Türkı bırlıgınıŋ quaty küştı

Astanada Qasym-Jomart Toqaevtyŋ töraǧalyǧymen Türkı memleketterı ūiymynyŋ mereitoilyq X sammitı öttı. Qasym-Jomart Toqaev joǧary deŋgeidegı jiynǧa qatysu üşın türkı halyqtarynyŋ qasiettı qara şaŋyraǧy – Qazaqstanǧa arnaiy kelgen memleketter basşylaryna airyqşa ıltipat bıldıre otyryp, elımızdıŋ bastamasymen qūrylǧan Türkıtıldes memleketter yntymaqtastyǧy keŋesı qazır tolyqqandy, bedeldı halyqaralyq ūiymǧa ainalǧanyn atap öttı.

– «Türkı älemınıŋ keleşegı-­­2040» atty qūjat bekıtıldı. Eŋ bastysy, bauyrlas elderdıŋ bırlıgın bekemdei tüstık. Ortaq qūndylyqtarymyzdy törtkül düniege tanyttyq. Bız babalar ösietın oryndap, türkı elderınıŋ yntymaǧyn nyǧaityp kelemız. Endıgı maqsat – özara senımge jäne bauyrlastyqqa negızdelgen bırlıgımızdı saqtap, öskeleŋ ūrpaqqa tabystau. Türkı älemı jahandyq yqpaly bar eldermen teŋ därejede qarym-qatynas jasap otyr. Basqa memleketter bızdıŋ ūiymnyŋ ūstanymdaryna basa män beretın boldy. Sondyqtan türkı halyqtarynyŋ yqpaldastyǧyn arttyra tüsu – bärımızge ortaq mındet, – dedı Memleket basşysy.

Prezident elımızdıŋ Türkı memleketterı ūiymyn odan ärı damytuǧa müddelı ekenın aita kelıp, Qazaqstannyŋ ūiymǧa töraǧalyǧy «Türkı däuırı!», iaǧni «TURKTIME!» ūranymen ötetının mälımdedı.

Būl rette Memleket basşysy elımızdıŋ salt-dästür (Traditions), bırızdendıru (Unification), reformalar (Reforms), ǧylym (Knowledge), senım (Trust), investisiia (Investments), mediasiia (Mediation) jäne energiia (Energy) atty segız mäselege basymdyq beretının atap ötıp, olardyŋ ärqaisysyna jeke-jeke toqtaldy.

Prezidenttıŋ aituynşa, türkı bırlıgın därıpteudıŋ maŋyzy zor. Öitkenı bızdıŋ tarihymyz, mädenietımız, tılımız jäne dılımız ortaq. Osyǧan bailanysty Türkı memleketterı ūiymynyŋ, onyŋ qūrylymdarynyŋ tularyn jäne emblemalaryn bır ülgıge keltırgen jön.

– Bügın özderıŋızge ūsynylǧan eskizderdı bırge qarap, ortaq şeşım qabyldaimyz. Būl tarihi sät bolmaq. Tarihtan syr şertetın ortaq mūraǧatty zerttep, ūrpaqqa aqiqatty jetkızu – bızdıŋ paryzymyz. Qūzyrly organdarymyzǧa beimälım derekterdı bırlesıp zerdeleudı tapsyrudy ūsynamyz. Būl, şyn mänınde, maŋyzdy jūmys bolmaq, sebebı ortaq tarihymyz­da älı de tolyq zerttelmegen aqtaŋdaqtar bar. Sondai-aq elderımızdıŋ telehikaialaryn özara nasihattau maŋyzdy. Äsırese, balalarǧa arnalǧan animasiialyq filmderdı köbırek taratqan jön. Būǧan äleumettık jelını paidalanu, tanymal media tūlǧalardy jūmyldyru kerek dep esepteimız. Sol arqyly jastarymyzdy ruhani tūrǧydan jaqyndastyruǧa mümkındık tuary sözsız, – dedı Prezident.

Qasym-Jomart Toqaev türkı memleketterınıŋ qatar damuy öte maŋyzdy dep sanaidy. Būl rette Prezident ūiymǧa müşe elderdıŋ standarttary men terminologiiasyn jüieleudı ūsyndy.

