Turizmge tyŋ serpın kerek

Juyrda Mäjılıste ötken «Qazaqstan Respublikasyndaǧy turizm salasyn damytu turaly» Ükımet saǧatynda Mäjılıs deputaty Darhan Myŋbai «Qazaqstanda aldaǧy bır jyldy turizm jyly dep jariialaiyq» degen ūsynys jasady. Halyq qalaulysynyŋ paiymdauynşa, turizmdı jandandyru, joǧary deŋgeige köterude Qazaqstannyŋ öz joly boluy tiıs. Bız basqosudan keiın Darhan Qamzabekūlyna jolyǧyp, bırer saualdar qoiǧan edık.

Türkıstanǧa Sairam, Arystanbab arqyly barǧany jön

– Darhan Qamzabekūly, Sız Ükımet saǧatynda aldaǧy jyldy turizm jyly dep jariialaiyq degen ūsynys jasadyŋyz. Osy oiyŋyzdy tarqatyp aityp berseŋız. Bızde turizmnıŋ qandai türlerın damytuǧa mol mümkındıkter bar?
– Menıŋ oiymşa, bolaşaqta elımızde bır jyldy Turizm jyly dep jariialaǧanymyz jön. Onyŋ maqsaty – turizm indus­triiasyna qatysty ūǧymdar, neşe türlı terminder köp. Solardy dūrystap tüsınıp, retteuımız kerek. Bızde turistık ins­truktor men turistık GİD-tı şatas­tyryp alady. Turistık joldama degendı de aiyra almaityndar bar. Osylardyŋ bärın retteitın bolsaq, turizm orta jäne şaǧyn bizneske igerılmegen tyŋ sala deu­ge bolady. Ekınşıden, turizm salasyn mädeniet qyzmetkerlerıne jüktep qoiu – qatelık. Turizm jylyn jariialaudyŋ negızgı maqsaty – oblys, audan, auyl äkımderıne turizmnıŋ ne ekenın körsetu, onyŋ elımızdıŋ ekonomikasyna qalai paida äkeletının däleldeu üşın qajet. Turizm­nıŋ türlerı öte köp. Mysaly, as-auqat (gastronomiialyq) turizmı, ekologiialyq turizm, äleumettık turizm, medisinalyq turizm, dıni turizm, mädeni turizm, oqiǧaly turizm dep tızbektele beredı. Būlardyŋ bärın damytuǧa mümkındıkter bar. Bır ǧana Türkıstanǧa qatysty oiymdy aitaiyn. Qoja Ahmet Iаsauidıŋ äkesı Sairamda tuǧan. Sonda jerlengen. Türkıstanǧa kelgen turister eŋ aldymen äke-şeşesınıŋ basyna, odan keiın Arystanbab ūstazyna täu etse, qūba-qūp bolar edı. Būl – būrynnan qalyptasqan baǧdar. Bıraq sonyŋ özın ūiymdastyru, qarjylyq, äleumettık jaǧynan qamtamasyz etuımız kerek.

