6 aqpanda Türkiiada magnitudasy 7,8 jäne 7,6 baldyq ekı bırdei küştı jer sılkınısı bolyp, Türkiia elı 100 jyldan bergı eŋ auyr tabiǧi apatqa ūşyrady. Europa-Jerorta teŋızı seismologiialyq ortalyǧynyŋ (EMSC) mälımetınşe, jer sılkınısı jergılıktı uaqyt 01:17-de (Astana uaqyty boiynşa saǧat taŋǧy 7:17) tırkelgen. Jer sılkınısınıŋ oşaǧy – Türkiianyŋ Gaziantep qalasynan 27 şaqyrym jerde, 10 şaqyrym (keibır derekterde 7 şaqyrym delınedı) tereŋdıkte bolǧan. Alǧaşqy jer sılkınısınen keiın 680-nen asa jerasty dümpuı tırkelgen, olardyŋ altauynyŋ magnitudasy 6 baldan asty. Prezident Rejep Taiyp Erdoǧan būl zılzalany Türkiia tarihynda 1939 jyldan berı bolmaǧan küştı apat dep atady, sondai-aq elde 12 aqpanǧa deiın jetı kündık ūlttyq aza tūtu jariialady.
Asa küştı jer sılkınısınen keiın Türkiia öz ornynan şamamen 3 metrge deiın jyljyp kettı. Būl turaly İtaliia vulkanologiia jäne geofizika ūlttyq institutynyŋ prezidentı Karlo Doloni mälımdedı. Sılkınıs kezınde ūzyndyǧy 190 km jäne enı 25 km bolatyn aumaqtyŋ jerı jaryldy. Jerasty dümpulerı jarty saǧat ışınde ärtürlı aimaqtarda, sonyŋ ışınde Türkiianyŋ astanasy Ankarada, Adana, Nevşehir, Gaziantep, Kaiseri, Mersin, Hatai öŋırlerınde sezıldı. Al Arabiya telearnasynyŋ habarlauynşa, jer sılkınısın İrak pen Livannyŋ keibır aimaqtarynyŋ tūrǧyndary da sezgen. Sonymen qatar İzrailde de jerasty dümpulerı baiqalǧan. Onyŋ üstıne jer qaita-qaita sılkınıp tūr. 7 aqpan künı magnitudasy 5,4 bolatyn jer sılkınısı tırkelse, keşe jergılıktı uaqyt 3:20 şamasynda taǧy 4 baldyq jer sılkındı.
Sılkınısten Türkiianyŋ kemınde 20-ǧa juyq ırı qalasy zardap şektı. Siriiada da Aleppo, Latakiia qalalarymen qosa, onyŋ maŋyndaǧy bırqatar audan qiraǧan. Qazırgı uaqytta ekı elde de (Türkiia men Siriia) ızdestıru-qūtqaru ıs-şaralary jürıp jatyr. Üiındı astynda qalǧan, jaraqat alǧan, qaitys bolǧandar sany saǧat sanap artuda. Qiraǧan ǧimarattar astynda qanşa adam qalǧany älı belgısız.
8 aqpan küngı mälımet boiynşa, Türkiiada 9557 azamat qaza tauyp, 40 myŋnan astam adam zardap şekken, 11300 ǧimarat qiraǧan, 10 myŋnan asa adam üiındı astynan şyǧarylǧan. Al Siriiada zılzaladan qūrban bolǧandar sany 1900-den asty. Jaraqat alǧandar bırneşe myŋǧa jetken. Degenmen Siriiada qūrbandar sany äldeqaida köp boluy mümkın. Öitkenı 12 jylǧa sozylǧan qaqtyǧystan älı esın jinap ülgermegen arab elındegı jaǧdai zılzalaǧa deiın de öte auyr edı. Ükımet eldıŋ bükıl aumaǧyn baqylap otyrǧan joq.
Qazır älem elderı men halyqaralyq ūiymdar qoldan kelgenşe Türkiia men Siriiaǧa kömek körsetıp jatyr. Halyqaralyq qyzyl krest qos memleketke järdemdesuge 75 million dollar sūrap otyr. Bıreuler aqşalai jinasa, basqalary kerek-jaraq pen mamandaryn jöneltuge kırısken. Türkiia tarapynyŋ mälımetınşe, tabiǧi apattyŋ zardaptaryn joiuǧa türık jäne şeteldık 30 myŋnan astam qūtqaruşy jūmyldyryldy. Olardyŋ sany saǧat sanap artyp keledı. Soŋǧy ekı künde ızdestıru-qūtqaru jūmystaryna erıktı retınde qatysuǧa 120 myŋnan astam adam ötınış bergen. Bıraq sonda da qūtqaruşylar jetıspei jatyr. Keibır alys aimaqtarda qirandy astynda jatqan adam älı köp. Eger olarǧa jedel kömek körsetılmese, suyq ötıp, aştan öluı mümkın.
