Adamzat qoǧamyna HH ǧasyrdyŋ basynda qyzmet ete bastaǧan aviasiia latyn tılınde qūs degen maǧyna beredı eken. 1903 jyldyŋ 17 jeltoqsanynda amerikalyq aǧaiyndylar Rait älemde bırınşı ret özderı qūpiia jaǧdaida jasaǧan ūşu apparatymen aspanǧa köterıledı. Tura 30 jyldan soŋ aspan älemıne qazaqtyŋ alǧaşqy ūşqyşy Joldasbek Nūrymov samǧady. Osyǧan qarap, qazaqtan şyqqan tūŋǧyş ūşqyş kım degen salmaqty saualdyŋ jauabyn tapqandai boldyq.
Joldasbek Nūrymov 1912 jyly Syrdariia audanyna qarasty №3 (qazırgı Amankeldı) auylda ömırge kelıp, jastaiynan jetım qalyp, äkesınıŋ aǧasy Qalmūhammedtıŋ qolynda tärbielenedı. Ǧylym men bılımge qūştar bala alty jasynda ūşyp bara jatqan
aeroplandy körgennen keiın, aspan älemıne qūştarlyǧy arta tüsedı. Asyl armany Balaşov qalasyndaǧy ūşqyştar daiarlaityn aviasiialyq uchilişeden (1931 j.) bır-aq şyǧarady. Uchilişenı üzdık diplommen bıtırıp, ekınşı därejelı ūşqyş mamandyǧyn alyp, sol oqu ornynda ūşqyş-instruktor retınde jūmysqa qaldyrylady.
1934 jyldyŋ soŋynda Nūrymov öz ötınışımen Soltüstık Sıbır Azamattyq äue flotyna auysyp, oǧan jastarǧa bılım beru men ūşqyştar jūmysyn basqaru mındetı jükteledı. Qystyŋ qaqaǧan aiazynda, kündız-tünı, qalyŋ tūmanda eşqandai bailanys qūralynsyz ūşyp üirengen Joldasbektıŋ täjıribesı ūştala tüsedı. 1935 jyly şılde aiynda ol Petropavl qalasynyŋ tauly aimaǧynda №270 ūşqyştar otriadyn qūru üşın sonda auystyrylyp, P-5, PR-5, ANT-9 ūşaqtarymen ūşudy üirenedı.
J.Nūrymov jaily alǧaşqy maqala «Propeller» gazetınıŋ 1936 jylǧy 8 tamyzdaǧy №22 sanynda «Nurymov – pervyi pilot nasional v naşem upravlenii» degen taqyrypta suretımen jariialandy. Ūly Otan soǧysynyŋ aldynda 300 myŋ şaqyrym qaşyqtyqty artqa tastaǧan täjıribelı ūşqyş soǧysta da sansyz erlık jasady. 1941 jyly Soltüstık Batys maidanynda bombalauşy äue polkınıŋ komandirı retınde Kiev, Harkov, Voroşilovgrad baǧytynda äskeri tapsyrmalardy oryndady. 1942 jyly Joldasbek Nūrymov Volgograd şebıne auystyrylady. Bılıktı ūşqyşty №102 äue polkınıŋ komandirı etıp taǧaiyndaidy. Kezektı äskeri tapsyrmasyn oryndau barysynda jaudyŋ ME-109 istrebitelı Nūrymovtyŋ ūşaǧyn atyp tüsıredı. Täjıribelı ūşqyş auyr jaralanǧanyna qaramastan, ūşaqty keŋes äskerınıŋ aldyŋǧy şebıne qondyryp ülgeredı. Äskeri auruhanada emdelıp şyǧyp, ol qaitadan maidan şebıne attanady. 1943 jyly äskeri tapsyrmadan kele jatqanda jaudyŋ tört bırdei istrebitelınıŋ şabuylyna tap bolady. Olardyŋ bırın atyp tüsırıp, özı qarsylastyŋ snariadynan auyr jaralanady. Soǧan qaramastan ūşaǧyn keŋes jerıne qondyryp, özı esınen tanyp qalady. Bes aidai äskeri auruhanada emdelıp, 1944 jyldyŋ şıldesınde densaulyǧynyŋ jaramsyzdyǧyna bailanysty maidannan qaitarylady. J.Nūrymovtyŋ būl erlıgı J.Altaibaevtyŋ «Qanatty batyr» (Sosialistık Qazaqstan, 1 qaŋtar 1944 jyl) atty maqalasynda tolyq baiandalǧan. Maidan şebınde körsetken erlıgı üşın Joldasbek Nūrymov «Qyzyl Tu», I därejelı «Otan soǧysy», ekı märte «Qyzyl jūldyz» ordenderımen jäne medaldarmen marapattalady. 1945 jyly medisinalyq komissiia Nūrymovtyŋ densaulyǧyn tekserıp, ūşuǧa rūqsat beredı. 1946 jyldyŋ aqpanynan bastap Almaty qalalyq №7 ūşatyn kölık tobyna ūşqyş bolǧan Nūrymovty bırşama uaqyttan keiın ūşqyştar tobynyŋ komandirı etıp taǧaiyndaidy.
