«1963 jylǧy 6 qazan künı Selinogradta Tyŋgerler saraiy saltanatty jaǧdaida aşyldy. Oǧan ekı jarym myŋnan astam adam qatysty. Saraiǧa jūrttyŋ bärı qatty qairan qaldy. Onyŋ Qazan töŋkerısınıŋ 46 jyldyǧyna arnalǧan tamaşa tartu bolǧany aityldy. Şynynda ǧajaiyp körermen zaly, foiesı, orasan zor ainaly terezelerı, tepkışekterı, mozaikaly pannolary, märmar baǧandary bar ǧimarat bır-bırımen ūştasyp kelgende, ärı jep-jeŋıl, ärı ädemı bolyp üilesıp, keremet jarqyrap körıner edı.
Sol künı keşte kievtık jas injener Anatolii Kazarenko men qalanyŋ baiyrǧy tūrǧyny, bırınşı Aqmola uezı sovdepınıŋ būrynǧy qyzmetkerı Kärıbai Kenetaevtyŋ arasynda qyzyqty äŋgımenıŋ arqauy tarqatyldy. İnjener:
– Būl – özınıŋ tolyq maǧynasyndaǧy naǧyz saltanat saraiy. Bızde, Kievte mūndai ǧimarat joq. Kievtıkter sızderge qyzyǧatyn boldy, – dedı.
KSRO Geografiia qoǧamynyŋ tolyq müşesı, köpten berı osy qalada tūryp kele jatqan jazuşy Andrei Dubiskiidıŋ 1965 jyly Almatyda «Qazaqstan» baspasynan şyqqan «Gde techet İşim» degen kıtabynyŋ ılkı betı osyndai joldarmen aşylady.
Jasyratyny joq, köp jyldar boiy Selinogradtyŋ maqtanyşyna ainalyp kelgen mädeniet saraiy Keŋes Odaǧynyŋ sol kezdegı bırınşı basşysy Nikita Hruşevtıŋ tıkelei pärmenımen ömırge kelgen edı. Keŋes Odaǧynyŋ sol tūstaǧy kösemı Qazaqstannyŋ soltüstık bölıgındegı jaziraly atyrapqa alǧaş ret 1961 jyly at basyn būrdy. Ol kelgen boida şahardyŋ ırgesındegı Vişnev audanynyŋ «İjevsk» keŋşaryn aralap, Bükılodaqtyq astyq şaruaşylyǧy ǧylymi-zertteu institutynyŋ täjıribe şaruaşylyǧymen tanysty. Osydan keiın Aqmolada respublika auyl şaruaşylyǧy qūrylymdary basşylarynyŋ, öndırıs ozattarynyŋ qatysuymen partiia-şaruaşylyq aktivı jiynyn ötkızbekşı boldy. Oǧan sonyŋ aldynda ǧana özı bolyp kelgen Reseidıŋ Altai ölkesınıŋ, Sverdlov, Cheliabı, Novosıbır, Omby, sondai-aq Qorǧan jäne Orynbor oblystarynyŋ ökılderı de şaqyryldy. Qalada qonaqtardyŋ tolyq syiǧyza alatyndai qonaq üiler bolmaǧandyqtan, olar stansada tūrǧan özderı mınıp kelgen vagondarǧa aialdady.
Qolaisyzdyq mūnymen de tynbady. Eŋ bastysy, küllı Selinogradta mūndai zor alqaly jiyndy ötkızetın bırde-bır yŋǧaily oryn tabylmady. Sondyqtan qalanyŋ terıstık bölıgınde ornalasqan öndırıs aimaǧyndaǧy zaldardyŋ bırın paidalanuǧa şeşım qabyldandy. Atap aitqanda, temırjol üstıne salynǧan aspaly «bükır köpırdıŋ» arǧy betındegı «P» dep atalatyn bekettı osyǧan beiımdeu şūǧyl türde qolǧa alyndy.
N.S.Hruşev bastap kelgen delegasiia qūramynda būryn köp jyldar Odaqtyŋ kömır önerkäsıbı salasyn basqarǧan, sol kezderı qūrylys jäne qūrylys materialdary ministrı bolyp otyrǧan Aleksandr Zasiadko da bar edı. Jiyn aiaqtalǧannan Nikita Sergeevich soǧan būrylyp kelıp:
– Būdan bylai mūndai jinalystar būl jerde jiı bolyp tūrady. Sondyqtan Selinogradta jaqsy mädeniet saraiyn salu kerek, – dedı.
– Nikita Sergeevich, öte keremet saraidyŋ ülgısı Rigada tūr, – dep jauap qatty ministr ıle-şala. – Syiymdylyǧy – 2360 oryndyq, sahnasy ülken, zaly men balkony, vestiubelı jäne basqa da qosymşa bölmelerı bar.
– Bolsa, mınekei, pribalttardan sonyŋ jobasyn alyŋdar da, tezdetıp osynda äkelıp salyŋdar. Qūrylys jūmysyn özıŋ baqylauyŋa alasyŋ! – dedı sonda bırınşı hatşy sözdı köp sozyp jatpai.