Memleket basşysynyŋ tapsyrmasymen Qazaqstan Ükımetı Türkiiaǧa qūtqaruşylardy attandyrdy. Olar keşe Türkiianyŋ Gaziantep qalasyna jetıp, qūtqaru jūmystaryn bastap kettı. Qazaqstandyq top qūramynda respublikalaq jedel kömek jasaǧynyŋ 33 qyzmetkerı men apat medisinasy ortalyǧynyŋ 5 mamany jäne Tötenşe jaǧdailar vise-ministrı İbragim Külşımbaev bastaǧan vedomstvonyŋ üş ökılın qamtyǧan 41 adam bar. Taǧy 1 «KamAZ» ben 2 arnaiy qūtqaru kölıgı jäne medisinalyq preparattar jetkızıldı. 8 aqpan künı qazaqstandyq qūtqaruşylardyŋ ekınşı toby da Türkiiaǧa jettı. Onyŋ qūramynda 60 adam bar. Sonymen Türkiiaǧa barǧan qazaqstandyq qūtqaruşylardyŋ jalpy sany 101 adamdy qūrady
Türkiianyŋ tabiǧat apatynan zardap şekken 11 provinsiiasynda bılım beru mekemelerı uaqytşa jabyldy. Şeneunıkter zılzaladan aman qalǧan mektep, jataqhanalar men sport nysandarynyŋ tızımın jasady. Baspanasynan aiyrylǧandar uaqytşa sol jerlerge jaiǧastyrylady. Gaziantep pen Kahramanmaraştaǧy äuejailar jolauşylar üşın qyzmet jasamaityn boldy. Mūnda tek gumanitarlyq jük tielgen ūşaqtar ǧana qonady. Hatai äuejaiy da apattan zardap şektı. Sondyqtan äue ailaǧynan ūşaqtar ūşyp jatqan joq. Al İskenderun kemejaiynda jer sılkınısınen keiın ört şyqqan.
BŪŪ Türkiia men Siriiaǧa jer sılkınısınen japa şekkenderge 25 mln dollar kölemınde gumanitarlyq kömek jıbermek. Prezident Rejep Taiyp Erdoǧannyŋ mälımdeuınşe, zılzala zardabymen küreske kömektesuge 80-ge juyq el niet bıldırgen. Arasynda NATO men Euroodaq müşelerı, Resei men Ukraina da bar. Älemnıŋ bırneşe elı, sonyŋ ışınde Resei, Germaniia, Fransiia jäne İran Siriiaǧa kömektesuge yqylas tanytqan. NATO men Europalyq Odaqqa müşe memleketterdıŋ ört söndıruşılerınen, polisiia qyzmetkerlerı men äskerilerınen qūralǧan 10 qūtqaru komandasy Türkiiaǧa äldeqaşan jetıp, qūtqaru jūmysyna kırısıp kettı. Zılzaladan zardap şekkenderge jedel järdem körsetu üşın qart qūrlyqtyŋ därıgerlerı men medisinalyq qūral-jabdyqtar da jetkızılmek. Sondai-aq Europalyq komissiia Anadoly elıne özınıŋ «Copernicus» dep atalatyn sputniktık jelısın ūsyndy. Jelı tötenşe aimaqtardyŋ kartasyn jasauǧa taptyrmas kömek. Däl osyndai qoldaudy Euroodaq Siriia ükımetıne de ūsynyp otyr.
AQŞ Prezidentı Djo Baiden Türkiia men Siriiada qaza tapqandarǧa köŋıl aityp, myŋdaǧan adamnyŋ ömırın qiǧan joiqyn jer sılkınısı jaily habardy zor küizelıspen qabyldaǧanyn mälımdedı.
Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev ta Rejep Taiyp Erdoǧanǧa köŋıl aityp, «Türkiia Respublikasynda bolǧan asa küştı jer sılkınısı saldarynan köptegen adamnyŋ qaza tapqany turaly suyt habardy zor küizelıspen qabyldadym. Osyndai qiyn sätte jaqyndarynan aiyrylǧan otbasylarǧa, sondai-aq bükıl türık aǧaiyndarymyzdyŋ auyr qaiǧylaryna ortaqtasyp, Qazaqstan halqynyŋ jäne jeke özımnıŋ atymnan köŋıl aitamyn» dep jedelhat joldady. Sondai-aq Ükımetke joiqyn jer sılkınısı saldarynan zardap şekken Türkiia Respublikasyna şūǧyl kömek retınde 1 million dollar böludı tapsyrdy. Ile-şala Memleket basşysynyŋ tapsyrmasymen Qazaqstan Ükımetı Türkiiaǧa qūtqaruşylardy attandyrdy. Olar keşe Türkiianyŋ Gaziantep qalasyna jetıp, qūtqaru jūmystaryn bastap kettı. Qazaqstandyq top qūramynda respublikalaq jedel kömek jasaǧynyŋ 33 qyzmetkerı men apat medisinasy ortalyǧynyŋ 5 mamany jäne Tötenşe jaǧdailar vise-ministrı İbragim Külşımbaev bastaǧan vedomstvonyŋ üş ökılın qamtyǧan 41 adam bar. Taǧy 1 «KamAZ» ben 2 arnaiy qūtqaru kölıgı jäne medisinalyq preparattar jetkızıldı. 8 aqpan künı qazaqstandyq qūtqaruşylardyŋ ekınşı toby da Türkiiaǧa jettı. Onyŋ qūramynda 60 adam bar. Sonymen Türkiiaǧa barǧan qazaqstandyq qūtqaruşylardyŋ jalpy sany 101 adamdy qūrady.
Jalpy Jerorta teŋızı aumaǧynda jer jiı sılkınedı. Jasyl şardaǧy barlyq jer sılkınısınıŋ 5-6 paiyzy osy aumaqta bolady. Demek, Türkiia seismikalyq belsendılıgı joǧary aimaqta ornalasqan. Ǧalymdar sılkınıs quatyn 130 atom bombasynyŋ quatymen salystyrǧan būl joiqyn sılkınıs 1999, 1939 jyldardaǧy sılkınıstı eske saldy. Türkiiada 17 myŋ adamnyŋ ömırın jalmaǧan, 600 myŋ adamdy baspanasyz qaldyrǧan ǧalamat zılzala 1999 jylǧy 17 tamyzda bolsa, 1939 jylǧy Erzinjan (Erzincan) zılzalasynda 32 968 adam opat boldy, 100 myŋdai adam jaralandy.
Būl retkı joiqyn sılkınıs älemdık saiasi jaǧdai üşın de ülken synaq boldy. Sarapşylar tabiǧat apatynan keiın Siriiadan körşı Türkiiaǧa jäne Europa elderıne aǧylǧan bosqyndar nöpırı artuy mümkın degen boljam jasauda. Eŋ maŋyzdysy, osy retkı apattan keiın qarym-qatynasy jaqsy emes elder de Türkiia, Siriia elderıne kömek körsetuge niet tanytty. Mäselen, İzrail, Armeniia, Grekiia siiaqty elderdıŋ basyna ıs tüskende Türık elıne järdem qolyn sozuy bolaşaqta aradaǧy salqyndyqty seiıltuge septıgın tigızuı mümkın.
Türkiiadaǧy zılzala älem elderıne ülken eskertu jasady. Äsırese, sılkınıs köp bolatyn elder būl apattan ülken sabaq aluy tiıs. Ärine, Qazaqstanda da jer jiı sılkınetın aumaqtar az emes. Atap aitqanda, Almaty, Şymkent, Taraz qalalary sılkınıs beldeuınde tūr. Tauly aimaqta ornalasqan Almaty – elımızdegı seismikalyq eŋ qauıptı qala. Atalǧan qalada alǧaş ret 1887 jyly 9 mausymda magnitudasy 7,3 ball bolatyn joiqyn jer sılkınısı tırkelgen. Episentrdegı maksimaldy küşı 9,10 baldy qūraǧan. Kındık tereŋdıgı – 20 şaqyrym. Ol jyldary şaharda şamamen 30 myŋǧa juyq adam tūrǧan. Zılzaladan 332 adam köz jūmdy. Almaty tarihyndaǧy ekınşı joiqyn jer sılkınısı 1910 jyly 22 jeltoqsanda tırkeldı. Magnitudasy 8,2 baldy qūraǧan 9 baldyq jer sılkınısınen 44 adam qaza tapqan. Al qiraǧan üilerde esep joq. Soŋǧy jyldary qala aumaǧy neşe ese ösıp, ǧimarattardyŋ tözımdılıgın anyqtau mümkın bolmai ketken. Onyŋ üstıne 1983 jyly jasalǧan şahardyŋ soŋǧy seismikalyq kartasy qazırgı zaman talaptaryna sai kelmeidı deidı mamandar. Türkiiadaǧy jaǧdai osy qauıptı de eske salady.