1952 jyly Şymkent qalasyna köşıp baryp, äuejaida dispetcher qyzmetın atqarady. Qan maidanda ekı ret auyr jaralanyp, elge aman-esen oralǧan qairan ūşqyş bır būzaqynyŋ qolynan qaza tabady. Qazaqtyŋ alǧaşqy ūşqyşynyŋ ömır joly osyndai. Kezınde Keŋes Odaǧynyŋ Batyry ataǧyna ūsynylǧan, bıraq keibır sebeptermen būl ataqty ala almaǧan J.Nūrymovtyŋ soǧystaǧy erlıkterı älı zerttele bermek.
Joldasbek aǧa elu jyldan astam ömırınde tört ret nekelı bolǧan. 1935 jyly alǧaşqy jary, sol kezdegı Qazaqstan Kompartiiasy ortalyq komitetınıŋ hatşysy J.Şaiahmetovtıŋ äielınıŋ äpkesı Gülsım apany kezdestırıp üilenedı.
Ekınşısı – Şara, üşınşısı – Ǧalima apamyz, törtınşısı keiın Joldasbek aǧanyŋ qyzy İrina arqyly belgılı bolǧan – Iýliia İvanovna Kiseleva.
Joldasbek aǧanyŋ Rita (Riorita), Zarema jäne Laura esımdı üş qyz düniege keledı. Rita ömırden erte ozdy. Zarema äkesınıŋ jolyn quyp, D.Qonaevtyŋ ūşaǧynda 21 jyl stiuardessa qyzmetın atqarady. Laura Almaty dene tärbiesı jäne sport mektebın tämamdap, osy salada köp jyl eŋbek etedı. Qazır ekeuı de Almatyda tūrady.
Qazaqtyŋ tūŋǧyş ūşqyşy Joldasbek Nūrymov taǧdyry tūŋǧyş bişımız Şara Jienqūlova apamyzben de toǧysady. Qazaq önerınıŋ jarqyn jūldyzy, bi padişasy Şara apanyŋ ūşudyŋ bar qyr-syryn meŋgergen batyr, jıgıttıŋ sūltany, qazaqtyŋ alǧaşqy ūşqyşy Joldasbek aǧamen otbasylyq ömırı segız jyldan aspady. Qos tūŋǧyş perzent körmei ajyrasqan.
Joldasbek aǧanyŋ ömırınıŋ soŋǧy jyldaryn bırge ötkızgen üşınşi jary Ǧalima apa ekeuınıŋ Nūriia men Nūrziia (egız) jäne Nūrsūlu ecimdi üş qyzy bar. Olar qazır Şymkent qalasynda tūrady.
Joǧaryda aitqanymyzdai, törtınşı jary – Iýliia İvanovna Kiseleva. Onyŋ bipınşı küieyi temırjol injenerı qyzmetın atqaryp jürıp, «monarhiialyq mekemelermen bailanysy bar» degen jalamen 1930 jyly atylyp ketken. «Halyq jauynyŋ» äielıne qosylǧan Joldasbek aǧany da osy bip saiasattyŋ salqyny şarpysa kerek (tolyǧyraq «Otan saqşysy»
nemese «Chasovoi Rodiny» gazetınıŋ 2013 jylǧy 12 qyrküiegındegı №39 sanynda).
Iýliia Kiselevadan 1949 jyly düniege kelgen Joldasbek aǧanyŋ qyzy Novikova İrina Joldasbekovna KazGU-dyŋ jurnalistika fakultetın tämamdap, 23 jasynda äskeri azamatqa tūrmysqa şyqqan. Qyzmet babymen Moŋǧoliiada, keiın Leningradta tūrǧan. Qazip İtaliianyŋ oŋtüstıgındegı Messina qalasynda tūrady. İtaliiaǧa deiın Sankt-Peterburgte munisipaldy keŋestıŋ qūramynda jürıp, 2003 jyldan şyǧa bastaǧan «Vesti strelny» gazetınıŋ qūryltaişysy bolǧan. Derekterge qaraǧanda, İrina qaryndasymyz – munisipaldy basqarudy qalyptastyru men damytu mäselelerıne qomaqty üles qosqan jurnalist.
Bır kezdesude söz oraiy kelgende İrinaǧa Qazaqstan jaily bıletın şyǧarsyŋ degen saualyma: – Menıŋ äkem qazaqstandyq, menıŋ jarty qanym – qazaqtyŋ qany. Şirek ǧasyr ışınde täuelsız Qazaqstannyŋ tabystaryn men sızderden kem bılmeimın. Sebebı men jat jerde jürmın ǧoi. Leningrad blokadasynyŋ auyr kezeŋderınde äkemmen bırge bolǧan anam – Iýliia İvanovna Kiseleva ūşqyş äkemnıŋ sansyz erlıkterın, onyŋ azamattyq asyl qasietterın qūlaǧyma qūiyp, ömır-baqi Joldasbek qyzy bolyp jüruımdı qatal tapsyrǧan-dy. Sızder Nūrsūltan
Nazarbaevtai Elbasylaryŋyz bar baqytty jansyzdar, – dep bır tüiıp tastady.
Qazbai QŪDAIBERGENOV,
professor
