Būl oqiǧany Astana qalasynyŋ oŋ jaǧalauyndaǧy bır köşenıŋ baiyrǧy tūrǧyndary älı ūmyta qoiǧan joq. 1992 jyly Aqmola qalalyq soty ıstegen qylmystary üşın segız adamnyŋ ısın qaraǧan. Eŋ negızgı ūiymdastyruşy – üş adamnyŋ bıreuıne eŋ joǧary jaza kesıp, ekeuın ūzaq merzımge bas bostandyǧynan aiyrǧan.
Aiaq astynan özgergen jospar
Elde «söz bostandyǧy», «demokratiia», «qaita qūru» degen sözder ekınıŋ bırınıŋ auzynan aitylyp, būrynǧy josparly ekonomikanyŋ ornyna adam tüsınıp bolmaityn «kooperativ», «arenda ädısı» degen terminder kırıp, jūmyrtqadan jün qyryqqan nebır pysyqailardyŋ däurenı jüre bastaǧan kez edı. Bır köşenıŋ boiynda tūratyn Esımseiıt, Sergei jäne Janbolat esımdı üş jıgıt avtokölıkke tehnikalyq qyzmet körsetetın kooperativ qūruǧa beldı bekem budy.
Esımseiıttıŋ aulasynyŋ ışınen keŋdeu boks salyp, oǧan «TQKS» (tehnikalyq qyzmet körsetu stansasy) dep aidar taqty. Üş jıgıt osy jerde «jol-jönekei synǧan, būzylǧan kölıkterdı jöndeimız» dep habarlandyru ılıp, ara-tūra qosalqy bölşekter satatynyn da qūlaqqaǧys etıp qoidy.
Alǧaşqy kezde kölık ielerı ūsaq-tüiek närselerın äkelıp, jöndetıp, doŋǧalaqtaryn jelımdetıp, akkumuliatorlaryn quattandyryp, jıgıtterdıŋ kışıpeiıldıgıne, baǧasynyŋ da köŋılden şyǧatynyna riza bolyp jürdı. Sonyŋ arqasynda keluşılerdıŋ qatary da kün sanap öse berdı. Söitıp, olar bır jylda edäuır qoŋdanyp, ırge keŋeittı. Körşı üidegı Janbolattyŋ aulasynan jaŋadan avtoşeberhana aşty. Onyŋ barlyǧyn da kerektı servistermen jabdyqtady. Jūmys oidaǧydai jürıp jatqan. Tüsıp jatqan paida da kündelıktı tırşılıgıne, ışıp-jemıne tolyq jetetın edı. Alaida bır künı josparlary aiaq astynan özgerıp şyǧa keldı. Oǧan sebep Sergeidıŋ Novosıbır qalasyna baryp qaituy boldy. Sergeidıŋ özı Aqmola qalasynda tuyp-öskenımen, äke-şeşesı, arǧy tegı Reseidıŋ Novosıbır oblysynyŋ orystary edı. Mıne, sol Sergei aǧaiyndaryn aralap, qydyrystap kelıp, ortaǧa bır tyŋ ideia tastady.
«Bızge endı körşı Novosıbır, Ekaterinburg qalalarynan avtokölıkterdıŋ qosalqy bölşekterın äkelıp, satqan paidaly bolady» dedı ol alqyna söilep. Dostary ūsynysyn qoldamai qala ma degen kökeiınde qorqynyş tūrdy ma, ıle-şala Reseide baǧa qandai ekenın, Qazaqstanda ol qanşaǧa köterıletının eseptep şyǧaryp qoiǧanyn asyǧa-üsıge jetkızdı.
– Bız basynda jeŋıl kölıkterge tehnikalyq qyzmet körsetemız dep kelısıp edık qoi. Būl jönınde üşeumız otyryp, syzǧan biznes-josparymyz da bar. Endı tek qosalqy bölşekter satumen ainalysyp ketsek, alqaşqy josparymyz jüzege aspai qalady ǧoi, – dep būlardyŋ resmi emes basşylary retınde tanylǧan Esımseiıt öz oiyn jetkızıp edı.