– Osyǧan bailanysty modeldık zaŋ jobasyn qysqa merzım ışınde qarap, ony maqūldauǧa şaqyramyn. Būl bastama tauarlarymyzdy ortaq naryqqa erkın şyǧaruǧa jol aşady. Al bıryŋǧai standarttar ışkı jalpy önımdı jyl saiyn şamamen 1 paiyzǧa arttyruǧa mümkındık beredı. Qazır elderımızdıŋ ışkı jalpy önımı 1,4 trillion dollarǧa juyqtady. Biyl ūiym müşelerı arasyndaǧy tauar ainalymy 22 milliard dollardan asty. Ortaq talaptar bekıtılse, būl körsetkıştı 1,5 ese ūlǧaituǧa bolady. Būdan bölek, Türkı memleketterı ūiymynyŋ Referenttık ortalyǧyn qūrǧan jön dep sanaimyn. Būl ortalyq önımdı synau nätijelerın özara tanuǧa, sondai-aq himiia jäne tamaq önerkäsıbı salalarynda jaŋa zertteulerdı jürgızuge mümkındık beredı, – dedı Qasym-Jomart Toqaev.

Prezident ataǧan üşınşı basymdyq – reformalar. Memleket basşysy ūiym qyzmetın oŋtailandyru jäne halyqaralyq yqpaldastyq jönındegı bırqatar ūsynysyn ortaǧa saldy.

– Türkı memleketterı ūiymy janyndaǧy Tūraqty ökılderımızdı taǧaiyndau mäselesın tezırek şeşuge şaqyramyn. Sondai-aq hatşylyq qyzmetkerlerınıŋ sanyn köbeitu turaly ūsynysty qoldaimyz. Türkı memleketterınıŋ sailau salasyndaǧy yntymaqtastyǧyn nyǧaitu qajet. Ortalyq sailau organdarynyŋ konsultativtık keŋesın qūruǧa bolady. Soŋǧy kezde bızdıŋ ūiymǧa halyqaralyq jäne aimaqtyq qūrylymdardyŋ qyzyǧuşylyǧy arta tüstı. Bız Ekonomikalyq yntymaqtastyq ūiymyna baiqauşy märtebesın beru turaly bastamany qoldaimyz. Sonymen qatar Azyq-tülık qauıpsızdıgı jönındegı İslam ūiymymen yntymaqtastyq ornatudy ūsynamyz, – dedı Memleket basşysy.

Qasym-Jomart Toqaev ǧy­lymi ärıptestık arqyly bılım jäne ǧylym salasyndaǧy yntymaqtastyqty nyǧaitu asa maŋyzdy ekenıne nazar audardy. Būl oraida Prezident ūiymǧa müşe elderdıŋ basşylaryna älemdegı üzdık universitetterdıŋ filialdary men tıl üiretetın bölımder aşudy, bırlesken ǧylymi şaralar ötkızıp, täjıribe almasudy, sondai-aq jasandy intellektını, sifrlyq jäne aeroǧaryş önerkäsıbın damytuǧa erekşe nazar audarudy ūsyndy.

Memleket basşysynyŋ pıkırınşe, qazırgıdei halyqaralyq ahual tūraqsyz, almaǧaiyp kezeŋde türkı jūrtynyŋ bırlıgın bekemdei tüsu maŋyzdy.

– Būl – ortaq qauıpsızdıgı­mızdıŋ senımdı kepılı. Qaru-jaraq jäne esırtkı saudasyna, terrorizm men ekstremizmge, köşı-qonǧa qatysty syn-qaterler köbeidı. Mūndai qauıpterdıŋ aldyn alu üşın qauıpsızdık salasyndaǧy yntymaqtastyqty nyǧaituymyz kerek. Osy oraida men kelesı jyly Astanada memleketterımızdıŋ Qauıpsızdık keŋesı hatşylarynyŋ 3-otyrysyn ötkızudı ūsynamyn. Türkı memleketterınıŋ qarjylyq tergeu organdary arasynda qylmyspen bırge küresu jäne aqparat almasu turaly kelısım jasau maŋyzdy, – dedı Qasym-Jomart Toqaev.

Memleket basşysy in­vestisiiany altynşy basymdyq retınde atady. Ärıptesterın aimaqtar arasynda sauda-sattyq­ty keŋeitıp, ekonomikaǧa qarjy qūiuǧa basa män beruge şaqyrdy.

– Būl ıste Türkı investisiia­lyq qory erekşe röl atqarady. Tūraqty ekonomikalyq bailanystardy nyǧaitu üşın jasyl qarjy naryǧyn damytu qajet. Qazaqstan «Türkı jasyl qarjy keŋesın» qūrudy ūsynǧanyn bılesızder. Astana qalasyna Türkı älemınıŋ Qarjy ortalyǧy märtebesın beru turaly bastama qoldauǧa ie boldy. Sızderge şynaiy alǧysymdy aitamyn, – dedı Memleket basşysy.