– Elımızdegı ziiarat etu turizmın qalyptastyru men damytuda Türkıstannyŋ äleuetı öte zor. Ötken jyly Türkıstanǧa 1 mln turister barǧan. Ruhani astanamyzǧa keletın şeteldık jäne otandyq turisterdıŋ sanyn 5-7 mln-ǧa jetkızuge bola ma? Ol üşın ne ısteuımız kerek?
– Ärine, eŋ aldymen turisterge qolaily jaǧdai jasauymyz kerek. Türkıstannyŋ basty brendı – Qoja Ahmet Iаsaui kesenesı. Menıŋşe, kesene turaly būrynǧy mälımetterdı şyǧara bermei, jaŋasyn ızdegenımız abzal. Mäselen, tarihi Türkıstannyŋ tört qaqpasy, sitadeldıŋ ekı qaqpasy bolǧan. Sol qaqpalardy, bekınıs qorǧanyn ǧylymi-säulettık negızde, ortaq bır stilde qalpyna keltırgen jön. Kesenenıŋ maŋynda jer astyndaǧy 44 bölmeden tūratyn «qyluet» dep atalatyn ǧibadathana men şyǧys monşasynyŋ jūrnaǧy bar. Osyny qalpyna keltırıp, qalanyŋ bır körnek­tı jerıne qoiuǧa bolady. Qazandyqtyŋ qasynda bır ǧana naizanyŋ jūrnaǧyn qaldyrǧan. Negızı būryn 9 naiza bolǧan. Sony da qalpyna keltıru kerek. Kesenege bas sūqqan adam köbırek maǧlūmat alǧysy keledı. Ol üşın būrynǧy mälımetterdı jaŋalap, qaita jazyp şyǧaru maŋyz­dy. Būl oraida İtaliianyŋ täjıribesınen ülgı aluymyzǧa bolady. İtaliiada memleket menşıgındegı mūndai jerler jalǧa berıledı. Jalǧa alǧan kompaniia būrynǧy şyqqan materialdardyŋ bärın qaita sūryptaidy. Turisterge taratatyn audio, beine önımderdı jaŋa, sapaly etıp şyǧarady. Öitkenı körnekı qūraldardyŋ rölı zor. Joldaǧy körsetkışterge de erekşe nazar audarǧan jön. Ziiarat etuge kelgen turist ärı qūlşylyq etıp, ärı mol maǧlūmat alyp, köŋılı tolyp şyǧady. Taǧy bır mäsele, jyl saiyn turisterdıŋ aǧynyna taldau jasasaq, ūtarymyz köp bolmaq. Türkıstandaǧy turizmge jauapty qyzmetkerler jylda qai elderden köbırek kelgenın, qai elderden azaiyp qalǧanyn bılıp otyrǧany abzal.

Şymkent-Türkıstan jürdek poiyzyn ıske qosu qajet

– Jasyratyny joq, elımızde turizmdı örkendetuge qolbailau bolyp otyrǧan närsenıŋ bırı – jol infraqūrylymy. Jyl saiyn jol saluǧa qyruar qarajat bölınıp jatqanymen, älı tolyq şeşılmei keledı. Nege būlai? Türkıstanda da osy mäsele kün tärtıbınen tüspei tūr.
– Elbasymyz aitqandai, Türkıstanda äuejai, jaŋa vokzal salynady. Qūrylysy aiaqtalǧan «Batys Europa – Batys Qytai» halyqaralyq dälızı Şymkent pen Türkıstannyŋ arasyn qosyp jatyr. Alaida… jolauşylar üşın tezırek jetudıŋ balamasy boluy qajet. Menıŋ oiymşa, äuejai salynyp bıtkenşe, temır jol qatynasyn qolǧa alǧan dūrys. Qauıpsız joldyŋ bırı – osy. Ol üşın eŋ aldymen Türkıstan men Şymkenttıŋ arasyna jürdek poiyz ıske qosylsa. Qazır aralyq qaşyqtyqty üş saǧatta jürıp ötesıŋ. Şymkentten jürdek poiyzǧa mıngen adam Türkıstanǧa bır saǧatta jetetındei mümkındık bolsa, qūba-qūp.
– Ärıptesıŋız Omarhan Öksıkbaev turizm salasynda jūmys ısteitınderdı 5-10 jylǧa deiın salyqtan bosatu kerek degen ūsynys aitty. Būǧan mümkındık bar ma?
– Ärine, bar. Mūndai täjıribe kezınde Türkiiada keŋınen qoldanylǧan. Turizm salasynyŋ damu qarqynyn arttyru üşın osyndai qadam jasauǧa bolady. Mysaly, turistık ūiymdardy 5 jylǧa salyqtan bosatyp, halyqty köbırek tartsa ärı qarai taǧy jeŋıldık beruge bolady. Būl qadam köptegen adamdardy jūmys oryndarymen qamtamasyz etuge jol aşady. Ekınşıden, turizm degenımız – tek tabys tabu emes, ol ülken jauapkerşılık. Dūrys qyzmet etpegen, zaŋnamany būzǧan ūiymdardyŋ jūmysyna tosqauyl qoiatyn mehanizm qajet. Ükımet saǧatynda elımızdegı 90-ǧa juyq oqu ordasynda turizm fakultetı bar degen aqparat aityldy. Sol fakultetterdıŋ beretın bılımı älemdık täjıribege sai ma, bazasy qandai, studentterdı kım oqytady? Osy jaǧyna tolyq saraptama jasalǧany jön. Būl jerde tüitkıldı mäseleler az emes. Menıŋşe, Türkıstandaǧy Qazaq-türık universitetınıŋ turizm fakultetıne berıletın granttardy köbeitetın kez keldı. Ol memlekettık tılde oqytatyn mamandyqtarǧa berılsın. Şetel azamattaryn tegın oqytatyn ürdıstı qalpyna keltırgen jön. Türkıstanǧa qajettı mamandyqtarǧa oqytu mäselesı dūrys jolǧa qoiylsa.