– Joq, kölıkterge tehnikalyq qyzmet körsetudı toqtatpaimyz. Ony jalǧastyra beremız. Ärine, ol üşın taǧy qosymşa jūmys küşın aluǧa tura keledı. Men atalǧan qalalardan qosalqy bölşekterdı jüielı türde jetkızıp tūramyn. Al Janbolat ony avtobazarǧa şyǧaryp satatyn bolady. Qajet adamdarǧa osy jerde de satamyz. Söitıp, biznesımızdı keŋeitıp, döŋgeletetın bolamyz, – dep Sergei özı aldyn ala daiyndap kelgen oiyn äp-sätte ortaǧa salyp tastady.
Sergeidı osy kezde Janbolat ta qoldai kettı. «Mynau bır tyŋ jospar eken. Oilap qarasaq, körşı elde avtomobil de, onyŋ qosalqy bölşekterı de bızge qaraǧanda anaǧūrlym arzan. Sergei dūrys aitady. Özı zerttep, zerdelep kelgen ǧoi. Äkelıp berse, men bazarǧa şyǧaryp satuǧa quana-quana kelısemın» dep ekı jıgıt Esımseiıttıŋ oilanyp, söz aituyna onşa mūrşa bergen joq.
Rasyn aitqanda, özı bastaǧan soŋ qolǧa alǧan ısınıŋ nätijesı qandai bolady dep qobaljyp jürgenımen, biznesınıŋ keŋeie tüskenıne Esımseiıt te ketärı emes edı. Sondyqtan «jaqsy, jıgıtter, men kelıstım» dep dostarymen tös qaǧystyrdy.
Būl dünie barady döŋgelenıp...
Alǧaşqy kezde Sergeidıŋ belsendılıgı dostaryn qatty quantty. Novosıbır men Ekaterinburg qalalarynan qosalqy bölşekter tasuda tün ūiqysyn tört bölıp, az ūiyqtap, köbırek jolǧa şyqty. Bügın tünde kelse, üş-tört saǧat köz şyrymyn alyp, qaita jolǧa şyǧyp jürdı. Qosalqy bölşekter bolǧan soŋ klientterdıŋ de ynta-yqylasy arta tüstı. Keluşıler köbeidı. Künıne 20-30 kölıkke deiın tehnikalyq qyzmet körsetıp, jöndeu jūmysyn da kerek kezınde qatar atqaryp jatty. Alty kölık kötergış agregatqa deiın ornatty. Qosymşa on adamdy jūmysqa aldy. «Esjanser» tehnikalyq qyzmet körsetu stansasy bolyp arnaiy tırkeuden öttı. Bır kezde üş adamnan qūralǧan kooperativ ırge keŋeitıp, bır-ekı jylda «Esjanser» JK-ke ainaldy.
Köşe tūrǧyndary bügınge deiın aityp jürgen üş jıgıttıŋ bır erekşe ūstanymdary boldy. Olar üşeuınıŋ kez kelgenınıŋ jaqyn tuysy men özderı tūrǧan köşedegı tūrǧyndardyŋ kölıgın tek tegın jöndep beretın edı. Talai adamdar öleksesı şyqqan qyryq jylǧy «Moskvich» markaly avtokölıkterın TQKS-dan bır tiyn tölemei jaltyratyp mınıp bara jatqanda, körşı köşenıŋ adamdary qyzyǧyp, basyn şaiqaǧan kezder bolǧan.
Degenmen 90-jyldardyŋ basynda jıgıtterdı būl tabysy da onşa qanaǧattandyra qoimady. İnomarkalardyŋ elge jaŋadan kelıp jatqan kezı bolǧandyqtan, oǧan äp degende qosalqy bölşekter tabyla qoimaityn. Al kölık qanşa kütım körsetkenmen, synbai tūrmaidy. Bırde jol-jönekei bır tetıgı ısten şyqqan «Mersedes» markaly körse köz qyzyǧatyndai kölık keldı. İesı de onşa saraŋ adam körınbedı. «Tez jöndep berseŋder, aqşadan renjıtpeimın» dedı. Sergeidıŋ közı ottai jandy. «Erteŋ tüske deiın tastap ketıŋız, daiyndap qoiamyz» dep üş ese baǧasyn aitty. Jolauşy «jaqsy» dedı.
