Juyrda Türkiianyŋ statistika instituty (TUIK) 2017 jyly elge demaluǧa 38 mln 620 myŋ 346 turist barǧany jönınde resmi aqparat taratty. Sonyŋ nätijesınde el biudjetıne 26,2 mlrd AQŞ dollary tüsken. Al biylǧy turistık mausymdaǧy jaǧdai qandai bolady? Türkiianyŋ Siriia aumaǧynda bastaǧan äskeri operasiiasynyŋ şeteldık turisterdıŋ qauıpsızdıgıne äserı bola ma? Siriia daǧdarysyn retteude Astana kelıssözderınıŋ naqty nätijelerı boldy ma? Juyrda Türkiianyŋ Qazaqstandaǧy Tötenşe jäne ökılettı elşısı Nevzat Uianyktyŋ qazaqstandyq BAQ ökılderımen ötkızgen arnaiy brifingınen osyndai saualdarǧa jauap aldyq.
«Zäitün būtaǧy» nemese jalǧan maǧlūmat taratu nauqany
«2018 jyly 20 qaŋtarda Türık qaruly küşterı Siriianyŋ soltüstık-batysyndaǧy Afrin aimaǧynda «Zäitün būtaǧy» atty äskeri operasiiany bastady. Būl operasiianyŋ maqsaty – Türkiia şekarasyndaǧy jäne aimaqtaǧy qauıpsızdıktı qamtamasyz etu, RKK («Kürdıstan jūmysşy partiiasy»), KSK («Kürdıstan qauymdastyǧy odaǧy»), PYD («Demokratiialyq bırlık partiiasy») – YRG («Halyqtyq qorǧanys jasaqtary») jäne DAİŞ-tyŋ qūramyndaǧy terrorşylardy beitaraptandyru, sondai-aq dostyq pen bauyrlastyq bailanystyratyn aimaq halqyn terrorşylardyŋ qysymy men ezgısınen qūtqaru» dep mälımdedı Nevzat Uianyk. Ol äskeri operasiianyŋ halyqaralyq qūqyq normalary aiasynda BŪŪ jarǧysynyŋ 51-babyna säikes jürgızılıp jatqanyn atap aitty. «Operasiiany jüzege asyru kezınde tek terrorşylar men olar panalap jürgen eldı mekender, qaru-jaraǧy men tehnikasy nysanaǧa alynuda, beibıt tūrǧyndar men operasiia alaŋyndaǧy dıni, mädeni nysandar, tarihi jäne säulettık eskertkışter ziian şekpeuı üşın barlyq saqtyq şaralary nazarǧa alynǧan» dedı elşı.
Elşı öz sözınde Türkiia äu bastan-aq Siriiadaǧy terrorizmge tosqauyl qoiu üşın belsendı ūstanymyn bıldırıp, äreketke köşkenın, osy daǧdarys bastalǧan 8 jyldyŋ ışınde 3,5 million siriialyqtardy panalatqanyn tılge tiek ettı. Türkiia būl mäselege halyqaralyq qauymdastyqtyŋ naqty bır üles qosa almaǧanyna qynjylys bıldırdı. «Ötken jyly bız «Evfrat qalqany» atty äskeri operasiianyŋ nätijesınde 2015 şaqyrym türık-siriia şekarasyn DAİŞ-tan tazarttyq. Ökınışke qarai, Siriia jaqtan keletın terror qaupınıŋ būlty älı seiılgen joq. Sol sebepten «Zäitün būtaǧy» operasiiasyn bastadyq» dep tüsındırdı Nevzat Uianyk. Operasiia bastalǧan künnen berı DAİŞ-qa jäne onyŋ jaqtastaryna tiesılı 782 nysan joiylyp, terrorşy ūiymdardyŋ 2059 müşesı beitaraptandyrylǧan. Qaruly qaqtyǧystarda türık tarapynan 32 sarbaz opat bolyp, 183-ı jaralanǧan.