N.S.Hruşev Selinogradqa būdan keiın 1964 jyldyŋ tamyz aiynda keldı. Oblystyŋ bırqatar keŋşarlaryn aralaǧan ol taǧy da osynda respublika auyl şaruaşylyǧy öndırısı ozattarynyŋ partiia jäne keŋes organdary ökılderımen tolyqtyrylǧan ülken jiynyn ötkızuge şeşım qabyldady. Būl joly jinalys su jaŋa Tyŋgerler saraiynda öttı. Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq komitetınıŋ bırınşı hatşysy Dınmūhamed Qonaev söileu üşın söz kezegın Nikita Hruşevke bergen kezde zal şapalaqtalǧan qoldardyŋ duylynan jarylyp kete jazdaǧandai boldy. Mūnyŋ mynadai keremet sarai salynuyna mūryndyq bolǧany üşın jūrttyŋ kösemge körsetken qūrmetı ekenı tüsınıktı edı…
Qala tarihynyŋ derekterıne qaraǧanda, sonau 50-şı jyldardyŋ basynda būl jerge «Rodina» atty jazǧy kinoteatr salynǧan eken. Bıraq ǧūmyry tym ūzaq bolmapty. Ol 1961 jyly tyŋgerlerge arnalǧan atalmyş mädeniet saraiyn salu üşın tügel sürılıp tastalǧan. Söitıp, 1960 jylǧy jeltoqsanda qūrylǧan Tyŋ ölkesınıŋ 1961 jylǧy nauryzda Selinograd atanǧan ortalyq qalasynda jaŋa ǧimarattyŋ qūrylysy qyzu bastalyp kettı.
Qala tarihynyŋ derekterıne qaraǧanda, sonau 50-şı jyldardyŋ basynda būl jerge «Rodina» atty jazǧy kinoteatr salynǧan eken. Bıraq ǧūmyry tym ūzaq bolmapty. Ol 1961 jyly tyŋgerlerge arnalǧan atalmyş mädeniet saraiyn salu üşın tügel sürılıp tastalǧan. Söitıp, 1960 jylǧy jeltoqsanda qūrylǧan Tyŋ ölkesınıŋ 1961 jylǧy nauryzda Selinograd atanǧan ortalyq qalasynda jaŋa ǧimarattyŋ qūrylysy qyzu bastalyp kettı
Jaŋa mädeniet saraiynyŋ qūrylysy A. Fogels, O. Krauklis jäne D.Danneberg atty latyş arhitektorlary bırlesıp jasaǧan joba boiynşa qolǧa alyndy. Ol öte qysqa merzımde salynyp bıttı. Saraidyŋ körermen zalyna 2500 adam syiyp ketetın edı. Demek, ol özınıŋ Rigadaǧy nūsqasynan da asyp tüsedı. Talai türlı şara ötkızuge beiımdelıp jasalǧan osyndai ülken zaly bar, syrtqy kelbetınıŋ özı özgeşe būl ǧimarat bırden qalanyŋ eŋ körıktı ornyna ainaldy. Onda 1200 jaryq beruşı şyraǧdan, 82 dauys küşeitkış jabdyq ornatyldy. Kinoapparattar bölmesıne 10 proektor qoiyldy. Al kinoekrannyŋ kölemı 34h13,1 metrdı qūrady. Holda Odaqtyŋ barlyq tükpırlerınen alynǧan ekzotikalyq ösımdıkter men şaǧyn būtalar ösıp tūratyn botanikalyq baq qanat jaidy. Sonymen bırge kezınde ǧimarattyŋ öjıresınde äue şabuyly kezındegı qorǧanys qamaly retınde jabdyqtalǧan bunker de, N.S.Hruşev kelgende demaluy üşın daiyndalǧan qonys ta bolǧan eken. Keiın olar sanitarlyq toraptar ornalasatyn bölmege ainaldyrylǧan.
Tyŋgerler saraiy kinofilmder körsetılıp, konsertter qoiyluǧa laiyqtanyp jasaldy. Būdan bölek, onda demalys jäne bi saǧattary, Jaŋa jyldyq keşter ötıp tūrǧan. Alǧaşqy ailary qaladaǧy türlı mekemeler, käsıporyndar, sehtar men mektepter jūrtşylyq üşın ärtürlı şaralar ūiymdastyrǧan.
Sarai ǧimaraty 1982 jyly respublikalyq maŋyzy bar tarihi jäne mädeni eskertkışter tızımıne engızılıp, memleket qorǧauyna alynǧan. Onyŋ keskın-kelbetı 1998 jyly tübırınen özgertılıp, oǧan «Kongress-holl» degen jaŋa at berıldı. Sol jaŋǧyrtu kezınde ondaǧy amfiteatr alynyp tastaldy. Osyǧan orai mädeniet üiınıŋ auqymy bırşama yqşamdalyp, zaldyŋ syiymdylyǧy 1600 orynǧa tüstı. Mūnyŋ esesıne, dizainy jaqsaryp, yŋǧailylyǧy artty. Bıraq ǧimarat özınıŋ būrynǧy akustikasyn joǧaltyp aldy. Al taiau uaqyttan berı ol «Astana» konsert zaly» bolyp atala bastady.
Serık PIRNAZAR