Al jıgıtter aitaryn aityp alyp, «būǧan qajettı bölşektı qaidan alamyz?» dep bas qatyrdy. Bır-bırımen salǧylasty, bır-bırın kınälady. Tıptı kölık iesın kerı şaqyryp, «artyq aityppyz, mūny jöndeu bızdıŋ qolymyzdan kelmeidı eken» dep keşırım de sūraǧysy keldı. Söitıp, ebıl-sebıl bolyp otyrǧanda, Sergei bır oidy ortaǧa tastai saldy. Osydan ekı jüz şaqyrym jerde bır jaqyn tanysynyŋ däl osyndai «Mersedes» maşinasy bar ekenı oiyna sap ete tüstı.
– Däl qazır Janbolat ekeumız attanamyz. Üş saǧat anda, üş saǧat kerı. Bır saǧat taǧy qosymşa. Sonda taŋerteŋ maşinany jöndeuge kırısuımız kerek, – dedı. Basqa ıster amal bolmaǧandyqtan, üş jıgıt osyǧan kelıstı. Esımseiıttıŋ «Niva» maşinasymen jolǧa üşeuı de şyqty.
Kürejol. Üş jıgıt tūŋǧyş ret ūrlyqqa şyǧyp keledı. Mūny özderı «ıstıŋ müddesı üşın» dep jūmsartqanymen, ūrlyqtyŋ aty – ūrlyq. Rulde Esımseiıt otyr. «Bas gazdy» dedı Sergei, «ülgeruımız kerek». «Barynşa basyp kele jatyrmyn. Jyldamdyq – saǧatyna 150 şaqyrym. «İä, jaqsy jürıp kelemız» deidı Janbolat. «Köz aldymda dünie döŋgelenıp bara jatqandai…».
Äkkı Sergei eskı tanysynyŋ garajynyŋ da esıgın op-oŋai aşyp, maşinany üşeulep iterıp şyǧardy da, üş-tört jüz metrden keiın ot aldyrǧyşty tıkelei jalǧap, tızgınge özı otyrdy. Endıgı maqsat – joldaǧy MAİ beketın ainalyp ötu. Bärı oidaǧydai boldy. Taŋ ata jıgıtter kölıktı TQKS-ke kırgızıp, bölşekteuge kırıstı.
Soŋǧy ainalym
Ekı-üş jylda jıgıtterdıŋ şaruasy döŋgelendı. Janbolat özıne kottedj salyp aldy. Qalǧandary da eŋ qymbat kölık mınıp, şetelge baryp demalyp jürdı. Alaida qanşa aqşa tapsa da, qanşa dünie jinasa da, jıgıtterge bır närse jetpedı de tūrdy. Ol ne närse? Qisapsyz dünie jiiu ma? Esepsız aqşa tabu ma? Şynyna kelgende, ony özderı de tüsınbegen siiaqty. Öitkenı bolǧannyŋ üstıne bola tüssın, baiyǧannyŋ üstıne baii tüseiık dedı. Közderın şel basty.
Arnaiy qylmystyq top qūrdy. Segız adamnan tūratyn top ekı jyl boiy tek qymbat kölıkter ūrlap, ony bölşektep, satumen ainalysqan. Onyŋ ışınde ekı kısı ölımı bar. Ras, keŋestık mektepten bılım alǧan, qarapaiym otbasynda tärbielengen jıgıtter adam qanyn jüktegısı kelmegen. Bıraq ıstıŋ müddesı üşın jaǧdai soǧan alyp kelgen.
1991 jyldyŋ tamyz aiynyŋ tamyljyǧan jaima-şuaq künderınıŋ bırınde Sergei jıgıtterdı şūǧyl ofiske jinaluǧa şaqyrady. Aqyldasatyn öte maŋyzdy şarua bar körınedı. Mūndai habarlama tüskende olar barlyq şaruany tastap, bırden osy ıske at basyn būratyny – qalyptasqan daǧdy. Öitkenı Sergei aitty ma, ortaǧa tüsetın oljanyŋ sätı alys emes degen söz. Jiyrma segız maşinany qoldy qylǧanda tap sol sätke deiın Sergeidıŋ jol sılteuımen jymdary bılınbei keldı. Ärine, onyŋ da öz senımdı nūsqauşylary bar. Habar berıp, tiıstı ülesın alyp otyratyn «jansyzdary» bırneşeu ekenı sözsız.