Qasym-Jomart Toqaevtyŋ aituynşa, ainalamyzda kürdelı ahual qalyptasqan qazırgı kezeŋde mediasiianyŋ da rölın arttyru qajet. Memleket basşysy Resei men Ukraina, İz­rail men Palestina arasyndaǧy qandy qaqtyǧystardy, Batysta beleŋ alǧan zaŋsyz köşı-qon mäselesın mysalǧa keltırıp, qauıpsızdıktı qamtamasyz etu basty mındet ekenın aitty.

– Osy oraida, Qazaqstannan Palestina halqyna 1 million dollar kölemınde gumanitarlyq kömek beru turaly şeşım qabyldadym. Ondaǧan jyl boiy şeşımın tappaǧan özektı mäselelerdı zorlyq-zombylyq körsetu jäne laŋkestık ädıster arqyly şeşu müldem dūrys emes. Qazaqstan mūndai täsılderdı qataŋ aiyptaidy. Ahual uşyǧyp ketse, onyŋ saldary tıptı auyr boluy mümkın. Būl rette kez kelgen janjaldy beibıt kelıssöz jäne diplomatiialyq dialog arqyly ǧana şeşuge şaqyramyz. Bız üşın är eldıŋ aumaqtyq tūtastyǧyn saqtau jäne onyŋ ışkı ısıne qol sūqpau – basty basymdyq. Halyqaralyq qūqyq normalaryn saqtai otyryp, Bırıkken Ūlttar Ūiymy Qauıpsızdık Keŋesınıŋ qararlaryn mültıksız oryndau maŋyzdy. Qazır Bırıkken Ūlttar Ūiymy Qauıpsızdık Keŋesınıŋ qyzmetı toqyrauǧa tüskenı jasyryn emes. Osyndai kezde Bas Assambleianyŋ rölın küşeitu kerek. Būl rette Qauıpsızdık Keŋesın reformalau ısınde meilınşe syndarly bolu qajet, – dedı Prezident.

Qasym-Jomart Toqaev segızınşı basymdyq – energiia mäselesıne airyqşa toqtalyp, elımızdıŋ osy saladaǧy bastamalary jönınde baiandady.

– Qazaqstan jaŋa quat közderın damytuǧa, jaŋǧyrtuǧa jäne ony tasymaldau jolyn ärtaraptandyruǧa basa män berıp otyr. Bız geologiialyq barlau, quat öndıru ısterıne ozyq täjıribenı jäne tehnologiiany engızuge airyqşa köŋıl bölemız. Mūnai-himiia önerkäsıbın damytuǧa erekşe nazar audaramyz. Sonymen qatar «jasyl energetika» salasynda bırlesıp jūmys ıstegımız keledı. Men biyl Qazaqstanda Halyqaralyq energetika forumyn ötkızudı ūsyndym. Köterılgen mäselelerdı forum kezınde keŋınen talqylauǧa bolar edı. Qazaqstan klimattyŋ özgeruıne jäne tūraqty damu qaǧidattaryna basa män beredı. 2026 jyly Qazaqstannyŋ bastamasymen klimat mäselesıne arnalǧan aimaqtyq sammit ötkızu josparlanyp otyr. Türkı bauyrlarymyz būl bastamalardy qoldaidy dep senemın, – dedı Prezident.

Qasym-Jomart Toqaev sözın qorytyndylai kele, türkı memleketterınıŋ basşylaryn bırlıkke şaqyrdy. Qauıp-­qaterlerge qarsy bırıgu, özara kömek körsetıp, tiımdı ıs-äreket jasau maŋyzdy ekenıne nazar audaryp, onyŋ bärı türkı älemın örkendetuge, elderımızdıŋ yntymaǧyn arttyruǧa yqpal etetının aitty.

Sonymen qatar sammitte ūiymnyŋ qazırgı töraǧasy – Özbekstan Prezidentı Şavkat Mirziioev, Äzerbaijan Prezidentı İlham Äliev, Qyrǧyzstan Prezidentı Sadyr Japarov, Türkiia Prezidentı Rejep Taiip Erdoǧan, Türıkmenstan Halk Maslahatynyŋ Töraǧasy Gurbanguly Berdımūhamedov, Majarstan Premer-ministrı Viktor Orban, Türkı memleketterı ūiymynyŋ Bas hatşysy Kubanychbek Ömıräliev söz söiledı.

Sammit qorytyndysy bo­iynşa memleketter basşylary ūiymǧa bırqatar maqsat-mındet jüktedı. Būdan bölek, maŋyzdy qūjattarǧa qol qoiyldy. Sondai-aq Türkı elderınıŋ bırlıgın küşeituge qosqan eleulı ülesı üşın Özbekstan Respublikasynyŋ Prezidentı Şavkat Mir­ziioev «Türkı älemınıŋ eŋ joǧarǧy ordenımen» marapattaldy.