Nevzat Uianyk PYD («Demokratiialyq bırlık partiiasy») – YRG («Halyqtyq qorǧanys jasaqtary») müşelerı men onyŋ jaqtastarynyŋ äleumettık jelılerdıŋ kömegımen Afrindaǧy ahual jönınde jalǧan mälımet taratu nauqanyn jürgızıp jatqanyn aiyptady. «Osy maqsatta olar ärtürlı uaqytta basqa elderde bolǧan oqiǧalardyŋ suretterın Afrindegı operasiiada qyrylǧan beibıt tūrǧyndar etıp körsetude. Osylaişa, eldı jäne halyqaralyq qauymdastyqty adastyrudy közdeidı. Kerısınşe, «Zäitün būtaǧy» operasiiasy bastalǧannan keiın PYD/YRG bızdıŋ Hatai jäne Kilis provinsiialarymyzǧa bırneşe ret şabuyl jasady. Sonyŋ nätijesınde köptegen azamattarymyz köz jūmdy, jaralandy. Terrorşylar Qūdaiǧa qūlşylyq etken meşıttegı adamdarǧa da şabuyl jasady. Eŋ soraqysy, PYD/YRG Afrinnıŋ şekarasynda qolǧa tüsken balalardy tırı qalqan etıp paidalandy» dedı elşı. Aita ketelık, Türkiia Premer-ministrınıŋ apparaty terrorşylardyŋ jalǧan mälımet taratu qyzmetıne arnalǧan kıtapşa şyǧarypty. Mäselen, 2012 jyly 16 nauryzda Auǧanstanda apatqa ūşyraǧan türık äue küşterı ūşaǧynyŋ suretın jariialap: «Afrinde atyp tüsırılgen türık ūşaǧy» dep jazypty. Äleumettık jelılerde «Afrindı qūtqaryŋdar!» degen taqyryppen betın qan jauyp ketken balanyŋ suretı taratylǧan. Söitse, ol 2016 jyly «Anadoly» agenttıgı ūiymdastyrǧan baiqauda 1-oryn alǧan fotosuretşı Abda Doumanidıŋ suretı eken. Mūndai mysaldar tolyp jatyr.
Astananyŋ araaǧaiyndyǧy jäne turister qauıpsızdıgı jaiy
Brifing barysynda elşı myrza «Astana aqşamy» gazetınıŋ saualdaryna jauap berdı. «Siriia daǧdarysyn retteuge Astanada ötken kelıssözderdıŋ qandai naqty nätijesı boldy?» degen saualymyzǧa Türkiia elşısı: «Astanadaǧy kezdesulerdıŋ naqty nätijesı – janjaldasqan taraptar alǧaş ret bır üstelge jaiǧasty. Siriia daǧdarysyn retteuge qatysty 8 kezdesu öttı. Soŋǧy kezdesu 2017 jyly jeltoqsan aiynda boldy. Ötken jyly mamyr aiynda Astanada üş kepıl memleket (Türkiia, Resei, İran) şielenıstı deeskalasiialaityn 4 aimaq qūru turaly kelısımge qol qoidy. Äskeri qimyldar toqtatylǧan, soǧystan qūlaǧy tynyştalǧan 4 aimaqtyŋ qūryluy – ülken nätije. Iаǧni Astana būl janjaldy doǧaruǧa aitarlyqtai üles qosty» dedı ol. Nevzat Uianyk biyl nauryzdyŋ ortasynda Astanada Türkiia, Resei, İran Syrtqy ıster ministrlerınıŋ kezdesuın ötkızu mümkındıgı qarastyrylyp jatqanyn habarlady.
«Zäitün būtaǧynan» keiın äskeri operasiialar jalǧasa ma?», «Terrorşylardyŋ artynda kımder tūr?» degen saualdarymyzǧa mynadai jauap aldyq: «2017 jyldyŋ basynan berı Hatai men Kilis provinsiialarynda polisiia uchaskelerı men äskeri bölımderge terrorşylar tarapynan 700-ge juyq şabuyl jasaldy. Afrin aimaǧyndaǧy bızdıŋ şekara beketterımızge ünemı qauıp tönedı. Al Türkiia öz şekarasynda qandai da bır terrorlyq elementterdıŋ şoǧyrlanǧanyn qalamaidy, mūndai terrorlyq toptardyŋ boluynyŋ özı Siriianyŋ aumaqtyq tūtastyǧyna nūqsan keltıredı. Sondyqtan bız soŋǧy terrorşynyŋ közın joiǧanşa äskeri operasiiany jalǧastyramyz. Terrorlyq ūiymdardy öz müddesıne paidalanǧan «qara küşter» baryn jaqsy bılemız. Tıptı keibır elder terrorizmmen kürestı jeleu etıp, basqa bır terrorlyq ūiymdy qaru-jaraqpen qamtamasyz etedı. Terrorşylardy bızdıkı jäne basqanıkı dep böle almaimyz. Halyqaralyq terrorizm bükıl adamzatqa qauıp töndırude. Būl zūlymdyqqa tosqauyl qoiu üşın adamzattyŋ ortaq ıs-äreketı, erık-jıgerı qajet».
N.Uianyk Siriiadaǧy arnaiy operasiianyŋ Türkiiada demalatyn turisterge eşqandai äserı bolmaitynyna sendırdı. «Türkiia – turister üşın eŋ qauıpsız elderdıŋ bırı. Terrorizmmen küres Siriia şekarasynda jürıp jatyr. Alaida bız eldıŋ ışkı qauıpsızdıgıne de erekşe nazar audaramyz. Ärbır turistıŋ qauıpsızdıgı qymbat. Mysaly, soŋǧy ekı jylda Türkiia aumaǧynda eşqandai teraktıler bolǧan joq. Jaŋa turistık mausym qarsaŋynda qazaqstandyq jäne basqa şeteldık turisterdı elımızge alaŋsyz kelıp, demaluǧa şaqyramyn» dep jauap berdı elşı jurnalisterdıŋ qoiǧan saualyna.
Tölen TILEUBAI