Mıne, sol Sergei tündeletıp, 150-200 şaqyrym jerdı bır ainalyp keludı ūsynyp otyr.
«Bärı oilastyrylǧan. Kölık biyl ǧana satyp alyndy. İesı – audandyq därejedegı bır şeneunık. Ülken üi-jaiy bar. Garajy bar. Bıraq bız ony Kökşetau qalasynan üiıne oralǧan sätte toqtatamyz. Bızdıŋ mälımetımız boiynşa maşinada ekı adam bolady. Rulde kölık iesınıŋ özı otyrady. Öitkenı olar qazır äielı ekeuı körşı qaladaǧy bır toiǧa bardy. Ärı ketse, tün ortasynda üiıne qaituy kerek. Mıne, sol kezde jospar boiynşa tasjoldyŋ boiynda toqtatyp, joldyŋ janynda aǧaşqa bailap ketemız. Ärı qarai bärı oilastyrylǧandai örbidı» dep Sergei topqa barlyq ıs-qimylyn jaiyp saldy.
– Men erteŋ äielımmen bırge Bırıkken Arab Ämırlıgıne demalysqa ūşqaly otyr edım, qalai bolar eken? – dep Esımseiıt mūnyŋ oilamaǧan jerden bolyp otyrǧan ūsynys ekenın jetkızıp edı.
Sergei «tüngı salqynmen bır ainalyp kelemız, sosyn demalysyŋa qomaqty qarjymen ūşa ber» dep bolmai qoidy.
Al şyndyǧynda, būl osy qylmystyq top üşın soŋǧy ainalym bolaryn ol kezde olar, ärine, sezgen joq. Jemtıgın körgen aş jyrtqyştai bar esıl-dertı su jaŋa maşinany qalaida qolǧa tüsıru boldy.
Sergei qatty qatelestı. Maşina salonynda olar oilaǧandai ekı adam emes, üş adam edı. Üşınşısı jazǧy lagerde demalyp kele jatqan osy üidıŋ on bes jasar ülken ūly bolatyn. Ony keşte lagerden toi ötkızıp jatqan üidıŋ iesı alyp kelgen edı.
Kölık kürejolǧa tüsıp, jüitki jönelgende, künı boiy tynym tappaǧan jetkınşek artqy oryndyqqa kösıle jatyp ūiyqtap ketken bolatyn. Qatty dauystan şoşyp oiandy. Äkesın süirelep, soqqyǧa jyǧyp jatqan körınıstı jetı tünde köleŋkelı artqy äinekten körıp, qatty şoşynǧan bala alǧaşqyda ne ısterın bılmei dal boldy. Bır kezde kenet artqy oryndyqtyŋ arqalyǧynda jatatyn äkesınıŋ aŋşy myltyǧy esıne tüstı. Qolyn tyǧyp jıberıp, myltyqty suyryp aldy. Myltyq ünemı oqtauly tūrady. Öitkenı kenetten aldynan aŋ qaşsa, äkesı būǧan ünemı «äkel myltyqty» deuşı edı.
Mıne, myltyq qolyna tigen soŋ ol köp oilanyp jatpady. Şeşesın ūryp taldyryp tastap, äkesın ūryp-soǧyp, qolyn qaiyryp bailaiyn dep jatqan adamdy artqy terezeden közdedı de, basyp saldy. Oq Janbolattyŋ jambas süiegın parşalap kettı. Ūşyp tüsken Janbolat bırden esınen aiyryldy. Qatty qorqyp kettı me, bala ekınşı oqty atpady. Myltyqty tastap, qaşa jöneldı. Ony Sergei quyp jetıp, jer jastandyrdy. Qaityp kelgende Esımseiıtpen jan alysyp, jan berısıp, aiqasyp jatqan kölık iesın Sergei qosauyz myltyqpen ata saldy. Tük jazyǧy joq äkesı men balasyn öltırgen qanışer Sergei Molotov qansyraǧan Janbolat pen bolǧan oqiǧadan esın jiia almai eseŋgırep otyrǧan ekınşı serıgı Esımseiıttı maşinaǧa otyrǧyzyp, qaşa jöneldı.
