaldybek Tölenbaev syndy tanymal ärtısterı qalamger keiıpkerlerınıŋ keipıne endı. Keş barysynda «Mahambet», «Andrei», «Joly bolǧyş jıgıt» sekıldı şyǧarmalarynan üzındıler körsetıldı. Klara Tölenbaeva, Özgerıs Şerıkbai, Jaqsykeldı Maiasarov, Ardaq Balajanova syndy änşıler men küişı Nūrken Äşırov keştı än-küimen körkemdedı. Qalleki teatrynyŋ foiesınde foto jäne qalamgerdıŋ qoljazbalary körmesı ūiymdastyryldy.
Jarty ǧasyrdan keiın jaŋǧyrdy
«Joly bolǧyş jıgıt» – Äkım Tarazidıŋ osydan jarty ǧasyr būryn jazylǧan pesasy. Sodan berı bırneşe teatrda sahnalandy. Mūhtar Äuezov teatrynda şyǧarmanyŋ bas keiıpkerı Asau Bökendı talantty akter Änuar Moldabekov somdaǧan eken. Mūny konferensiiada Tūŋǧyşbai Jamanqūlovtyŋ auzynan estıgen edık.
«Akterdıŋ şeberlıgı de şyǧarmanyŋ salmaǧyna sai kelgen edı. Spektakldıŋ soŋyna qarai keiıpker äbden qyspaqqa tırelgen kezde, Änuar Moldabekovtıŋ badana közınen jas şyǧyp, obrazdy şynaiy alyp şyqty. Däl bır avtordyŋ jan azabyn tereŋ tüsınıp, jazǧan adamdai qinalǧany bar» degen edı sonda tanymal ärtıs.
Al osy şyǧarmanyŋ premerasyn ūsynǧan Astana qalasy äkımdıgınıŋ «Jastar» teatry pesaǧa qazırgı zamanǧa sai özgerısterdı engızıp, jaŋaşa sipatta jaŋǧyrtty. Atap aitqanda, jaŋaşyl azamat Asau Bökennıŋ tūtqyndalatyn jerın alyp tastap, talanttardyŋ, öz elınde teperış körgen azamattardyŋ şetel asu mäselesın qozǧady. Al tüpnūsqadaǧy biurokratiia, basşylardyŋ «özım bılemdıkke» salynyp, belden basuy qazırgı zamanda da bar. Spektakldıŋ qoiuşy rejisser Nūrfat Vahitovtyŋ qoltaŋbasynda qalai şyqqanyn körermen 29-30 qyrküiek künderı de köre alady. Aldaǧy demalys künderı qoiylym jūrt nazaryna taǧy ūsynylady.