Studentterdı senbılıkke şyǧaru dūrys emes

– Aityŋyzşy, elımızdegı osyndai ziiarat etu oryndaryna kıru aqyly bolǧany dūrys pa, älde tegın bolu kerek pe? Adamdardyŋ psihologiiasyn qalai özgertemız?
– Būǧan bırjaqty qarauǧa bolmaidy. Men būl mäselede Mädeniet jäne sport ministrlıgınıŋ ūstanymyn qoldaimyn. Ziiarat etetın jerge kırerde aqy töleu – älemde bar täjıribe. Tek sol nysandarda qyzmet etetın GİD-terdıŋ jūmysy dūrys, sapaly etıp ūiymdastyryluy tiıs. Mädeniet qalyptasu üşın, äuelı adamdardyŋ psihologiiasy özgeruı kerek. Tärtıp, tazalyq degen mäseleler bar. Mūndai ziiarat oryndaryna barǧanda avtobusqa mıngennen nysanǧa kırıp-şyqqanyna deiın qataŋ tärtıp bolsa. Aitpaqşy, mūndai jerlerge älemde qabyldanǧan sifrlyq jüienı de engızuge bolady. Kımnıŋ qalai kelıp, qalai şyqqanyn baqylap otyruǧa kömektesedı. Taǧy bır mäsele, äjethanalar jyry. Türkıstanǧa barǧan turister osyny köbırek aitady. Ärine, äjethanalar barlyq jerge kerek. «Aqyly» dep jazyp qoiypty. Meilı deimın, ol aqyly-aq bolsyn, bıraq ışındegı qūral-jabdyqtary, tazalyǧy soǧan sai bolsa. Sonda aqşa töleuden eşkım qaşpaidy.
– Sız jastarǧa dūrys bılım beru mäselesın de tılge tiek ettıŋız. Türkıstandaǧy Iаsaui atyndaǧy Qazaq-türık universitetınıŋ qazırgı äleuetı qandai?
– Öz basym osy universitettıŋ äleuetın jaqsylap paidalanu kerek dep esepteimın. Mysaly, joldardy jöndeu, kögaldandyru, türlı eskertkışter ornatu älemde bar ürdıs. Osyndai jūmys­tarǧa baiqau jariialap, studentterdı tartu kerek. Bırınşıden, studentterdıŋ eŋbegı öte köp aqşany talap etpeidı. Ekınşıden, olardyŋ arasynda talantty jastar köp. Men studentterdı būrynǧy, eskı daǧdymen senbılıkke şyǧarudy qūptamaimyn. Qazır basqa zaman. Ol jastardy jalyqtyrady. Tazalaudy arnaiy ūiymdarǧa tapsyrsyn. Al studentterge Türkıstan turaly jaŋa maǧlūmattar jinauǧa baiqau jariialaiyq. Mūndai ızgılıktı ıs ärı jastardy ızdenuge yntalandyrady, ärı sol jer turaly jaŋa maǧlūmattardy tabuǧa septıgın tigızedı.

Sūhbattasqan Tölen TILEUBAI