Ülken qalalarda avtokölıkke būt artyp, jeŋıl maşinanyŋ üi bas saiyn jetuıne orai olardyŋ ortaǧa jasaityn yqpaly, jol keptelısı, avtotūraq tapşylyǧy siiaqty mäseleler alǧa şyqty. Äsırese, halqy tyǧyz ornalasqan ırı qalalarda kölık keptelısı käduılgı jaitqa, avtotūraq mäselesı özektı tüiınge ainaldy. Jan sany bır millionnan asqan Nūr-Sūltan qalasy da soŋǧy kezderı jol keptelısın jeŋıldetudıŋ jäne avtotūraq mäselesın şeşudıŋ, aqyly avtotūraqtardy köbeitudıŋ ūtymdy joldaryn qarastyryp jatyr.
Dästürlı avtotūraqtyŋ kemşılıgı köp
«Astananyŋ kölık tūraǧy keŋıstıgı» JŞS ötken jyldyŋ soŋynda «2019 jyldyŋ soŋyna deiın qala aumaǧynda 10 myŋ aqyly tūraq oryndary paida bolady» dep mälımdegen edı. Sol aqyly tūraqtardyŋ aldy ıske qosyldy. Alaida aqşa töleu täsılı ǧana jaŋa zaman tehnikasyn paidalanǧany bolmasa, būl tūraqtardyŋ da būrynǧydan pälendei artyqşylyǧy joq. Al sauda sarailarynyŋ astynan nemese janynan salynǧan köpqabatty avtotūraqtardyŋ da syiymdylyǧy tömen. Onyŋ üstıne, būl ülgıdegı avtotūraqtardyŋ künı ötıp, basqa elder osy zamanǧy zamanaui ülgıdegı jaŋa avtotūraqtar salyp jatyr. Älemnıŋ damyǧan elderıne äldeqaşan qoldanysqa engen būl avtūraqtar Nūr-Sūltan şaharyna da kerek.
Qazır älemde avtotūraq mäselesın şeşudıŋ bırneşe täsılı bar. Mūnyŋ alǧaşqysy, dästürlı ülgıdegı kölık qoiu alaŋdaryn köbeitu, jol jaǧalaularyna, tūrǧyndar tūraǧynyŋ, äleumettık oryndardyŋ janyna kölık qoiatyn oryn qaldyru bolatyn. Qala damuynyŋ tezdeuıne sai, bügıngı künde būl ädıstıŋ de künı ötıp barady. Atap aitqanda, salynǧan avtotūraqtardyŋ köp oryn alatynyna qaramastan, oǧan köp kölıktıŋ simauy jäne jer baǧasynyŋ da barǧan saiyn qymbattauynan aşyq avtotūraq saludyŋ önımdılıgı, tiımdılıgı tömendei bastady da, damyǧan elder ǧimarattardyŋ astynan jerasty avtotūraqtaryn saldy. Alaida būl tūraqty saluǧa da jūmsalatyn qarjynyŋ moldyǧy, qymbattyǧy osy zamandyq ülgıdegı avtotūraqqa qaraǧanda syiymdylyǧynyŋ tömendıgı sebeptı köptegen memleketter soŋǧy kezderı jerüstı stereoskopiialyq avtotūraq (stereoscopic parking) pen zerdelı avtotūraq (Intelligent Parking) saluǧa den qoidy. Atalǧan ekı avtotūraqtyŋ qolailylyǧy, syiymdylyǧynyŋ joǧary, tiımdılıgınıŋ köptıgı qaladaǧy kölık qoiu mäselesın şeşuge zor serpın berdı.
Damyǧan elderde – jaŋaşa avtotūraq
1920 jyly älemdegı eŋ alǧaşqy mehanikaly avtotūraqty jasap şyqqan AQŞ dünie jüzınde jaŋa ülgıdegı avtotūraqtardyŋ jasaluyna türtkı boldy. Sonymen ötken ǧasyrdyŋ 60 jyldaryna kelgende damyǧan qalalarda stereoskopiialyq avtūraq (stereoscopic parking) pen zerdelı avtotūraqtar jasalyp, AQŞ, Ūlybritaniia, Germaniia, Japoniia, Oŋtüstık Koreia syndy elderde qoldanysqa endı. Äsırese, Niu-Iork, London, Tokio siiaqty qalalarda stereoskopiialyq avtūraq köptep salynyp, basqa elderge de qanat jaidy. Qazırgı taŋda būl avtotūraqtardyŋ tiımdılıgın körıp otyrǧan eldıŋ bırı Qytai jerasty avtotūraǧy men aşyq avtotūraq jasaudy azaityp, esesıne zamanaui ülgıdegı stereoskopiialyq avtotūraq pen zerdelı avtotūraqty paidalanu qadamyn jedeldettı. 2017 jylǧa deiın Qytaidyŋ Beijıŋ, Şanhai bastaǧan 270-ten asa qala men aimaǧy stereoskopiialyq avtotūraq salyp, 700 myŋnan astam avtokölıktıŋ oryn mäselesın şeştı. Qazır būl körsetkış tıptı artyp, Qytaidyŋ barlyq öŋırlerıne tarai bastady. Kölık qoiatyn qūrylǧyny qūrastyruǧa, jinauǧa öte qolaily bolǧandyqtan, atalǧan eldıŋ ırı qalalarynda tūrǧyndar aumaǧynyŋ maŋyna deiın stereoskopiialyq avtotūraq salyndy. Alaida avtotūraq aqysy bırşama joǧary. Orta eseppen alǧaşqy bır saǧaty 160 teŋge bolsa, saǧat saiyn 50 teŋgeden eselenıp otyrady (är qalada baǧa ärtürlı).
Jaŋa ülgınıŋ artyqşylyǧy qandai?
Stereoskopiialyq jäne zerdelı avtotūraq köp oryn almaidy. Mäselen, 1000 şarşy metr jerge dästürlı ülgıdegı kölık tūraǧyn jasaityn bolsa, kırıp-şyǧatyn jol jäne basqa da qaldyruǧa tiıstı jerlerdı alyp tastaǧanda, nebärı 60 avtokölık qoiuǧa bolady. Al onyŋ ornyna 6 qabatty avtomattandyrylǧan zerdelı avtotūraq salynsa, 500-den astam avtokölıktı qoiuǧa bolady eken. Kölıktı qoiuǧa nemese şyǧaruǧa şamamen 2 minut uaqyt qana jūmsalady. Sonymen qatar būl tūraqtar kölıkterdıŋ soǧyluynan saqtanuǧa, jürgızuşılerdıŋ bır-bırıne jol bermeuınen keptelıs tuylu mäselesın şeşuge de septıgın tigızgen.
Bızşe bas qalamyzda da osy täsılderdı qoldanuǧa mümkındık bar. Äsırese, qala ortalyǧyndaǧy kölık şoǧyry öte tyǧyz oryndarǧa jerüstı stereoskopiialyq avtotūraq pen zerdelı avtotūraq salynsa, jürgınşılerdıŋ kölık qoiatyn jer tappai qinalatyn jaǧdaiy men kölıktı jol şetterı siiaqty aşyq jerlerge beibereket qoiatyn jaǧdaidyŋ da aldy alynar edı. Qalada aqyly avtotūraqtardy köbeitıp, qala biudjetıne kıretın kırıs közın köbeituge de oŋ äserı bolady. Kölık jürgızuden kölık qoiatyn oryn tabu qiyndaǧan qazırgı taŋda bızdıŋ «Tūraq şeşılmei, «pyraq» kösılmeidı» dep otyrǧanymyzdyŋ sebebı – osy.
