Tūrǧyn üidıŋ chaty bar, «tuǧaly» tılı orysşa. Ötkende bır şyn qazaq: «Au, osyndaǧy otyrǧannyŋ bärı qazaq eken, nege öz tılımızde söilemeimız?» dep edı, qalǧany oǧan jabylyp kettı. Sypaiylau bıreuı: «bız mädeniettı adamdarmyz, kım qai tılde söilese de öz erkı, Konstitusiiada jazylǧan» dep toqtasa, qyzba mınezdı körşı: «Sız ūltarazdyqty qozdyryp otyrsyz» dep tarpa bas saldy.
Sol chattaǧy jalǧyz şyn qazaqqa jaq bolam dep beker şarşap, jylarman bolǧanymdy esıme alǧym kelmeidı. Esıme M.Maǧauinnıŋ «Ūltaralyq janjal» atty äŋgımesı tüstı, jazylǧanyna jiyrma bes jyldai bolyp qalǧan şyǧar, jazuşy sol kezdıŋ özınde kım körıngendı basymyzǧa şyǧarǧanymyzdan keleşekte qauıp bolaryn eskertken edı (körkem ädebiettıŋ teŋdessız säuegei ekenıne, adamzatqa, ūltqa tönıp kele jatqan qauıptı kün ılgerı sezıp, eskertetınıne közıŋ jete tüsedı. Halqyn zar jylatqan bileuşı qai zamanda da ötken, olardyŋ tūsynda da ruh tazalyǧy men ädılettılık üşın küresken, aqiqatty aitudy özınıŋ paryzy sanaǧan oişyldar men aqyndar bolǧan. Ötırıgın äşkere qylyp, mazaq etken qai bilıkke ūnady deisız, qai zamanda da bilık ädebietten seskengen, soŋy repressiiaǧa ainalatyn senzurany sol üşın oilap tapqan). Körıngenge jarbaŋdai beretın mınezımızdıŋ zardabyn endı tarta bastadyq. Endı basqa ūlt emes, qazaq qazaqty orys tılıne tiıstıŋ dep jazǧyruǧa, küstänalauǧa daiyn tūratyn boldyq. «Qūldan da bır auyz söz» dauysymyzdy şyǧaryp bırdeŋe aitaiyn desek, «ūltaralyq qaqtyǧysqa bastady» dep attan salatyn bolǧan soŋ ne öz «üŋgırımızde» otyryp bala-şaǧamyzǧa aitamyz, ne äleumettık jelıge kelıp küŋkıldep alamyz, odan ärıge şama joq.
M.Maǧauinnıŋ «Ūltaralyq janjaly» oryn alǧan Rahman ata auyly – bızde bırneşe ūlttyŋ ökılı bar dep maqtanatyn Qazaqstan siiaqty auyl. Bes jüz tütın qazaq arasynda tört orys, üş nemıs, ekı korei, bır ūiǧyr, bır joiyt jäne ūlty naqty belgısız taǧy bır kısı tūrady eken, täuelsızdık alǧan soŋ keibıreuı raqmet aituǧa da jaramai köşıp ketedı de, ekı-aq ūlt qalady. Avtor familiiasyn älde Mirzoev, älde Mirzoian, älde Mirzozade, bälkım, Mirzopulo dep beretın (anyǧy belgısız, demek tübı de şikı degendı aŋǧartady) Marat M. qazaqty jamandap aryz jazudan şarşamaidy, komissiia basqa şaruasyn jiyp qoiyp, sony teksere keluden aiaq suytpaidy. «Rahman ata auylynda adamgerşılıkke jat, tek faşistık jüiege ǧana tän qanqūily ūltşyldyq qalyptasyp otyr. Qazaq ūltşyldary zūlym ozbyrlyqpen Rahman ata auylyn Ūly Reseiden mülde bölıp alyp, zaŋsyz türde özderın egemen auyl dep jariialady. Eşkımnen sūraǧan joq, halyqtyŋ erkınen tys, qylmysty ıske aiaq basty» dep japa şegıp, jazyqsyz şyrqyraǧan şaǧymdy jazǧannyŋ bıreuı – M.Mirzoev. Ekınşısın jazǧan – M.Mirzoian. Üşınşısın jazǧan – M.Mirzozade. Törtınşısın jazǧan – M.Mirzopulo. Besınşısın jazǧan – M.Marat… Aqyr soŋynda bilık aqyldasyp, tılı qudalanyp, qūqyǧy taptalǧan, ruhani qysym, odan bölek te sanauǧa sausaq jetpestei qorlyqtyŋ türın körıp otyrǧan orys tıldı Maratqa jiyrma üş sotyq jer beredı. Marat M. ūltaralyq kelısımdı saqtauşy rölınde. Bız osylai otyrǧan soŋ kele-kele olar küşeidı, ūltaralyq kelısım degendı jeleu etıp, qazaqtyŋ basyna şyǧatyn boldy.
M.Maǧauinnıŋ äŋgıme soŋyndaǧy sözı süiegıŋnen ötedı: «Al qazaq… Täuelsızdık aldyŋ, endı ataŋnyŋ basy kerek pe? El iesı ekenıŋdı qaşan ūǧasyŋ?!».
Ädebietşıler aitatyn grotesk pen ironiia.
Jadyra ŞAMŪRATOVA, jazuşy
